Στα κείμενά του θα βρει κανείς την πιο δαιδαλώδη, αυτόφωτη και προφητική εκδοχή του μεταμοντερνισμού. Κανείς δεν ξέρει πώς και ποιος είναι ακριβώς ο Τόμας Πίντσον που στα, αισίως, 88 του χρόνια, κρατά σαν πολύτιμο φυλαχτό την ιδιωτικότητά του. Δεν προκαλεί εντύπωση όταν μιλάμε για τον άνθρωπο που έχει γράψει μυθιστορήματα σαν το «Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας» ή το «Ενάντια στη Μέρα». Εναν συγγραφέα που σε όλα του τα βιβλία επανεφευρίσκει τους πιο ευφάνταστους λογοτεχνικούς τρόπους να στηλιτεύσει το μεγάλο παράδοξο που λέγεται Αμερική, βουτώντας όλο και πιο βαθιά στην παράνοια.
Το πραγματικά μοναδικό αυτό λογοτεχνικό σύμπαν δεν γοήτευσε μόνο τους απανταχού «πιντσονολόγους», αλλά και έναν από τους πλέον φιλόδοξους σύγχρονους Αμερικανούς σκηνοθέτες, τον Πολ Τόμας Αντερσον, που βρίσκει αφορμές για να γυρνά στον κόσμο του Πίντσον – όντας κιόλας ο μόνος έως τώρα που το τόλμησε.
Σχετικά Αρθρα
Το 2014 μετέφερε στη μεγάλη οθόνη το «Εμφυτο Ελάττωμα» στην ομώνυμη ταινία, ένα neo noir στο οποίο ο Χοακίν Φίνιξ αναλαμβάνει τον ρόλο του Ντοκ Σπορτέλο, ενός ιδιωτικού ντετέκτιβ μπλεγμένου σε υποθέσεις τόσο μυστήριες όσο και η εποχή του. Η ιστορία άλλωστε εκτυλίσσεται με φόντο τη μεταβατική περίοδο της Αμερικής, η οποία περνά από τον απατηλό ρομαντισμό των 60s της ξέφρενης αγάπης και ελευθεριότητας, που οραματίζονταν οι χίπις, σε μια πολύ πιο συντηρητική και διόλου ρομαντική πραγματικότητα που ακολούθησε το «καλοκαίρι της αγάπης».
Τη συνέχεια αυτού του νοητού νήματος πιάνει και το «Vineland», το μυθιστόρημα του Πίντσον πάνω στο οποίο πάτησε ο Αντερσον για το φετινό του «Μια Μάχη Μετά την Αλλη». Συνεχίζοντας να διανύει την πιο απαλλαγμένη από μεγαλοπρέπειες φάση της καριέρας του, ο Πολ Τόμας Αντερσον παραδίδει εδώ μια βαθιά πολιτική μα και προσωπική ταινία, στη μορφή ενός εκρηκτικού μανιφέστου που «μιλά» απόλυτα τη γλώσσα της κινηματογραφικής δράσης. Αυτή τη φορά ο σκηνοθέτης περισσότερο δανείζεται στοιχεία παρά διασκευάζει το μυθιστόρημα του 1990, που εκτυλίσσεται στην εποχή του Ρίγκαν – σε αντίθεση με όσα βλέπουμε να συμβαίνουν στην ταινία ανάμεσα σε πάλαι ποτέ μέλη του επαναστατικού ένοπλου αγώνα των French 75, συταγματάρχες και την «ορατή/αόρατη» εξουσία, σε μια εποχή που προσιδιάζει περισσότερο στη σημερινή.
