«Το GEM ήδη αφήνει τη σφραγίδα του. Το Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο δεν είναι απλώς ένα εντυπωσιακό, κολοσσιαίο κτίριο. Εχει ενσωματώσει στο αρχιτεκτονικό και νοηματικό του σύνολο το πλάτωμα της Γκίζας με τις τρεις φοβερές Πυραμίδες με τις οποίες είναι συνδεδεμένη η ύπαρξή του. Είναι ένα μουσείο τοποθετημένο μέσα στον φυσικό του χώρο. Δεν βρίσκεται εκεί για να αποδείξει κάτι, αλλά για να εκθέσει το αυτονόητο: την ίδια την Αίγυπτο».
Ο δρ Βασίλης Χρυσικόπουλος, ειδικός στην αιγυπτιακή Αρχαιολογία και μέχρι πρότινος αρχαιολόγος-φροντιστής στο Μουσείο της Ακρόπολης, είναι ο επιστήμονας που γνωρίζει όσο κανείς άλλος στην Ελλάδα το Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο (Grand Egyptian Museum – GEM), το αποκαλούμενο «Πετράδι», που άνοιξε προ ημερών τις πύλες του στο Κάιρο. Σε αυτόν τον εντυπωσιακό χώρο, τον μεγαλύτερο παγκοσμίως αφιερωμένο σε έναν πολιτισμό, ο Ελληνας αιγυπτιολόγος επιλέχθηκε μέσα από διεθνή προκήρυξη -ανάμεσα σε πολλούς άλλους- για να αναλάβει μαζί με τρεις συναδέλφους του την τελική επιλογή και την παρουσίαση των εκθεμάτων που ανήκαν στην τελευταία και μεγαλύτερη ενότητα του μουσείου.
Ηταν πολύ τιμητικό να εργαστώ σε ένα τέτοιο έργο, πλάι σε Αιγύπτιους και επιστήμονες κορυφαίου επιπέδου από όλον τον κόσμο. Από το GEM πήρα περισσότερα από όσα έδωσα. Είμαι ευγνώμων.
«Αξιολογήθηκε το βιογραφικό μου και στη συνέχεια με κάλεσαν για να περάσω τη διαδικασία της έγκρισης από τη διοίκηση του μουσείου. Η θέση ήταν πολύ συγκεκριμένη και αφορούσε εκθέματα 14 αιώνων, περίπου από το 1000 π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ηταν πολύ τιμητικό να εργαστώ σε ένα τέτοιο έργο, πλάι σε Αιγύπτιους και επιστήμονες κορυφαίου επιπέδου από όλον τον κόσμο. Από το GEM πήρα περισσότερα από όσα έδωσα. Είμαι ευγνώμων», σημειώνει στην «Κ» ο ερευνητής, ο οποίος από τον Ιανουάριο του 2019 μέχρι το τέλος του 2020 εργάστηκε σε σταθερή βάση στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο.
Η επιλογή του σε αυτή τη θέση δεν ήρθε τυχαία. Η πορεία του ξεκίνησε δυόμισι δεκαετίες νωρίτερα όταν το 2001 έκανε τη διδακτορική διατριβή του στη Γαλλία πάνω στην Αιγυπτιακή Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ύστερα από πρόσκληση του τότε διευθυντή, Νίκου Καλτσά. Από τότε, παρακολουθεί και «ιχνηλατεί» τις αιγυπτιακές αρχαιότητες, έχοντας αποκτήσει πολύ μεγάλη εμπειρία στην ανάλυση της καταγωγής τους.
«Οταν πήγα εκεί, γνώριζα ότι θα ήταν μία δουλειά εξαιρετικά απαιτητική. Είχα εικόνα για τον όγκο των αντικειμένων και περίπου τη φύση του καθενός και έτσι συγκεντρώθηκα πάνω στη δουλειά μου. Αυτό που έζησα ήταν κάτι το φανταστικό. Δεν θα μπορούσα ποτέ να σκεφτώ πώς είναι στην πράξη μία τέτοια διαδικασία», τονίζει ο ίδιος.
