«Θεωρώ ότι η μουσική είναι ένα από τα ισχυρότερα μέσα που διαθέτουμε για να ξαναχτίσουμε γέφυρες, να θυμηθούμε ότι υπάρχει ακόμα μια ζωντανή μεσογειακή κουλτούρα, όπου η συνύπαρξη ήταν κάποτε αυτονόητη», λέει στην «Κ» ο Ζορντί Σαβάλ.
Αυτή την περίοδο ο Ισπανός γκαμπίστας και αρχιμουσικός είναι στην Καταλωνία, στην πόλη Mπεγιατέρα, όπου βρίσκεται το σπίτι του. Προσηνής και υπομονετικός με τις δυσκολίες της ψηφιακής σύνδεσης, αυτός ο μουσικός – μελετητής είναι από τις πιο πολύπλευρες προσωπικότητες της γενιάς του. Στα 84 χρόνια του παραμένει ευσταλής, οξύνους και με ασίγαστη επιθυμία να προσφέρει τη μουσική όπως εκείνος τη θεωρεί –στοχασμός και ταξίδι της ψυχής–, σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Στο πλαίσιο αυτής της προσφοράς προς το διεθνές μουσικόφιλο κοινό και έπειτα από μακρόχρονη πορεία αναζήτησης, πειραματισμού και διαλόγου με διαφορετικές παραδόσεις, ο Σαβάλ έρχεται στην Αθήνα για μια συναυλία στις 24 Σεπτεμβρίου, στο Ηρώδειο.
Μαζί με το σύνολο Hespèrion XXI θα συνεργαστεί με τη Διαπολιτισμική Ορχήστρα της ΕΛΣ στη συναυλία που τιτλοφορείται «Mare Nostrum» και αφιερώνεται στη Μεσόγειο. Να θυμίσουμε ότι η Διαπολιτισμική Ορχήστρα της ΕΛΣ δημιουργήθηκε το 2018 και απαρτίζεται από μουσικούς διαφορετικών εθνικοτήτων και πολιτισμικών καταβολών.
Οταν κανείς αναφέρεται στη Μεσόγειο, έχει να αντιμετωπίσει ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. Πώς άραγε προσεγγίζει τη συνύπαρξη τόσο διαφορετικών μουσικών παραδόσεων, όπως η σεφαραδίτικη, η αραβική, η ανδαλουσιανή και η βυζαντινή μουσική, χωρίς να χαθεί η ατομικότητα της καθεμιάς; «Κάθε μουσικό κομμάτι αντιπροσωπεύει έναν ολόκληρο κόσμο. Για εμένα, ο διάλογος ανάμεσα στους πολιτισμούς είναι καθοριστικός και η μουσική είναι ίσως ο πιο άμεσος τρόπος για να πραγματοποιηθεί αυτός ο διάλογος. Η μουσική φτάνει κατευθείαν στην καρδιά και μας επιτρέπει να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον χωρίς να χρειάζονται λόγια», μας λέει.
Η μνήμη είναι βασικό στοιχείο κάθε πολιτισμού. Γι’ αυτό στα έργα μου επιχειρώ να τη μετατρέψω σε καλλιτεχνική πράξη.
Ετσι το πρόγραμμα του Ηρωδείου συνδυάζει μουσικές από τον Μεσαίωνα – πολύ παλαιά έργα, όπως ύμνους αφιερωμένους στην Παναγία, κομμάτια από τον 9ο και 10ο αιώνα, τραγούδια των Σταυροφοριών, μουσικές της Αναγέννησης, ακόμη και του ιταλικού Τρετσέντο. Ολα αυτά συνυπάρχουν σε διάλογο με τις αρχές και το ρεπερτόριο της Διαπολιτισμικής Ορχήστρας της ΕΛΣ, που υπηρετεί ακριβώς αυτή την αποστολή της πολιτισμικής σύνδεσης. Οι μουσικοί του συνόλου Hespèrion XXI παίζουν μεσαιωνικά όργανα –οργανέτο, μεσαιωνικό λαούτο, σαντούρι, βιόλα– και μαζί με τους συναδέλφους τους της ορχήστρας θα χτίσουν μια αφήγηση που συνδυάζει τις διαφορετικές παραδόσεις χωρίς να τις ισοπεδώνει.
