Η οικονομία κάνει κύκλους. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται; Μιλώντας στην «Κ», ο αρθρογράφος των New York Times και παρουσιαστής στο CNBC Aντριου Σόρκιν διακρίνει σήμερα ορατές διαφορές, αλλά και αξιοσημείωτες ομοιότητες με τις συνθήκες που προηγήθηκαν της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης με την οποία ήρθε ποτέ αντιμέτωπος ο δυτικός κόσμος. Με το νέο του βιβλίο, «1929 – Το παρασκήνιο του μεγαλύτερου κραχ στην ιστορία της Wall Street», ο Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας θεωρεί πως το ερώτημα δεν είναι το «αν», αλλά το «πότε» και σε ποια κλίμακα θα σημειωθεί το επόμενο επεισόδιο που θα ταρακουνήσει τα θεμέλια του συστήματος πάνω στο οποίο έχει βασιστεί η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας.
Ο Σόρκιν ερεύνησε επί οκτώ χρόνια την περίοδο που οδήγησε στη «μαύρη Πέμπτη» της 24ης Οκτωβρίου 1929. Από το 1928 έως τον Σεπτέμβριο του 1929 το αμερικανικό χρηματιστήριο είχε καταγράψει άνοδο 90%. Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη του, δεν είναι απλώς ότι η χρηματαγορά βρίσκεται σήμερα σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, αλλά το γεγονός ότι αυτό συμβαίνει σε μια φάση γεωπολιτικής αβεβαιότητας και επιδείνωσης της οικονομίας στα θεμελιώδη στοιχεία της. Ο φόβος του είναι ότι οι αγορές ενδεχομένως προσφέρουν ένα μεθυστικό μείγμα αχαλίνωτης κερδοσκοπίας και υπερβολικού χρέους, απομακρύνοντας τα προστατευτικά κιγκλιδώματα για τους επενδυτές. Ο ίδιος ανησυχεί για το σενάριο μιας φούσκας που θα έχει στο επίκεντρο τον κατά τα άλλα δυναμικό τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
– Υπήρχαν άνθρωποι που είχαν προβλέψει το κραχ του 1929; Ποια ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στις αγορές λίγο πριν από την εκδήλωση εκείνης της ιστορικής κρίσης;
– Υπήρχαν! Ο πιο γνωστός ήταν ο στατιστικολόγος Ρότζερ Μάμπσον, ο οποίος προειδοποίησε στις 5 Σεπτεμβρίου του 1929 ότι «αργά ή γρήγορα, έρχεται μια κατάρρευση και μπορεί να είναι τρομακτική». Οι συνθήκες λίγο πριν από το κραχ περιελάμβαναν υπερβολική μόχλευση μέσα από αγορές μετοχών με ελάχιστα περιθώρια, άνθηση των επενδυτικών τραστ, εκτόξευση των χρηματιστηριακών δανείων, αύξηση των επιτοκίων των βραχυπρόθεσμων χρηματοδοτήσεων και επιβράδυνση της πραγματικής οικονομίας, την ώρα που οι τιμές συνέχιζαν να ανεβαίνουν.
– Με το βιβλίο σου για το 1929 δεν διστάζεις να προκαλέσεις κάποιους συνειρμούς σε σχέση με τη σημερινή εικόνα της αγοράς. Ποιες είναι οι ομοιότητες, αλλά ενδεχομένως και οι διαφορές, ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις;
– Οι ομοιότητες αντικατοπτρίζονται στα εκρηκτικά αφηγήματα, στη φθηνή ή ευκολότερη μόχλευση και στην ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση πως «αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά». Από την άλλη, οι διαφορές διακρίνονται σήμερα σε ένα πολύ ισχυρότερο θεσμικό και πολιτικό οπλοστάσιο –μέσα από τις προβλέψεις για διακοπές συναλλαγών, τεστ αντοχής και μηχανισμούς παροχής ρευστότητας, στη μεγαλύτερη διαφάνεια και στους μηχανισμούς ενημέρωσης και έγκαιρης ειδοποίησης, καθώς και στην παγκοσμιοποιημένη, τεχνολογικά προσανατολισμένη αγορά, όπου τα κέρδη σε ορισμένους τομείς είναι πραγματικά και ουσιαστικά–, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν θύλακοι κερδοσκοπίας, ασφαλώς και στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.