Πίσω από τη λάμψη των εκθεμάτων
Η καθημερινότητά του ήταν μια διαρκής πράξη αναγνώρισης. Ο Χρυσικόπουλος έπρεπε όχι μόνο να αποκρυπτογραφεί και να τεκμηριώνει τις επιγραφές των ιερογλυφικών -ως γνώστης της συγκεκριμένης γραφής- αλλά και να παρατηρεί σε βάθος τα αντικείμενα και να επιλέγει σωστά. «Η δουλειά μου ήταν να καταλάβω τι είναι το κάθε αντικείμενο. Ενώ εκ πρώτης όψης όλα δείχνουν εύκολα στην ανάγνωση, στη συνέχεια έβλεπες ότι μπορεί να είχες μπροστά σου ένα κίβδηλο αντικείμενο που έτσι απλά είχε παρεισφρήσει στην αγορά αρχαιοτήτων και μαζί με άλλα πέρασε γιατί έμοιαζε ίδιο», μας λέει.
Εβλεπες ότι μπορεί να είχες μπροστά σου ένα κίβδηλο αντικείμενο που έτσι απλά είχε παρεισφρήσει στην αγορά αρχαιοτήτων και μαζί με άλλα πέρασε γιατί έμοιαζε ίδιο.
Ο ίδιος χρειάστηκε πολλές φορές να αφήσει στην άκρη ένα αυθεντικό αντικείμενο το οποίο μπορεί να αγαπούσε επιστημονικά, ωστόσο δεν λειτουργούσε μουσειολογικά. «Αυτή ήταν μία διαρκής διαδικασία. Οταν καλείσαι να ετοιμάσεις μία έκθεση, γνωρίζεις από την αρχή ότι μπορεί να “αποχαιρετήσεις” κάποιο κομμάτι ή να προσθέσεις κάποιο άλλο που χρειάζεται να ενσωματωθεί. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, αναγκαστήκαμε πολλές φορές να μπούμε σε αυτή τη διαδικασία, αφαιρώντας μάλιστα αντικείμενα που ήταν διπλά και τριπλά προκειμένου να αποφύγουμε τη “φλυαρία”».
Ο κοσμοπολιτισμός της Αιγύπτου
Αναφερόμενος στο τελευταίο κομμάτι της έκθεσης, στο οποίο εργάστηκε με απόλυτη αφοσίωση, ο Ελληνας ειδικός στην αιγυπτιακή Αρχαιολογία, το περιγράφει ως τον «κοσμοπολιτισμό της Αιγύπτου» καθώς αποτελεί τη σύνδεση του αιγυπτιακού πολιτισμού με όλους τους άλλους. «Δεν είναι μόνο ο ελληνικός πολιτισμός. Εχουμε τα περσικά στρώματα, έχουμε τους Ασσύριους, έχουμε πολλούς πολιτισμούς που πέρασαν στο σώμα της Αιγύπτου και με έναν τρόπο τον ζύμωσαν. Η Αίγυπτος ήταν πάντοτε δεκτική. Και επειδή είναι πολύ ισχυρά τα “γονίδιά” της, με έναν τρόπο αφομοιώνει τους άλλους πολιτισμούς δημιουργικά», εξηγεί ο ίδιος.
Μέσα στην αφήγηση των αιγυπτιακών εκθεμάτων, ο ελληνικός πολιτισμός έχει τη δική του ξεχωριστή θέση, αποτυπωμένη σε σύμβολα όπως ο Σάραπις, ο ελληνο-αιγυπτιακός θεός που δημιουργήθηκε μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου από τον Μεγάλο Αλέξανδρο το 332 π.Χ. «Ο Σάραπις δημιουργήθηκε για να εκφράσει το πάντρεμα των δύο πολιτισμών, είναι στην πράξη το όραμα του Αλέξανδρου», εξηγεί ο κ. Χρυσικόπουλος. «Ο Αλέξανδρος δεν επιδίωξε να επιβληθεί στρατιωτικά, αλλά αυτό που ήθελε το πέτυχε με το όραμά του. Ο Σάραπις είναι ένας τεχνητός θεός, σύμβολο του θεολογικού συγκρητισμού της εποχής. Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από αυτό».
Ωσμωση των πολιτισμών
Στη συζήτηση για το ίδιο το μουσείο, έκτασης σχεδόν 500.000 στρεμμάτων με τα περισσότερα από 100.000 αντικείμενα επτά χιλιετιών ιστορίας στις σύγχρονες προθήκες του, ο Ελληνας ερευνητής λέει ότι το GEM δεν είναι απλώς ένα κτίριο, αλλά ένα συνολικό τοπίο πολιτισμού που συνδέεται με όλα τα μεγάλα μουσεία της Αιγύπτου.
