O Χαμντάν Μπαλάλ δεν απαντάει ο ίδιος στο τηλεφώνημα. Πρώτα μιλάς με ένα συγγενή του, ο οποίος κάνει μια σειρά από ερωτήσεις για να διαπιστώσει την ταυτότητά σου και τα κίνητρά σου. Από τότε που η ταινία «Καμία άλλη γη», το γεμάτο οργή και πόνο ντοκιμαντέρ του, γυρισμένο από μια τετράδα Παλαιστινίων και Ισραηλινών κινηματογραφιστών, κέρδισε το Οσκαρ, αλλά και πολλά άλλα βραβεία, ανάμεσά τους και Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, η ζωή του Χαμντάν έχει αλλάξει δραματικά. Θυμάται ακόμη εκείνο το πρωινό, λίγες μέρες αφού τα φώτα του Χόλιγουντ έπεσαν πάνω σε εκείνον και στους συνεργάτες του. Μια ομάδα εποίκων τού επιτέθηκε και στη συνέχεια τον συνέλαβαν.
«Ηταν μια εκδίκηση για το ντοκιμαντέρ. Οι στρατιώτες με κορόιδευαν για το Οσκαρ», μου λέει από την πόλη Σούσια, στην περιοχή Μασάφερ Γιάτα, νότια της Χεβρώνας στη Δυτική Οχθη, όπου ζει με την οικογένειά του. «Ηταν 24 Μαρτίου, μερικές μέρες μετά τα βραβεία, είχαμε τελειώσει την καθημερινή νηστεία του Ραμαζανιού, όταν κάποιος μου τηλεφώνησε για να μου πει ότι έποικοι είχαν εισέλθει στο χωριό μας. Μαζί τους ήταν και δύο Ισραηλινοί στρατιώτες, οι οποίοι ήρθαν στο σπίτι μου και απείλησαν να με σκοτώσουν. Με κράτησαν, με ξυλοκόπησαν και μετά με άφησαν ελεύθερο λόγω της φοβερής πίεσης που δέχθηκαν. Ημουν αιμόφυρτος όταν με απελευθέρωσαν, έκανα πολύ καιρό να συνέλθω», θα πει, για να γυρίσει την κάμερα του τηλεφώνου και να με ξεναγήσει στη γειτονιά του.
Ασφυξία
Είναι απόγευμα και σκοτεινιάζει και στο βάθος διακρίνονται τα φώτα από τους οικισμούς των εποίκων. Παντού γύρω είναι γκρεμισμένα σπίτια και μπουλντόζες. «Aυτός είναι ο οικισμός», τον δείχνει με το χέρι του. «Ερχονται όλο και πιο κοντά, πιο ασφυκτικά, μας πνίγουν. Αυτή είναι η Μασάφερ Γιάτα. Η περιοχή για την οποία μιλάει η ταινία. Η γη μας», ψιθυρίζει καθώς ο ήλιος δύει στα κόκκινα. «Είναι όμως ακόμη ωραίο το ηλιοβασίλεμα, δεν μπορείς να μην το δεις».
«Και ενώ με βάση το διεθνές δίκαιο όλοι οι εποικισμοί σε εδάφη που κατέλαβε το Ισραήλ στον πόλεμο του 1967 είναι παράνομοι, η ανέγερση χιλιάδων νέων κατοικιών στην κατεχόμενη Δυτική Οχθη προχωράει ακάθεκτη», καταγγέλλει ο σκηνοθέτης. «Δυστυχώς, από τότε που τελειώσαμε την ταινία, το 2023, τα πράγματα μόνο χειροτερεύουν. Χιλιάδες Παλαιστίνιοι έχασαν τα σπίτια τους και έχουν αναγκαστεί να φύγουν από εδώ. Η βία είναι καθημερινή, κάθε εβδομάδα χάνουμε και έναν άνθρωπό μας, προχθές χάσαμε άλλον έναν αγαπημένο φίλο», λέει αναφερόμενος στην πρόσφατη δολοφονία τού επίσης συνεργάτη στην ταινία, Παλαιστινίου ακτιβιστή Αουντα Μουχάμαντ Χαθαλίν, ο οποίος σκοτώθηκε έπειτα από πυροβολισμούς Ισραηλινού εποίκου στο χωριό Ουμ αλ Χαΐρ στην ίδια κοινότητα.
«Ο Αουντα ήταν ακτιβιστής και καθηγητής αγγλικών. Επίσης βιντεοσκοπούσε όσα βιώνουμε καθημερινά. Δεν ήμουν παρών στο θλιβερό συμβάν, αλλά ήταν μια συνηθισμένη μέρα. Ηρθε μια μπουλντόζα και προσπαθούσε να κατεδαφίσει σπίτια, και εκείνος ήταν ανάμεσα σε αυτούς που προσπάθησαν να τους εμποδίσουν. Και τον πυροβόλησαν. Ηρθε το ασθενοφόρο και τον πήρε, και σήμερα που μιλάμε η οικογένειά του δεν έχει ακόμη παραλάβει τη σορό του. Επειτα ήρθαν και ο στρατός και η αστυνομία και συνέλαβαν όσους επιχείρησαν να τον βοηθήσουν. Δεν έχει τέλος αυτό που ζούμε», εξηγεί. «Ο ισραηλινός στρατός είπε ότι “τρομοκράτες εκτόξευσαν πέτρες εναντίον Ισραηλινών πολιτών”. Αυτή ήταν η επίσημη εκδοχή».
