«Θυμάμαι ανθρώπους που τους έφερναν τραυματισμένους με καρότσια στη μέση του πουθενά και εμείς με πολύ λίγα μέσα έπρεπε να τους χειρουργήσουμε. Και όταν με κάποιον τρόπο καταφέρναμε να τους σώσουμε και σηκώνονταν για να γυρίσουν σπίτι τους, δεν έκαναν αυτό που ίσως θα περίμεναν κάποιοι, να θέλουν να φιλήσουν το χέρι του γιατρού που τους έσωσε. Αυτό που ζητούσαν ήταν να καταλάβουν ποιοι και γιατί βρίσκονταν πίσω από αυτό. “Αλήθεια, υπάρχει κάποιος θεός που είναι εδώ για εμένα;”, ρωτούσαν. Και η απάντησή μου ήταν “όχι, υπάρχει κάτι πολύ πιο σημαντικό. Υπάρχουν άνθρωποι και υπάρχει ανθρωπιά”».
Ο Χρήστος Χρήστου, ο άνθρωπος που μέχρι πριν από λίγες μέρες κατείχε τη θέση του διεθνούς προέδρου των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), συμπυκνώνει μέσα από αυτή την ιστορία, το νόημα της δικής του συνεισφοράς εδώ και 23 χρόνια στην οργάνωση. Εχοντας συμπληρώσει δύο θητείες –συνολικά έξι χρόνια– σε αυτό το δύσκολο πόστο που χρειάζεται πάνω από όλα ψυχική δύναμη, ισχυρή θέληση και κυρίως αγάπη για τον άνθρωπο, ο Ελληνας χειρουργός από τα Τρίκαλα παρέδωσε αυτές τις μέρες τη σκυτάλη στον Βρετανό διάδοχό του, ανακουφισμένος τουλάχιστον για τις ζωές που σώθηκαν από τους ΓΧΣ κατά τη θητεία του.
Ο απερχόμενος πρόεδρος –ο οποίος φέτος συμπεριλήφθηκε από το περιοδικό Times στους εκατό πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον πλανήτη– έχει περάσει από τα προσφυγικά προγράμματα στην Ελλάδα και τις εμπόλεμες ζώνες ανά τον κόσμο μέχρι τα μεγάλα, διεθνή κέντρα αποφάσεων. Τον συναντήσαμε στα γραφεία της οργάνωσης, στο κέντρο της Αθήνας, και μιλήσαμε για μερικές από τις πιο δυνατές στιγμές που έζησε σε μία από τις πιο ταραγμένες περιόδους των τελευταίων δεκαετιών: για την πανδημία, τους πολέμους, τους μαζικούς εκτοπισμούς, αλλά και τη δύσκολη μάχη για το αυτονόητο δικαίωμα στην ανθρωπιστική βοήθεια.
«Χάσαμε την ευκαιρία να πάρουμε ένα καλό μάθημα»
Από τις πιο καθοριστικές δοκιμασίες της θητείες του, περιγράφει στην «Κ» υπήρξε η πανδημία της Covid-19, μια κρίση που από τη μία δοκίμασε τα όρια των συστημάτων υγείας παγκοσμίως και από την άλλη ανέδειξε –έστω και προσωρινά– την αξία της αλληλεγγύης.
«Είναι μία κρίση που με σημάδεψε, διότι είδα ότι υπήρχαν τα κοινωνικά αντανακλαστικά στον κόσμο να αντιλαμβάνεται πως κανείς δεν μπορεί να είναι ασφαλής όταν δεν είναι όλοι ασφαλείς. Μοιραζόμουν μια αισιοδοξία για τα μαθήματα που θα μπορούσαμε να αποκομίσουμε, ώστε μετά το τέλος της πανδημίας να πορευτούμε με έναν καλύτερο κόσμο, αλλά αμέσως μετά ήρθε η ματαίωση. Είχαμε φαίνεται τόση ανάγκη να επιστρέψουμε στην κανονικότητα που χάσαμε την ευκαιρία να πάρουμε ένα καλό μάθημα».