«Βρίσκεται σε ανοιχτό διάλογο με το Εθνικό Μουσείο Αιγυπτιακού Πολιτισμού και με το κραταιότατο Αρχαιολογικό Μουσείο της πλατείας Ταχρίρ, το παλαιό μουσείο του Καΐρου. Και τα τρία μαζί έχουν κοινά αντικείμενα, κοινές καταγωγές και έχουν να αφηγηθούν την ιστορία του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού, είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό με όλους τους άλλους. Είναι η ώσμωση, και ως τέτοια πρέπει να τη δούμε».
Αν κάποιος έχει λίγο χρόνο, αυτό που έχει να κάνει, για να μη χάσει κάτι από την αίσθηση του μουσείου, είναι να το περπατήσει όλο γρήγορα και να σταματήσει σε ό,τι εντοπίζει το μάτι του. Οπωσδήποτε υπάρχουν πολλά αριστουργήματα για να δει την πρώτη φορά.
Ο δρ Χρυσικόπουλος μας λέει ότι έχει προσπαθήσει να διατρέξει δύο φορές ολόκληρο το μουσείο σε αντίστοιχες ξεναγήσεις, ωστόσο, δυσκολεύτηκε να το ολοκληρώσει. Τον ρωτάμε σε ποια σημεία του χώρου θα συνιστούσε να εστιάσει ένας Ελληνας ταξιδιώτης σε μία σύντομη επίσκεψή του στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο.
«Δεν είναι εύκολη η απάντηση», λέει χαμογελώντας. «Αν κάποιος έχει λίγο χρόνο, αυτό που έχει να κάνει, για να μη χάσει κάτι από την αίσθηση του μουσείου, είναι να το περπατήσει όλο γρήγορα και να σταματήσει σε ό,τι εντοπίζει το μάτι του. Οπωσδήποτε υπάρχουν πολλά αριστουργήματα για να δει την πρώτη φορά».
Το (κοινό) αίτημα της επιστροφής
Πριν από λίγες μέρες η Μόνικα Χάνα, σημαντική αιγυπτιολόγος με έδρα το Κάιρο, δήλωσε ότι μετά το άνοιγμα του υπερσύγχρονου μουσείου «η Αίγυπτος έχει την ικανότητα, τη βούληση και τις εγκαταστάσεις παγκόσμιας κλάσης για να στεγάσει την κληρονομιά της», ζητώντας να επιστραφούν οι αιγυπτιακοί θησαυροί που βρίσκονται διάσπαρτοι σε μουσεία του κόσμου. Το αίτημα αυτό, από τη Στήλη της Ροζέτας μέχρι τον Θησαυρό της Γαλάζιας Στήλης, θυμίζει το ελληνικό για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Ο Βασίλης Χρυσικόπουλος αναγνωρίζει τη σημασία της επανένωσης ορισμένων εμβληματικών έργων στους τόπους όπου αποκτούν πλήρες νόημα, υποστηρίζοντας πως σε αυτές τις «μεμονωμένες περιπτώσεις» η επιστροφή είναι αναγκαία και δίκαιη. Ταυτόχρονα, εξηγεί πώς τα μουσεία του κόσμου έχουν συμβάλει στη διάσωση, στη μελέτη και την ανάδειξη των πολιτισμών, ενώ η επιστροφή των εμβληματικών έργων μπορεί να ενισχύσει τον διάλογο των πολιτισμών.
«Είναι μία πολύ ώριμη περίοδος η σημερινή. Ειδικά για την περίπτωση του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, μιλάμε για ένα μνημείο προστατευόμενο από την UNESCO, το οποίο θα ενσωματώσει τα Γλυπτά που έχουν κλαπεί. Στην περίπτωση του Καΐρου, τα είδη είναι πολλά και διαφορετικά. Αν φύγει, για παράδειγμα, η Στήλη της Ροζέτας από το Βρετανικό Μουσείο, φυσικά και θα είναι μια μεγάλη απώλεια για το μουσείο αυτό. Αλλά, φανταστείτε εάν τοποθετηθεί σωστά στο GEM μέσα από μία ωραία αφήγηση, τότε το αποτέλεσμα θα είναι αυτό που λέμε “win-win” και για τους Βρετανούς αλλά και για τους Αιγυπτίους, στους οποίους εντέλει ανήκει».