Δεν άλλαξε τίποτε
Τη διαρκή πίεση και τη βία που δέχονται οι Παλαιστίνιοι από τους εποίκους και τις απεγνωσμένες διαμαρτυρίες των κατοίκων πραγματεύεται και η επίμαχη ταινία που, όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης της, «έστρεψε τα μάτια πάνω μας, αλλά στην πραγματικότητα δεν άλλαξε απολύτως τίποτε. Σκέφτηκα πως έπειτα από εκατομμύρια προβολές, θα άλλαζε κάτι. Ναι, ξαφνικά υπάρχουμε στον χάρτη, αλλά η κατάσταση έχει γίνει πιο επικίνδυνη. Και εγώ έχω στοχοποιηθεί λόγω της ταινίας, όπως και ο Μπάσελ, ο άλλος Παλαιστίνιος σκηνοθέτης», ομολογεί. Πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης της ταινίας είναι και ο Μπάσελ Αντρα, επίσης Παλαιστίνιος ακτιβιστής, ενώ συν-σκηνοθέτες είναι δύο Ισραηλινοί, ο δημοσιογράφος Γιουβάλ Αμπραχαμ και η παραγωγός Ρέιτσελ Ζορ.
Δεν έχουμε δικαιώματα Βρισκόμαστε υπό κατοχή. Δεν έχουμε δικαιώματα. Μπαίνουν στα σπίτια μας όποτε θέλουν, μας σταματούν για να μας ελέγξουν, μας πυροβολούν όταν προβάλλουμε αντίσταση. Αυτή είναι η ιστορία της ταινίας. Αυτή είναι η ιστορία μας. Και ούτε χίλια βραβεία δεν μπορούν να το αλλάξουν αυτό.
Το ντοκιμαντέρ «Καμία άλλη γη» μιλάει για τη Μασάφερ Γιάτα, μια περιοχή παλαιστινιακών χωριών στη Δυτική Οχθη, των οποίων οι χιλιάδες κάτοικοι εκτοπίστηκαν το 2022 επειδή ο ισραηλινός στρατός χρειαζόταν την περιοχή ως ζώνη εκπαίδευσης. Ετσι ξεκίνησε μια μακρά οδύσσεια. Μπουλντόζες συνοδευόμενες από στρατιώτες κατέφθασαν στα χωριά για την κατεδάφιση σπιτιών, σχολείων και περιουσιών με σκοπό την απομάκρυνση των κατοίκων. Ο Μπάσελ Αντρα κατέγραφε ήδη για χρόνια τις διώξεις που υφίστατο η κοινότητά του σε βίντεο. Οταν στην περιοχή κατέφθασε ο Ισραηλινός φωτορεπόρτερ Γιουβάλ Αμπραχαμ για να καταγράψει τις κατεδαφίσεις, η γνωριμία τους εξελίχθηκε σε κινηματογραφική σύμπραξη.
«Ο Γιουβάλ είχε δουλέψει πολύ μαζί μας από πριν, μιλάει αραβικά, είχε γράψει πολλά άρθρα για τις κατεδαφίσεις και τη βία των εποίκων», λέει ο Χαμντάν για τον Ισραηλινό συνδημιουργό και φίλο του. «Ηρθε για να μας υποστηρίξει ενάντια στην κατοχή. Ηταν υπομονετικός. Η σχέση μας είχε χτιστεί πολύ πριν από την ταινία».
Ωστόσο, η παρουσία ενός Ισραηλινού στην κοινότητα προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Ηταν πολλοί εκείνοι που δεν τον εμπιστεύονταν. «Πώς αισθάνεσαι να χτίζεις αυτά που οι δικοί σου γκρεμίζουν;» τον ρωτάει ο Μπάσελ σε μια σκηνή του ντοκιμαντέρ στην οποία η ομάδα βοηθάει να ξαναχτίσουν τα σπίτια των Παλαιστινίων. Παρ’ όλα αυτά, για τον Χαμντάν Μπαλάλ σκοπός της ταινίας δεν ήταν να αποδείξει πώς οι δύο λαοί μπορούν να συμβιώσουν ειρηνικά. «Στην ταινία δεν μιλάμε για το μέλλον των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων. Θέλουμε απλώς να δείξουμε πως οι Παλαιστίνιοι ζούμε κάτω από στρατιωτικό νόμο, ενώ οι Ισραηλινοί ζουν ελεύθερα. Αυτό είναι το νόημα της ταινίας. Οχι να πούμε πως υπάρχει κάποια λύση ή κάτι τέτοιο. Στο έργο βλέπουμε τον Γιουβάλ να μπαινοβγαίνει απρόσκοπτα στην περιοχή μας. Ενώ εμείς, όχι. Βρισκόμαστε υπό κατοχή. Δεν έχουμε δικαιώματα. Μπαίνουν στα σπίτια μας όποτε θέλουν, μας σταματούν για να μας ελέγξουν, μας πυροβολούν όταν προβάλλουμε αντίσταση. Αυτή είναι η ιστορία της ταινίας. Αυτή είναι η ιστορία μας. Και ούτε χίλια βραβεία δεν μπορούν να το αλλάξουν αυτό».