Ο ίδιος θυμάται –εν μέσω πανδημίας– το ταξίδι του στον Αμαζόνιο και την προσπάθεια της ομάδας του να «αναχαιτίσει» την πολιτική του Βραζιλιάνου ηγέτη Μπολσονάρο, ο οποίος υπήρξε ένας από τους αρνητές της νόσου. Αυτή ήταν μία καθοριστική, όπως λέει, στιγμή στη διαδρομή του.
«Βλέπαμε ότι εκεί υπήρχε η σοβαρή ανάγκη όχι απλώς να βοηθήσουμε τον κόσμο, αλλά να βγούμε δυναμικά –όπως και κάναμε– με έναν ισχυρό λόγο που να κατακρίνει αυτές τις πολιτικές. Οργανώσαμε κάποιες συνεντεύξεις Τύπου, κάναμε πολλές δηλώσεις και είμαι περήφανος για όσα εν τέλει καταφέραμε εκεί», αναφέρει ο κ. Χρήστου.
«Αυτά τα κενά βλέμματα των παιδιών από τις εμπόλεμες ζώνες κάθε φορά με σόκαραν. Γιατί μαζί με ένα άδειο βλέμμα έρχεται κι ένα άδειο “είναι” και έβλεπες ότι δεν έβρισκαν το νόημα να συνεχίσουν να ζουν»
Στα έξι χρόνια που ο επικεφαλής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα είτε βρισκόταν στη θέση του στα κεντρικά γραφεία της οργάνωσης στη Γενεύη είτε ταξίδευε στα πολεμικά μέτωπα, νοσταλγούσε πιο πολύ από οτιδήποτε την οικογένειά του. Πατέρας ο ίδιος δύο παιδιών, δεν μπορούσε να μένει απαθής μπροστά στα μάτια των μικρών παιδιών που κουβαλούσαν τον πόνο της απώλειας ή της αβεβαιότητας για το μέλλον τους.
«Αυτά τα κενά βλέμματα των παιδιών από τις εμπόλεμες ζώνες κάθε φορά με σόκαραν. Γιατί μαζί με ένα άδειο βλέμμα έρχεται κι ένα άδειο “είναι” και έβλεπες ότι δεν έβρισκαν το νόημα να συνεχίσουν να ζουν. Στην αρχή χάνουν την όρεξη να φάνε και έπειτα να δουν τη ζωή θετικά. Πολλές φορές φτάνουν στο σημείο να διαπράξουν αυτοκτονία ακόμη και σε μικρές ηλικίες. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορείς να το αντιμετωπίσεις όσο κι αν έχεις εκτεθεί στο αίμα, στον πόνο και στις σκληρές καταστάσεις. Είναι το χειρότερο που μπορείς να αντικρίσεις».
«Δεν σε αφήνουν να κάνεις τη δουλειά σου»
Ανάμεσα στις μεγαλύτερες δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η οργάνωση των ΓΧΣ είναι η πρόσβαση στους πληθυσμούς που έχουν ανάγκη να τους προσφερθεί ανθρωπιστική βοήθεια.
«Στις μεγάλες κρίσεις –στους πολέμους της Ουκρανίας, στην κατάσταση στο Αφγανιστάν, στην Υεμένη, έπειτα στη Γάζα και φυσικά στο Σουδάν– υπάρχει αυτή η ατέρμονη προσπάθεια να διαπραγματεύεσαι με όλες τις πλευρές την αμεροληψία σου, την ουδετερότητά σου και την ανάγκη σου να μπορείς να είσαι δίπλα στον άνθρωπο που σε χρειάζεται», σημειώνει ο κ. Χρήστου. «Θα περίμενες ότι ως γιατρός χωρίς σύνορα, ως ερυθροσταυρίτης, ως υγειονομικό προσωπικό που φοράει τη λευκή ποδιά, θα υπήρχαν οι στοιχειώδεις εγγυήσεις για να μετακινηθείς και να είσαι εκεί όπου σε χρειάζονται. Αυτό δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, το προσωπικό μας πάρα πολλές φορές στοχοποιείται. Τα νοσοκομεία βομβαρδίζονται, η ανθρωπιστική βοήθεια παρεμποδίζεται, δεν υπάρχει ιατροφαρμακευτικό υλικό. Δεν σε αφήνουν με κανέναν τρόπο να κάνεις τη δουλειά σου. Και βέβαια ας μην ξεχνάμε ότι έχουν σκοτωθεί πολλοί συνάδελφοί μου».