– Eχεις κάνει κάποιους παραλληλισμούς ακόμη και σε επίπεδο προσώπων. Θα ήθελες να αναφερθείς σε ορισμένα παραδείγματα;
– Βεβαίως. Το 1929, ο Τσαρλς Μίτσελ, τραπεζίτης της εποχής, επέκτεινε επιθετικά τις πιστώσεις για να τροφοδοτήσει την κερδοσκοπία. Σήμερα, η παρόρμηση για την επέκταση των πιστώσεων μεταφέρεται ουσιαστικά μέσω των μη τραπεζικών και ιδιωτικών πιστώσεων, και όχι μέσω μιας μόνο κεντρικής τράπεζας-ναυαρχίδας. Ο Τζέσι Λίβερμορ ήταν ο διάσημος trader της εποχής. Σήμερα, αυτός ο ρόλος διαχέεται σε hedge funds, καταστήματα ποσοτικής ανάλυσης και μια συνεχώς ενεργή κοινότητα λιανικής πώλησης, που ενισχύεται από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
– Μεγάλη συζήτηση γίνεται σήμερα, εν μέσω των πιέσεων Τραμπ, γύρω από την ανεξαρτησία της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας (Fed). Σε τι μορφή λειτουργούσε τότε η κεντρική τράπεζα;
– Η Fed ήταν τότε νέα, αποκεντρωμένη και λειτουργούσε υπό τον κανόνα του χρυσού. Ηταν περιορισμένη και πολιτικά σφυροκοπημένη. Χρησιμοποίησε τη λεγόμενη τότε «άμεση πίεση» και μια καθυστερημένη σύσφιγξη της πολιτικής της για να περιορίσει την κερδοσκοπία, αλλά δεν διέθετε τους σημερινούς κανόνες ανεξαρτησίας, τα εργαλεία και το εγχειρίδιο αντιμετώπισης κρίσεων.
– Και τώρα η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου δολαρίων: Είναι φούσκα αυτό που έχουμε μπροστά μας σήμερα; Ή μπορεί και να βιώνουμε απλώς την ευφορία των κεφαλαίων μπροστά σε αυτήν τη νέα φάση της τεχνολογικής επανάστασης;
– Κάποιες πτυχές της αγοράς εμφανίζουν τα κλασικά χαρακτηριστικά της φούσκας. Κάποια άλλα αντανακλούν την πραγματική κερδοφορία που προκύπτει από μια αληθινή τεχνολογική μετατόπιση. Και τα δύο μπορεί να ισχύουν ταυτόχρονα: η καινοτομία μπορεί να είναι μετασχηματιστική, την ώρα που οι αποτιμήσεις σε ορισμένες γωνίες υπερβαίνουν τα θεμελιώδη μεγέθη.
– Τελικά, υπάρχουν σήμερα επαρκείς ασφαλιστικές δικλίδες; Τουλάχιστον θεωρητικά, μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι αμερικανικές αρχές έλαβαν κάποια μέτρα. Ποια είναι η γνώμη σου;
– Εχουμε πράγματι δικλίδες ασφαλείας: απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας, μηχανισμούς εξυγίανσης, κεντρικούς συμψηφισμούς σε βασικές αγορές, διακοπές συναλλαγών, τεστ αντοχής σε ακραίες καταστάσεις και έναν καλά εκπαιδευμένο δανειστή εσχάτης ανάγκης. Αλλά αυτό μπορεί να μην ισχύει για οτιδήποτε θα προκαλέσει διατάραξη της αγοράς στο μέλλον.
– Από τη μία, βετεράνος επιχειρηματίας ο οποίος είναι εξοικειωμένος με τις αγορές χρήματος· από την άλλη, παρορμητικός πολιτικός ο οποίος έχει κηρύξει εμπορικό πόλεμο. Τελικά, πώς επιδρά, κατά τη γνώμη σου, το φαινόμενο Τραμπ στις κεφαλαιαγορές;
– Οι αγορές αποτίμησαν τις μειώσεις φόρων και την απορρύθμιση του Ντόναλντ Τραμπ ως θετικά αποτελέσματα. Στον αντίποδα, οι δασμοί και η μη προβλεψιμότητα των πολιτικών αύξησαν την αστάθεια και τα κόστη. Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι η θεσμική πίεση, δηλαδή τα σήματα σχετικά με την ανεξαρτησία της Fed, η άσκηση εμπορικής πολιτικής μέσω αναρτήσεων στα social media, και οι ανησυχίες για το κράτος δικαίου.
– Τι θα σημαίνει σήμερα ένα κραχ στην αμερικανική αγορά; Με δεδομένα ορισμένα στοιχεία, όπως το ιδιαίτερα υψηλό χρέος των ΗΠΑ αλλά και οι γεωπολιτικές πιέσεις που ήδη ασκούνται στις προοπτικές της οικονομίας. Μια άλλη παράμετρος αφορά το κατά πόσον η Ευρώπη, από την πλευρά της, είναι καλά τοποθετημένη να διαχειριστεί ένα αντίστοιχο σενάριο – ή το ακριβώς αντίθετο.
– Το μακροοικονομικό και γεωπολιτικό περιβάλλον όπως το περιγράφεις θα έκανε πράγματι ένα κρατικό πρόγραμμα διάσωσης στις ΗΠΑ πολύ πιο περίπλοκο. Και, ναι, θα ήταν ακόμη πιο περίπλοκο για την Ευρώπη.
– Η οικονομία κάνει κύκλους. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται;
– Ενα πράγμα είναι βέβαιο: Η Ιστορία πάντα επαναλαμβάνεται!
