Η υπαρξιακή ποίηση της Κικής Δημουλά, η εσωτερική έκρηξη της Κατερίνας Γώγου, η στοχαστική νηφαλιότητα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, η υπαινικτική γραφή της Τζένης Μαστοράκη, οι πολιτισμικές αναζητήσεις της Μαρίας Τοπάλη και τα ονειρικά ποιήματα της Βερονίκης Δαλακούρα δεν συνυπήρξαν ποτέ σε έναν κοινό τόμο στα ελληνικά. Και όμως, η πολωνική γλώσσα τις φέρνει κοντά μέσα από μια ανθολογία, σε επιμέλεια και μετάφραση κυρίως από τον Λέζσεκ Πάουλ, αλλά και από την Αμέλια Σουαλέφσκα, ιδιοκτήτρια του νεοσύστατου πολωνικού εκδοτικού οίκου Χαρμολύπη.
Ο πολύγλωσσος Πολωνός ζωγράφος Λέζσεκ Πάουλ, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Βερολίνο, λάτρης της ποίησης και ειδικότερα της νεοελληνικής, πριν από δέκα χρόνια πήρε την απόφαση να μεταφράσει μια σειρά από κορυφαίες Ελληνίδες ποιήτριες, του τελευταίου μισού αιώνα, συστήνοντας τη γραφή τους στη γενέτειρά του. «Η ελληνική λογοτεχνία και ποίηση δεν είναι τόσο γνωστή στην Πολωνία αν εξαιρέσεις τους Καβάφη, Σεφέρη και φυσικά τον Ρίτσο. Αποφάσισα να ασχοληθώ με τις συγκεκριμένες ποιήτριες, γιατί στην Πολωνία δεν υπάρχει αυτού του είδους η ποίηση. Εμείς έχουμε συνηθίσει μια ποίηση που μιλάει για το “ωραίο” και είναι γραμμένη και με αυτό τον τρόπο. Ακολουθεί πιστά τους κανόνες της γραμματικής, τα σημεία στίξης είναι πάντα στη θέση τους και δύσκολα συναντάς αυτή την ελευθερία γραφής και το παιχνίδι με τις λέξεις», μας λέει ο ίδιος στην Αθήνα ξεφυλλίζοντας την πολυτελή έκδοση με το λευκό εξώφυλλο, που περιλαμβάνει τουλάχιστον από πέντε ποιήματα 19 Ελληνίδων ποιητριών.
Ο τόμος με τίτλο «Για να πω το λόγο δικό μου», δανεισμένος από το βαθιά υπαρξιακό και φεμινιστικό ποίημα της Ζωής Καρέλλη «Η Ανθρωπος» (1957), υποδηλώνει σύμφωνα με τον Λέσζεκ Πάουλ το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των τόσο διαφορετικών φωνών: «Ολες θέλουν να πουν κάτι σημαντικό και κάτι δικό τους».
Αποφάσισα να διαλέξω ποιήματα που γράφτηκαν από το 1970 και μετά, και δείχνουν ότι οι γυναίκες αυτές έχουν χρησιμοποιήσει τη γλώσσα τους σαν όπλο, σαν αντίσταση σε όλα αυτά που τις ενοχλούν και όχι μόνο ως μέσο έκφρασης.
Μιλάει για κάθε ποιήτρια με αγάπη και βαθιά γνώση για το έργο της, με το οποίο η σχέση του δεν είναι τυπική, αλλά και βιωματική, έχοντας μάλιστα συναντήσει τις περισσότερες από τις ποιήτριες στην Αθήνα. Η οικειότητα αυτή φαίνεται να αναδεικνύει με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο τις διαφορετικές θεματικές που διατρέχουν την ανθολογία: τη μοναξιά, την ερωτική απουσία, την πολιτική οργή, την υπαρξιακή αναζήτηση, τη γυναικεία ταυτότητα. «Οι θεματικές είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Αποφάσισα να διαλέξω ποιήματα που γράφτηκαν από το 1970 και μετά, και δείχνουν ότι οι γυναίκες αυτές έχουν χρησιμοποιήσει τη γλώσσα τους σαν όπλο, σαν αντίσταση σε όλα αυτά που τις ενοχλούν και όχι μόνο ως μέσο έκφρασης», εξηγεί ο κ. Πάουλ.
