Σοβαρές επιπτώσεις στις σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με τους συμμάχους τους, σε μια περίοδο που η Κίνα συσπειρώνει το αντιδυτικό στρατόπεδο, προκαλεί η προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στην εξωτερική πολιτική, σύμφωνα με τον Χαλ Μπραντς.
Ο Μπραντς, διακεκριμένος καθηγητής στο φημισμένο School of Advanced International Studies του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, αναγνωρίζει ότι «υπάρχουν ορισμένες πτυχές όπου η κυβέρνηση Τραμπ μπορεί να προβάλλει το επιχείρημα ότι έχει ενισχύσει τις συμμαχίες των ΗΠΑ ή τουλάχιστον έχει κάνει τους συμμάχους να κάνουν πράγματα στα οποία είχαν αντισταθεί στο παρελθόν, π.χ. να δεσμευτούν οι Ευρωπαίοι σε υψηλότερα επίπεδα δαπανών για την άμυνα. Αυτό δεν είναι αβάσιμο. Το αντεπιχείρημα είναι ότι η ηγεσία των ΗΠΑ έχει γίνει ιδιότροπη, αλλοπρόσαλλη και απρόβλεπτη υπό αυτό το πιο προσωποπαγές ύφος διακυβέρνησης. Αυτό κάνει τους συμμάχους να αναρωτιούνται για την αξιοπιστία των δεσμεύσεων ασφαλείας και για τις στρατηγικές προθέσεις των ΗΠΑ. Αναρωτιούνται, σε κάποιες περιπτώσεις, αν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο μέλλον θα είναι μια φιλική ή μια εχθρική δύναμη. Oλα αυτά προκαλούν ζημιά».
Αντιστρόφως, απέναντι στην Κίνα, που αναδείκνυε προεκλογικά ως τη μεγαλύτερη απειλή για τις ΗΠΑ (ένα από τα λίγα σημεία συνέχειας με την κυβέρνηση Μπάιντεν), μετά τον εμπορικό πόλεμο που εξαπέλυσε για λίγες εβδομάδες, ο Τραμπ έχει κάνει σειρά υποχωρήσεων. Παράλληλα, έχει αποδυναμώσει τη θέση των ΗΠΑ σε κρίσιμους τομείς του μέλλοντος όπου η Κίνα επελαύνει (ΑΠΕ, ηλεκτρικά αυτοκίνητα) και έχει ωθήσει την Ινδία στην αγκαλιά του Πεκίνου. Υπάρχει συνεκτική στρατηγική;
«Υπάρχει αυτοσχεδιασμός σε μεγάλο βαθμό», λέει ο Μπραντς για την πολιτική του Τραμπ απέναντι στην Κίνα. «Η κυβέρνηση [Τραμπ] ξεκίνησε με μια πολύ επιθετική προσέγγιση στο εμπόριο με την Κίνα και έκτοτε υπαναχώρησε, μόλις κατάλαβε πόσο εκτεθειμένη είναι σε πιθανά αντίμετρα, ειδικά όσον αφορά τις εξαγωγές σπάνιων γαιών».
Ο Τραμπ, εξηγεί ο Αμερικανός αναλυτής, «δεν ασχολήθηκε ποτέ ιδιαίτερα με τις στρατηγικές πτυχές του ανταγωνισμού με την Κίνα», ούτε με τις στρατηγικές προεκτάσεις της εταιρικής σχέσης με την Ινδία. «Πάντα έβλεπε τη σχέση με την Κίνα με συναλλακτικούς και βασικά οικονομικούς όρους και ήταν πρόθυμος να ασκήσει πίεση στο Πεκίνο για να αποσπάσει μια καλή οικονομική συμφωνία. Αλλά δεν είναι τόσο προσηλωμένος στην ιδέα ενός ψυχρού πολέμου και δεν θεωρεί ότι κινήσεις όπως η εξαγωγή προηγμένων μικροτσίπ στην Κίνα έχουν ιδιαίτερο κόστος». Λόγω της συναλλακτικής και μονομερούς προσέγγισής του, σύμφωνα με τον Μπραντς, ο Τραμπ «δεν πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να συσπειρώσουν έναν μεγάλο πολυμερή συνασπισμό για να περιορίσουν την Κίνα, ενώ δεν βλέπει τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται η εμπορική σύγκρουση με το Νέο Δελχί».