«Να σεβαστούμε τις Συνθήκες που γράφτηκαν πάνω στα συντρίμμια φρικαλεοτήτων»
Μόνο στη Γάζα, η οργάνωση θρηνεί ήδη μέσα σε δύο χρόνια δεκατέσσερα μέλη της. Για τον Χρήστο Χρήστου, η κατάσταση σε αυτό το σημείο του πλανήτη συνθέτει το πιο σκληρό κεφάλαιο της θητείας του: μια ανθρωπιστική κρίση που ανέδειξε με τον πιο ωμό τρόπο την κατάρρευση κάθε έννοιας προστασίας αμάχων.
«Σοκαριστήκαμε με τα νοσοκομεία που βομβαρδίζονται συστηματικά, με τους ανθρώπους που χάσαμε εμείς, που χάσατε εσείς οι δημοσιογράφοι, με όλα τα αδιάλειπτα, τυφλά χτυπήματα που φαίνεται πως δεν είναι καθόλου τυφλά και με τη στοχοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας. Είναι κάτι που δεν περίμενες ποτέ να δεις στη Μέση Ανατολή, ίσως μόνο σε κάποιες ξεχασμένες γωνιές της Αφρικής ακόμη», περιγράφει. «Ας σεβαστούμε όλες αυτές τις Συνθήκες που γράφτηκαν πάνω στα συντρίμμια φρικαλεοτήτων όπως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Συνθήκη της Γενεύης έγινε πάνω στα συντρίμμια ενός κόσμου που λέγαμε ότι δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά. Υπάρχουν κανόνες. Ας ξεκινήσουμε από αυτά τα βασικά», προσθέτει.
«Βλέπαμε νέες γενιές Παλαιστινίων να μεγαλώνουν με θυμό»
Η οργάνωση των ΓΧΣ βρίσκεται στη Γάζα από το 1985. Τα όσα έχουν καταγράψει οι γιατροί μέσα σε αυτές τις τέσσερις δεκαετίες, αποτελούν –όπως εξηγεί ο κ. Χρήστου– ένα ημερολόγιο μιας προμελετημένης συνθήκης.
«Από τη στιγμή που περνούσες την πράσινη γραμμή και έμπαινες από το Ισραήλ στη Δυτική Οχθη, αυτομάτως το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού –σύμφωνα με τα ιατρικά μας αρχεία– έπεφτε κατά 15 έως 20 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που ήταν στα κατεχόμενα είχαν ήδη υποστεί πάρα πολλές συνέπειες», αναφέρει ο ίδιος και περιγράφει:
«Ημασταν εκεί όταν ξεσπούσαν κρίσεις και βλέπαμε νέες γενιές Παλαιστινίων να μεγαλώνουν με θυμό –“εκκολαπτόμενων τρομοκρατών” θα έλεγε κάποιος άλλος–, αλλά εγώ μπορούσα να εξηγήσω πάρα πολύ καλά γιατί ένα πιτσιρίκι πετούσε πέτρες σε ένα τανκ όταν είχε χάσει γονείς, αδέρφια, τα πάντα. Δεν θέλω να ερμηνεύσω ούτε να δικαιολογήσω τα αδικαιολόγητα. Γιατί προφανώς όλοι σοκαριστήκαμε την 7η Οκτωβρίου του 2023. Και ως οργάνωση ήμασταν εκεί και προσπαθήσαμε με κάθε τρόπο να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας και στις δύο πλευρές», τονίζει και προσθέτει: «Ακόμη όμως κι αν θες να χτυπήσεις έναν εχθρό, υπάρχει αυτή η έννοια του “proportionality”. Δηλαδή, πόσοι τελικά αθώοι δικαιολογούνται να χαθούν σε έναν πόλεμο για να εξουδετερώσεις έναν τρομοκράτη; Πόσοι και πόσες φορές;»
«Εβλεπα πολιτικούς, εγκλωβισμένους πίσω από τη θέση τους –μαριόνετες στις περισσότερες περιπτώσεις– που βρίσκονταν εκεί για να εξυπηρετούν συμφέροντα. Δεν είδα πραγματικούς ηγέτες, οραματιστές, είτε συμφωνούσα είτε όχι με την ιδεολογία τους».