Οι καθημερινές σκηνές από τη ζωή των κατοίκων συνθέτουν την αφήγηση της ταινίας. Ο Χαμντάν πάει τα παιδιά στο σχολείο. Λίγο μετά, ένας άνδρας δέχεται πυρά στρατιωτών και παραλύει κάτω από το στήθος. Η ηλικιωμένη μητέρα του, συντετριμμένη, υποδέχεται πλήθος ξένων δημοσιογράφων, οι οποίοι δεν καταφέρνουν τίποτα, παρ’ όλα τα άρθρα που θα γράψουν. Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί παγωμένη. Ο Χαμντάν αναφέρει πως το 2015 είχε μεταβεί στην περιοχή μέχρι και ο Τόνι Μπλερ, ως ειδικός απεσταλμένος για τη Μέση Ανατολή. Η επίσκεψή του φάνηκε να βοηθάει, έστω και για λίγο. «Αλλά τώρα δεν γίνεται τίποτε. Κανείς, ούτε οι ανθρωπιστικές οργανώσεις μπορούν να επιτύχουν κάτι».
Εμείς και η Γάζα
«Η διαφορά ανάμεσα σε εμάς και στους συμπατριώτες μας στη Γάζα είναι πως εκεί πέφτουν βόμβες. Ανθρωποι έχασαν τη ζωή τους και κάθε μέρα, κάθε ώρα χάνουν τη ζωή τους. Δεν υπάρχει φαγητό. Τα παιδιά πεθαίνουν από την πείνα. Εμείς είμαστε ακόμη ζωντανοί. Δεν υπάρχουν λόγια να εξηγήσω πώς είναι η ζωή εκεί. Δεν υπάρχει ζωή. Και το διεθνές δίκαιο; Δεν κάνει κανείς τίποτε για να σταματήσει αυτή τη γενοκτονία. Οπότε γιατί το έφτιαξαν; Μεγάλωσα δουλεύοντας σε οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εμαθα λοιπόν ότι το διεθνές δίκαιο φτιάχτηκε για να προστατεύεται η ανθρώπινη ζωή. Δείτε τι συμβαίνει στη Γάζα. Πολλά λόγια, λίγες πράξεις. Αναγνώρισαν, λέει, τώρα και το παλαιστινιακό κράτος. Πολύ αργά. Πάει, πέθανε ο κόσμος. Πέθανε».
Ξαφνικά χαμηλώνει τη φωνή του: «Θα τους ξυπνήσω», λέει χαμογελώντας. «Ισως κάποιος να σταματήσει όλα αυτά. Αυτήν τη γενοκτονία. Υπάρχει μια ελπίδα, μια μικρή ελπίδα, πως θα υπάρξει κάποιος που θα το σταματήσει αυτό. Αλλά προς το παρόν είναι σαν να δίνουν πίστωση χρόνου στην ισραηλινή κυβέρνηση για να συνεχίσει. Δεν είμαι πολιτικός. Δεν ξέρω πώς σκέφτονται οι Ισραηλινοί. Οι πολιτικοί. Ξέρω πώς σκέφτονται οι άνθρωποι. Κάθε μέρα λέω στην κόρη μου πως υπάρχει ελπίδα. Αυτό λέμε στα παιδιά μας. Τα πάμε σχολείο, φτιάχνουμε πρωινό. Μετά γκρεμίζουν ένα σπίτι, κάποιος διαδηλώνει. Ερχεται ο στρατός. Τον πυροβολούν. Εχουμε μια κηδεία, κάποια οικογένεια φεύγει. Ερχεται το επόμενο πρωί και λέμε στα παιδιά μας “καλημέρα, υπάρχει ελπίδα”. Αν δεν το πούμε αυτό, καλύτερα να πεθάνουμε. Δεν υπάρχει καμία άλλη γη για εμάς». Πέφτει η νύχτα στη Δυτική Οχθη. Ο Χαμντάν κλείνει το κινητό. Σκοτάδι.
Σε μία από τις τελευταίες σκηνές της ταινίας, δύο φίλοι κάνουν ένα τσιγάρο. Η φιλία τους έχει γίνει στενότερη στη διάρκεια των γυρισμάτων. Ο Παλαιστίνιος Μπάσελ και ο Ισραηλινός Γιουβάλ κουβεντιάζουν για το μέλλον. «Πότε θα παντρευτούμε, φίλε μου;» ρωτάει ο Γιουβάλ τον Μπάσελ. «Δεν ξέρω, δεν υπάρχει σταθερότητα σε αυτή τη γη», απαντάει ο νεαρός Παλαιστίνιος. «Οταν μια μέρα θα υπάρξει, θα έρχεσαι να με βλέπεις;». «Ισως, φίλε μου, ίσως», απαντάει ο Μπάσελ.
