Ζουν στις παρυφές των πόλεων, διαχωρισμένοι από την κοινότητα. Τα παιδιά τους αργούν να μπουν στο σχολικό περιβάλλον, πηγαίνουν σε «σχολεία Ρομά» και μόνο ένα 2% εξ αυτών φτάνει να τελειώσει το Λύκειο. Αν και αναφέρουν διακρίσεις σε μεγάλο ποσοστό σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, δεν τις καταγγέλλουν στις Αρχές και δηλώνουν ολοένα και λιγότερη εμπιστοσύνη σε Αστυνομία και Δικαιοσύνη.
Η γενική εικόνα για τους Ελληνες Ρομά που προκύπτει από τα ευρήματα νέας μελέτης του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (FRA) δεν εκπλήσσει όσους ζούμε στην Ελλάδα. Κάνει ωστόσο σαφές ότι η χώρα μας είναι απίθανο να πετύχει τους στόχους για το 2030 που περιλαμβάνονται στο Στρατηγικό Πλαίσιο της Ε.Ε. για την Ισότητα, την Ενταξη και τη Συμμετοχή των Ρομά.
Αν και κάποιοι επιμέρους δείκτες εμφανίζονται βελτιωμένοι ή οριακά βελτιωμένοι σε σχέση με προηγούμενες έρευνες σε βάθος δεκαετίας, μόνο ένας από τους επτά στόχους αναμένεται να επιτευχθεί, αυτός της Στέγασης, μένοντας πίσω σε Αντιτσιγγανισμό και Διακρίσεις, Φτώχεια και Κοινωνικό Αποκλεισμό, Συμμετοχή, Εκπαίδευση, Απασχόληση και Υγεία.
Η «πηγή» των προβλημάτων
Σχολιάζοντας τα ευρήματα της μελέτης, ο Δημήτρης Χορμοβίτης, εθνικός εμπειρογνώμονας στη Μονάδα Επικοινωνίας και Ευαισθητοποίησης του FRA, σημειώνει πως στη χώρα «δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια αντιμετώπιση για το θέμα του χωρικού διαχωρισμού της κατοικίας των Ρομά και της εκπαίδευσης. Και αυτό, δείχνει η έρευνα του FRA, ότι είναι η πηγή του μεγαλύτερου μέρους των προβλημάτων και της απόστασης που εξακολουθεί να χωρίζει τις κοινωνίες των Ρομά από αυτές των μη Ρομά». Ο κ. Χορμοβίτης τονίζει την αναγκαιότητα εφαρμογής έντονων πολιτικών, όπως η υποχρεωτική σχολική παρακολούθηση, «ώστε να μην έχουμε ζητήματα περιθωριοποίησης, που γεννούν όλα τα υπόλοιπα ζητήματα».
Περιβάλλον αντιπαλότητας
Για τις ανάγκες της μελέτης, ο FRA διενήργησε 10.000 συνεντεύξεις πρόσωπο με πρόσωπο με 10.000 Ρομά και Περιπλανώμενους που ζουν σε 10 χώρες της Ε.Ε. (Βουλγαρία, Τσεχία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Ισπανία) και τρεις υποψήφιες χώρες (Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία). Σύμφωνα με τον κ. Χορμοβίτη, αυτές είναι και οι χώρες που αντιμετωπίζουν σημαντικά ζητήματα ένταξης.
Οι Ελληνες Ρομά έχουν σταματήσει εντελώς να αναφέρουν τις διακρίσεις εις βάρος τους στις Αρχές, στοιχείο που φοβάμαι ότι δημιουργεί περιβάλλον αντιπαλότητας και ενισχύει την περιθωριοποίησή τους. Αν νιώθουν ότι δεν μπορούν να εμπιστευθούν τις Αρχές, σημαίνει ότι θέτουν εαυτούς απέναντι στο κράτος.
«Γενικά υπάρχει μια βελτίωση στους δείκτες της στέγασης, της εύρεσης εργασίας και της φτώχειας στην Ευρώπη. Αυτό περίπου ισχύει και για την Ελλάδα, ακολουθώντας εν πολλοίς τη γενικότερη τάση της ελληνικής κοινωνίας που βιώνει μια ανάκαμψη μετά την περίοδο της βαθιάς οικονομικής κρίσης αλλά και του διετούς κλεισίματος της οικονομίας λόγω του κορωνοϊού». Ωστόσο, επισημαίνει ο ειδικός, οι διακρίσεις εξακολουθούν να είναι το μεγάλο ζήτημα στη χώρα μας, με ένα 42% να δηλώνει πως έχει βιώσει διάκριση μέσα στον χρόνο που προηγήθηκε της έρευνας, την ώρα που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος διαμορφώνεται στο 31% και ο στόχος για το 2030 τίθεται στο 13%.
Διακρίσεις & Εμπιστοσύνη στους Θεσμούς
Παράλληλα έχει μειωθεί η εμπιστοσύνη των Ρομά απέναντι στους θεσμούς, όπως η Αστυνομία και η Δικαιοσύνη. Κι ενώ έχει αυξηθεί το ποσοστό των ανθρώπων που γνωρίζουν ότι υπάρχουν φορείς όπως ο Συνήγορος του Πολίτη και η Επιθεώρηση Εργασίας, δεν απευθύνονται στους φορείς αυτούς για θέματα διακρίσεων. «Οι Ελληνες Ρομά έχουν σταματήσει εντελώς να αναφέρουν τις διακρίσεις εις βάρος τους στις Αρχές, στοιχείο που φοβάμαι ότι δημιουργεί περιβάλλον αντιπαλότητας και ενισχύει την περιθωριοποίησή τους. Αν νιώθουν ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν τις Αρχές, σημαίνει ότι θέτουν εαυτούς απέναντι στο κράτος», εκφράζει την ανησυχία του ο εθνικός εμπειρογνώμονας.