Η Κική Δημουλά ήταν εκείνη με την οποία καταπιάστηκε αρχικά, την οποία μάλιστα είχε συναντήσει πριν από τον θάνατό της το 2020, με τη συνάντηση αυτή να είναι καθοριστική και να τον οδηγεί σταδιακά και στις υπόλοιπες ποιήτριες. «Ο αυτοσαρκασμός της και η λεπτή ειρωνεία της ήταν στοιχεία που με τράβηξαν στο έργο της. Είδα στον λόγο της στοιχεία του δικού μου χαρακτήρα», σημειώνει και συνεχίζει: «Παρόλο που ο λόγος της δεν μπαίνει σε καλούπια, είναι τόσο ακριβής σε αυτό που θέλει να πει. Αυτό που επιτυγχάνουν εκείνη και οι υπόλοιπες της ανθολογίας, είναι κάτι μαγικό που δεν το βρίσκεις εύκολα. Για αυτόν τον λόγο έχω ταχθεί στην ποίηση και δεν μεταφράζω πεζό λόγο».
Η ανθολογία αυτή δεν αποτελεί μόνο το ντεμπούτο του μεταφραστή, αλλά και το πρώτο βιβλίο του νεοσύστατου πολωνικού εκδοτικού οίκου Χαρμολύπη, μια ελληνική λέξη σχεδόν αμετάφραστη στα πολωνικά. «Ο εκδοτικός οίκος δημιουργήθηκε για να ασχοληθεί αποκλειστικά με την ελληνική λογοτεχνία και ποίηση. Είναι πολύ σημαντικό, διότι αυτό αποτελεί θαυμάσια ευκαιρία να φανεί ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο ο Ζορμπάς, ο ήλιος και το ελληνικό καλοκαίρι – αυτό δηλαδή που πολλοί Πολωνοί πιστεύουν», αναφέρει ο μεταφραστής και επισημαίνει ότι «οι νέοι αναγνώστες έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την έκδοση και ήδη την αγοράζουν. Είναι επίσης και ένα σπουδαίο εγχειρίδιο για τους φοιτητές. Μερικοί, μάλιστα, ξέρουν πολλά από τα ονόματα της ανθολογίας, αλλά μένουν μόνο σε αυτό. Δεν γνωρίζουν το έργο τους, όχι μόνο γιατί δεν υπάρχει χρόνος για να το ψάξουν, αλλά γιατί η πρόσβαση σε αυτό δεν ήταν εύκολη λόγω της γλώσσας».
Η αξία της ανθολογίας έγκειται, επίσης, στο ότι ο Λέζσεκ Πάουλ δεν παραθέτει απλώς μερικά μεταφρασμένα ποιήματα, αλλά συστήνει στους Πολωνούς αναγνώστες τις ίδιες τις ποιήτριες μέσα από μικρά εισαγωγικά κείμενα τα οποία οι ίδιες έχουν γράψει. «Ζήτησα από όσες ήταν εν ζωή να πουν πριν από κάθε ενότητα λίγα λόγια για τον εαυτό τους – κάτι πέρα από την ποίηση. Ηθελα να φανεί και το πρόσωπο πίσω από το έργο σε αυτό το βιβλίο», αναφέρει και εξηγεί ότι στην περίπτωση της Γώγου, της Δημουλά, της Μαστοράκη και μερικών ακόμη, ανέτρεξαν σε υλικό που άντλησαν από παλιές συνεντεύξεις και διαλέξεις, έτσι ώστε να συνθέσουν τα κείμενα. Η έκδοση «Για να πω το λόγο δικό μου» (By słowo swoje własne powiedzieć) έχει ήδη ξεχωρίσει, αποσπώντας, μάλιστα, το βραβείο Krakow, Unesco, City of literature, με την τελετή να έχει προγραμματιστεί στην Κρακοβία για τις 2 Οκτωβρίου.