Το «έμφυτο ελάττωμα» της κινηματογραφικής μεταφοράς
Το να μεταφέρει κανείς τον Πίντσον στη μεγάλη οθόνη είναι από μόνο του μια πολύ μεγάλη πρόκληση: η πολυεπίπεδη γλώσσα του, η μη γραμμική αφήγηση, το τεράστιο δίκτυο χαρακτήρων και καταστάσεων που αναπτύσσονται στα βιβλία του τα καθιστούν σχεδόν απαγορευτικά για ένα τέτοιο διάβημα. «Η κινηματογραφική μεταφορά πάντα δημιουργεί προβλήματα», θα συμφωνήσει και ο Γιώργος Κυριαζής, ταγμένος «πιντσονολάτρης» που έχει μεταφράσει στα ελληνικά τέσσερα βιβλία του Αμερικανού συγγραφέα («Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας», «Μέισον και Ντίξον», «Ενάντια στη Μέρα», «Εμφυτο Ελάττωμα»), ενώ, όπως ανακοινώθηκε από τις εκδόσεις Gutenberg, έχει στα σκαριά δύο ακόμα μεταφράσεις («Shadow Ticket» και μια νέα μετάφραση του «Vineland»). «Το γραπτό κείμενο περιέχει πολύ περισσότερα πράγματα από όσα χωράνε σε μια ταινία. Παράλληλα, το κείμενο λειτουργεί συνδηλωτικά: είναι και ο τρόπος που δομούνται οι λέξεις, αυτά που βρίσκονται πίσω από αυτές. Υπάρχουν και θέματα που το κείμενο αγγίζει και τα αφήνει να κινούνται υπόγεια. Στο σινεμά αυτό είναι αδύνατο να γίνει. Αν κάποιος προσπαθούσε να τα χωρέσει όλα αυτά, θα κατέληγε σε μία ταινία γεμάτη υπόγειους συμβολισμούς η οποία θα ήταν αδύνατο να αποκρυπτογραφηθεί κατά τη διάρκεια μιας προβολής», συμπληρώνει ο μεταφραστής.
Παρ’ όλα αυτά, στο «Εμφυτο Ελάττωμα», ο Πολ Τόμας Αντερσον προσπάθησε να κάνει μια πιο «πιστή» μεταφορά του βιβλίου, με την έννοια πως η ταινία ακολουθεί τη βασική ιστορία του μυθιστορήματος, παραλλάσσοντας ωστόσο αρκετά πράγματα. Ο Γιώργος Κυριαζής, πάντως, που είναι και ο άνθρωπος που μετέφρασε το «Εμφυτο Ελάττωμα» στα ελληνικά, στάθηκε σε δύο σημεία που τον πατραξένεψαν σε αυτή τη μεταφορά. Από τη μία, ο σκηνοθέτης επέλεξε να μην κρατήσει το τέλος του βιβλίου, στο οποίο για τον μεταφραστή «κρύβεται και όλο το ζουμί του». Και από την άλλη, είδε ένα τρέιλερ που τον προετοίμασε διαφορετικά από ό,τι όντως ακολούθησε: «Βλέποντας το τρέιλερ, περίμενα ότι θα δω μια παλαβή κωμωδία. Μόνο που αυτές ήταν και οι μόνες αστείες σκηνές».
Στο «Μια Μάχη Μετά την Αλλη» υπάρχει μια εντελώς διαφορετική σύμβαση εξαρχής. «Η μεταφορά της πλοκής από το 1984 στο σήμερα αλλάζει εντελώς τα βασικά μηνύματα του βιβλίου. Τα οποία είναι η ανάδυση μιας συντηρητικής Αμερικής μετά τον τελειωτικό πλέον θάνατο της εποχής των χίπις και οποιουδήποτε αριστερού ιδεολογήματος που θα μπορούσε να παίξει έναν πιο ενεργό ρόλο στην αμερικανική πολιτική ζωή. Εδώ η ιστορία παίρνει άλλο χαρακτήρα και καλώς», θα πει ο Γ. Κυριαζής.
Οι σελίδες του Πίντσον μπορεί κάποτε να φάνταζαν δυστοπικές, όμως το σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι τις καθιστά όλο και πιο κοντινές στην πραγματικότητα. Στην ταινία του Αντερσον το χάος στο οποίο καλούνται να υπάρξουν οι ήρωες, ανάμεσα σε ανοιχτούς προσωπικούς λογαριασμούς και στα κάγκελα κέντρων κράτησης μεταναστών, γίνεται απλώς το φόντο για μια φρενήρη ταινία δράσης. Ακόμα και αν το «Vineland» δεν είναι ένα μυθιστόρημα δράσης, έτσι το οραματίστηκε ο σκηνοθέτης. «Τα τελευταία χρόνια έχουμε ξεφύγει από αυτό που περιγράφει το “Vineland” και η υπερβολική δράση και βία που έχει η ταινία σε σχέση με το βιβλίο δεν φαντάζουν πλέον υπερβολικά στα δικά μας μάτια», σχολιάζει σχετικά ο μεταφραστής. Είναι επιπλέον μια ταινία με αρκετά βατή, «αμερικάνικη» αφήγηση, που μπορεί να ιδωθεί και ως μια μορφή «κανονικοποίησης» του Πίντσον που «ικανοποιεί τα βασικά ένστικτα τον θεατών, με τον κακό να τιμωρείται στο τέλος».