Στο κατώτερο σημείο της Ευρώπης το ποσοστό παιδιών που τελειώνουν το Λύκειο
Αν και το σχολικό περιβάλλον θα μπορούσε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ένταξη των Ρομά, το φαινόμενο του σχολικού διαχωρισμού δεν βοηθά, βαίνοντας μάλιστα επιδεινούμενο. Οπως προκύπτει από την έρευνα του FRA, το ποσοστό των παιδιών Ρομά που πηγαίνουν σε σχολεία όπου όλοι ή οι περισσότεροι μαθητές είναι Ρομά αγγίζει το 57% έχοντας αυξηθεί από το 2016, που ήταν αντίστοιχο με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (46%).
Την ίδια ώρα το ποσοστό παιδιών Ρομά που τελειώνουν το Λύκειο είναι το πιο χαμηλό της Ευρώπης, καθώς έχει πέσει από το 8% στο 2%. «Και βέβαια δεν έχουμε πολιτική για να φέρουμε τα παιδιά των Ρομά στην προσχολική εκπαίδευση που δημιουργεί προϋποθέσεις για τη μετέπειτα παρακολούθηση του σχολείου», τονίζει ο ίδιος.
Στοχευμένα μέτρα
Η συγκεκριμένη έρευνα δεν περιλαμβάνει συστάσεις, ο FRA υπογραμμίζει ωστόσο ότι τα αποτελέσματά της μπορούν να βοηθήσουν τις χώρες να αναπτύξουν πιο στοχευμένα μέτρα. «Διαχρονικά το βασικό τρίπτυχο συστάσεων είναι στέγαση εργασία, εκπαίδευση. Πρέπει να κερδίσουμε το στοίχημα της μισθωτής εργασίας και να ενισχύσουμε τις πολιτικές κοινωνικής στέγασης που καταργούν τον χωρικό διαχωρισμό σε περιοχές Ρομά και μη Ρομά» σημειώνει σχετικά ο κ. Χορμοβίτης.
«Οι Ρομά που δεν ζουν σε περιοχές αμιγούς κατοικίας Ρομά παρουσιάζουν πολύ χαμηλότερα ποσοστά διακρίσεων και ανεργίας και μεγαλύτερη σχολική παρακολούθηση. Ολοι οι δείκτες σε όλο το φάσμα βελτιώνονται όταν παύει ο χωρικός διαχωρισμός. Οταν παύει να υπάρχει μια “κουρτίνα”, ένα παραπέτασμα που διαχωρίζει την κοινωνία των Ρομά από των μη Ρομά, ξεκινάει και η ένταξη. Διότι μόνο όταν περάσει αυτή την “κουρτίνα” ένας άνθρωπος μπορεί και βλέπει πώς λειτουργεί η υπόλοιπη κοινωνία και μπορεί και γίνεται κομμάτι της. Διότι βλέπει και τις θετικές απολαβές που μπορεί να έχει από αυτήν».
Μαθήματα από ένα τυφλό παιδί
Κλείνοντας τη συζήτηση ο εθνικός εμπειρογνώμονας του FRA υπογραμμίζει για ακόμα μία φορά τη σημασία της εκπαίδευσης ανακαλώντας την περίπτωση ενός τυφλού παιδιού σε έναν καταυλισμό στην Ηλεία. «Ηταν το μόνο από τον οικισμό που τελείωσε το Λύκειο. Οι γονείς του το έστειλαν σε ειδικό σχολείο, γιατί αναγνώρισαν ότι, εφόσον δεν μπορούσε να εργαστεί στο πλανόδιο εμπόριο, έπρεπε να αποκτήσει άλλα εφόδια για να επιβιώσει. Ετσι είχε τελικά ένα μέλλον καλύτερο από τους υπόλοιπους που έμειναν στον καταυλισμό. Αυτή είναι μια προσωπική μου εμπειρία, η οποία με συγκινούσε πάντα».
Οι γονείς του το έστειλαν σε ειδικό σχολείο, γιατί αναγνώρισαν ότι, εφόσον δεν μπορούσε να εργαστεί στο πλανόδιο εμπόριο, έπρεπε να αποκτήσει άλλα εφόδια για να επιβιώσει. Ετσι είχε τελικά ένα μέλλον καλύτερο από τους υπόλοιπους που έμειναν στον καταυλισμό.
«Γενικότερα όμως νομίζω, το αισιόδοξο είναι ότι πλέον έχουμε παιδιά Ρομά τα οποία τελειώνουν τις σχολές τους, γίνονται δικηγόροι, γιατροί, τεχνίτες, αλλά επιστρέφουν και ασχολούνται με την κοινότητά τους, λειτουργώντας ως πρότυπα για τους υπόλοιπους και δείχνοντας πως η ιδιότητα του Ρομά δεν είναι ασύμβατη με την ένταξη. Και αυτό νομίζω είναι η μαγιά για ένα καλύτερο μέλλον».