Στα χρόνια της θητείας του, ο Χρήστου είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με ηγέτες μεγάλων κρατών. Θυμάται τη συνάντησή του με τον Εμανουέλ Μακρόν και τον Λούλα ντα Σίλβα στο Συνέδριο COP28, τον Νοέμβριο του 2023.
«Είχα την ευκαιρία να καθίσω δίπλα τους και να συνομιλήσουμε. Ενιωσα όμως ότι από μόνοι τους δεν μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα και απογοητεύτηκα. Σε τέτοιες συναντήσεις, έβλεπα πολιτικούς, εγκλωβισμένους πίσω από τη θέση τους –μαριόνετες στις περισσότερες περιπτώσεις– που βρίσκονταν εκεί για να εξυπηρετούν συμφέροντα. Δεν είδα πραγματικούς ηγέτες, οραματιστές είτε συμφωνούσα είτε όχι με την ιδεολογία τους».
Ενσυναίσθηση και ανθρωπιά
Κάθε φορά που ένα μέλος της οργάνωσης έχανε τη ζωή του σε κάποια εμπόλεμη ζώνη, ο απερχόμενος πρόεδρος των ΓΧΣ έπρεπε να κρατήσει τους συναδέλφους του ενωμένους, λέγοντάς τους πως κάθε απώλεια θα πρέπει να τους υπενθυμίζει τον λόγο για τον οποίο συνεχίζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους κάτω από τέτοιες συνθήκες. Ο ίδιος, εξηγεί στην «Κ», επέλεξε να διοικήσει έτσι όπως και ο ίδιος ξεκινούσε στην οργάνωση το 2002: με ενσυναίσθηση και ανθρωπιά.
«Δεν έχω μεγαλώσει σε γυάλινο πύργο, ήμουν πάντα μέσα στις κοινότητες και τα προβλήματά τους, οπότε όταν ανέλαβα αυτή τη θέση, προσπάθησα με απλή γλώσσα να μεταφέρω στους συναδέλφους μου τι σημαίνει σήμερα να είσαι άνθρωπος και να στέκεσαι δίπλα σε άλλους ανθρώπους, να μην εγκαταλείπεις τον άλλο και να σέβεσαι την ανθρώπινη αξιοπρέπεια γιατί αυτό από μόνο του φέρνει την απαραίτητη αίσθηση ελπίδας ώστε να συνεχίσεις».
Αυτός, καταλήγει ο Ελληνας γιατρός, είναι και ο μόνος τρόπος να κοιτάζεις μπροστά σήμερα, μέσα σε αυτό το αβέβαιο περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί.
«Εχω εισπράξει πολλές φορές θερμά μηνύματα από συγγενείς ανθρώπων τους οποίους δεν καταφέραμε να σώσουμε. Κι όμως, έρχονταν σε εμάς με αυτό το αίσθημα της ικανοποίησης, ότι “τουλάχιστον μάς αντιμετωπίσατε ως ανθρώπους”. Γιατί αυτό που θέλει ο καθένας μας περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι να μας κοιτούν με σεβασμό και να μας υπολογίζουν ισότιμα».