– Η συνεργασία σας με τη Διαπολιτισμική Ορχήστρα αντιμετωπίζει τη μουσική ως «γέφυρα» μεταξύ κοινοτήτων. Πιστεύετε πως η τέχνη έχει ρόλο σε αυτό το πεδίο;
– Περισσότερο από ποτέ. Σήμερα, σε έναν κόσμο βαθιά πολωμένο, η μουσική μπορεί να μας υπενθυμίσει ότι ο διάλογος παραμένει δυνατός. Ισως να μην μπορούμε να μιλήσουμε πλέον με όλους –υπάρχουν φανατισμοί, υπάρχουν πολιτικά αδιέξοδα– αλλά μέσω της μουσικής μπορούμε ακόμα να εκφράσουμε τα πιο ουσιαστικά στοιχεία κάθε πολιτισμού. Η μουσική μιλάει για την ψυχή ενός λαού, για τα συναισθήματά του, την ιστορία του, τις παραδόσεις του.
– Αναφέρεστε συχνά στο ιστορικό βάρος της αποικιοκρατίας. Θεωρείτε ότι η υπενθύμιση αυτών των γεγονότων παραμένει αναγκαιότητα για τον σύγχρονο πολιτισμό;
– Απολύτως. Σήμερα πολλοί Ευρωπαίοι φοβούνται τους ανθρώπους που έρχονται από την Αφρική – για εργασία, για ένα καλύτερο μέλλον. Ομως ξεχνάμε πως για αιώνες –τον 16ο, 17ο και 18ο αιώνα– η Ευρώπη μετέφερε εκατομμύρια Αφρικανούς ως σκλάβους στον Νέο Κόσμο. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες στηρίχθηκαν σε αυτή την εργασία χωρίς αμοιβή, για να έχουν φθηνή ζάχαρη, καφέ, υφάσματα… Κι όμως, δεν ζητήθηκε ποτέ συγγνώμη, ούτε υπήρξαν αποζημιώσεις. Η μνήμη είναι βασικό στοιχείο κάθε πολιτισμού. Γι’ αυτό στα έργα μου επιχειρώ να τη μετατρέψω σε καλλιτεχνική πράξη.
– Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συνδυάζετε ένα αραβικό και ένα σεφαραδίτικο τραγούδι από την Ιερουσαλήμ. Υπήρξαν δεύτερες σκέψεις για μια τέτοια συνύπαρξη, ειδικά στο σημερινό γεωπολιτικό πλαίσιο;
– Οχι, γιατί αυτός είναι ο ρόλος της μουσικής. Το πρόγραμμά μου δεν αφορά την πολιτική του σήμερα. Είναι μια ανάμνηση της κοινής πολιτισμικής μας ιστορίας. Τα σεφαραδίτικα τραγούδια του προγράμματος προέρχονται κυρίως από τους Ισπανοεβραίους που βρέθηκαν αργότερα σε αραβικές χώρες, ακόμη και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Δεν συνεργάζομαι με μουσικούς από το Ισραήλ σήμερα, και δεν θα το δεχόμουν, όχι γιατί απορρίπτω τον εβραϊκό πολιτισμό, αλλά επειδή δεν μπορώ να δεχτώ μια χώρα που διεξάγει πόλεμο εναντίον αμάχων Παλαιστινίων να συμμετέχει σε μια συναυλία αφιερωμένη στην ειρήνη και την ομορφιά. Η μουσική όμως, επαναλαμβάνω, δεν είναι πολιτική δήλωση. Είναι Ιστορία.