Τι θα γινόταν ο Πίντσον στα χέρια των Monty Python;
Πράγματι, δεν θα βρει κανείς κάποια έντονη… πιντσονική χροιά στο «Μια Μάχη Μετά την Αλλη», τουλάχιστον στην πρώτη θέαση. Κάποιος σαν τον Γιώργο Κυριαζή, που μέσα από τη μετάφραση βλέπει τα κείμενα του Πίντσον να του φανερώνονται και στην τελευταία τους λεπτομέρεια, βλέπει στις δύο ταινίες του Αντερσον κάτι από το σύμπαν που φαντάστηκε αυτός μέσα από τις λέξεις του συγγραφέα; Οχι ιδιαίτερα, μιας και πρόκειται για διαφορετικές οπτικές γωνίες όπως θα εξηγήσει: «Δουλεύοντας τη γλώσσα, βλέπεις με άλλο μάτι το κείμενο: κάθε λέξη έχει σημασία, ο τρόπος που δομείται κάθε πρόταση έχει σημασία. Ο κινηματογράφος είναι άλλη γλώσσα εντελώς, οπότε δεν είναι πλέον συγκρίσιμα αυτά τα πράγματα».
Πολύ απλά, οι ταινίες γίνονται «μια ματιά» πάνω στο πρωτότυπο έργο, στην προκειμένη η πάντα ενδιαφέρουσα ματιά του Πολ Τόμας Αντερσον. Ρωτώντας πάντως τον «πιντσονικό» μεταφραστή, ποιον άλλο σκηνοθέτη θα «έβλεπε» να καταπιάνεται με το έργο του συγγραφέα, η πρώτη απάντηση είναι «κάποιον τελείως παλαβό». Μιας και φαντασιωνόταν το «Εμφυτο Ελάττωμα» σαν κωμωδία, θα έβρισκε ιδιαίτερα ταιριαστό κάποιοι… σαν τους Monty Python να καταπιάνονταν με το παρανοϊκό σύμπαν του Πίντσον. Μην ξεχνάμε πως και ο ίδιος ο μεταμοντερνιστής είναι λάτρης της κωμωδίας και κάποτε άφησε τον κωμικό Eργουιν Κόρεϊ να παραλάβει για αυτόν το National Book Award για το «Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας».
Ανάμεσα σε άλλους εκπροσώπους του μεταμοντερνισμού, όπως ο Ντον Ντελίλο και ο Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, υπάρχει κάτι που κάνει πιο «κινηματογραφικό» το υλικό του Πίντσον; Για τον Γιώργο Κυριαζή μπορεί κάποιος να το ισχυριστεί αυτό, μιας και στα βιβλία του ουσιαστικά συνεχώς συμβαίνει κάτι. «Το “Ουράνιο Τόξο” αν το απογυμνώσεις από τα βαριά νοήματά του είναι γεμάτο δράση», παρατηρεί. Ομοίως και το «Ενάντια στη Μέρα» που γι’ αυτόν αποτελεί ίσως το πιο «κινηματογραφικό» βιβλίο του: «Είναι λίγο σαν τον “Γύρο του Κόσμου σε 80 Ημέρες”, κάτι γίνεται συνεχώς, αλλά δεν είναι τόσο κινηματογραφική όσο λόγου χάρη η γραφή του Κόρμακ Μακάρθι, που περιγράφει τις σκηνές του λες και είναι εντολές του σκηνοθέτη πού να στραφεί η κάμερα. Ο Πίντσον μπορεί να μη γράφει έτσι, αλλά η δράση στα βιβλία του θα μπορούσε να είναι πολύ καλό υλικό», συμπληρώνει. Στα συν είναι φυσικά και το έντονο «ποπ» στοιχείο στα βιβλία του, που μπορεί να ντύσει μια ταινία με μια σειρά από μουσικές, εικαστικές αλλά και κινηματογραφικές αναφορές.
Τελικά, τι είναι αυτό που κάνει το έργο του Τόμας Πίντσον συνεχώς επίκαιρο; Μάλλον, το ότι δικαίως χαρακτηρίστηκε «προφήτης»: «Μιλούσε από πολύ παλιά για τον κίνδυνο του εθισμού στην τηλεόραση, καθώς και για τους κινδύνους του ίντερνετ και τις δυνατότητες ελέγχου που δίνουν στην εξουσία η ύπαρξή του και η εξάρτησή μας από αυτό (στην “Υπεραιχμή”). Θα μπορούσε κανείς να δει όλα τα βιβλία του σαν μια κριτική ματιά απέναντι στην Αμερική και την εξέλιξή της. Και αυτό είναι από μόνο του επίκαιρο».