«Το προσωποπαγές ύφος διακυβέρνησης κάνει τους συμμάχους να αναρωτιούνται για την αξιοπιστία των δεσμεύσεων ασφαλείας και για τις στρατηγικές προθέσεις».
Ο προστατευτισμός
Εξετάζοντας το παγκόσμιο στερέωμα, βλέπουμε την άνοδο του προστατευτισμού και του αυταρχισμού, τη διογκούμενη αμφισβήτηση του απαραβίαστου των συνόρων. Βιώνουμε ξανά τη δεκαετία του 1930, με τις ΗΠΑ αυτή τη φορά όχι απούσες, αλλά κεντρικό μέρος του προβλήματος;
«Oχι, δεν ξαναζούμε τη δεκαετία του 1930 – τουλάχιστον όχι ακόμα. Αυτή η σύγκριση μπορεί μερικές φορές να είναι χρήσιμη, αναδεικνύοντας τους κινδύνους μιας κατάρρευσης του διεθνούς συστήματος, αλλά απέχουμε ακόμα πολύ από αυτό. Δεν έχουμε δει τίποτα εφάμιλλο με την επιθετικότητα μεταξύ κρατών της εποχής εκείνης, ούτε τον βαθμό κατάρρευσης της διεθνούς οικονομικής συνεργασίας. Με προβληματίζουν πολλά στη διεθνή πολιτική σκηνή σήμερα: η ύπαρξη αναθεωρητικών δυνάμεων, η επέκταση του προστατευτισμού, το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες μερικές φορές φαίνεται να μην ενδιαφέρονται πλέον να υποστηρίξουν το σύστημα που οι ίδιες δημιούργησαν. Αλλά είμαστε πολύ μακριά από το επίπεδο αστάθειας ή απόλυτου χάους που είδαμε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. Και θα έπρεπε να κλονιστούν πολύ περισσότερο τα πράγματα για να φτάσουμε εκεί».
Είναι η αυταρχική διακυβέρνηση το κύμα του μέλλοντος; «Είναι το κύμα του μέλλοντος προς το παρόν, δηλαδή πιθανώς για τα επόμενα λίγα χρόνια. Αν κοιτάξουμε ανά τον κόσμο, πολλές από τις πιο γεωπολιτικά ενεργές χώρες –και ειδικά οι τρεις πιο ενεργές, οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία– κυβερνώνται από ισχυρούς άνδρες της μιας ή της άλλης μορφής. Ωστόσο, αυτή η μορφή διακυβέρνησης προκαλεί μια σειρά από παθογένειες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Τείνει να οδηγήσει σε κακές οικονομικές επιδόσεις και σε λήψη αποφάσεων βάσει εσφαλμένων πληροφοριών, όπως είδαμε με τον Πούτιν στην Ουκρανία. Δεν είμαι, λοιπόν, καθόλου σίγουρος ότι αυτή η μορφή διακυβέρνησης θα επικρατήσει μακροπρόθεσμα».
Η δύσκολη εξίσωση
Και τι πρέπει να κάνουν στο μεσοδιάστημα οι υποστηρικτές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του κράτους δικαίου; «Δεν είναι μια απλή εξίσωση. Η Ευρώπη ή μια εδραιωμένη δημοκρατία στην Ανατολική Ασία πιθανότατα δεν πρόκειται να αντιταχθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες – εν μέρει επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό σύμμαχό τους, ακόμα κι αν εμφανίζουν κάποιες ανησυχητικές τάσεις σε πολιτικό επίπεδο και στην πολιτική που εφαρμόζουν. Αυτό που θα κάνουν –και αυτό που μάλλον πρέπει να κάνουν– οι περισσότερες δημοκρατικές χώρες είναι να προσπαθήσουν να κρατήσουν στο πλευρό τους τις Ηνωμένες Πολιτείες στον βαθμό του εφικτού βραχυπρόθεσμα, επενδύοντας παράλληλα στις δικές τους δυνατότητες μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Αυτός είναι πιθανότατα ο καλύτερος τρόπος για να δημιουργηθεί ένα διεθνές σύστημα όπου ανθεκτικές δημοκρατίες έχουν ισχυρό ρόλο».
