Οταν πριν από 10 και βάλε χρόνια ο Soloúp –κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος– δημιουργούσε το graphic novel «Αϊβαλί», είχε στο μυαλό του έναν αναγνώστη δυνάμει συνομήλικό του, με τον οποίο θα άνοιγε έναν διάλογο, θέτοντας ερωτήματα και προσπαθώντας να δώσει απαντήσεις για ένα σημείο στον χώρο και τον χρόνο ιδιαίτερα φορτισμένο ιστορικά, όπως υπήρξε το λιμάνι της Μικράς Ασίας.
Αυτό που σίγουρα δεν φανταζόταν ήταν πως με το συγκεκριμένο graphic novel θα έμπαινε σε τάξεις και αμφιθέατρα σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης: από νηπιαγωγεία, μέχρι κολέγια και πανεπιστήμια, εντός συνόρων αλλά και ώς τον μακρινό Καναδά στον οποίο βρέθηκε πρόσφατα. Δεν υπήρξαν λίγοι οι εκπαιδευτικοί που τον κάλεσαν μέσα σε αυτή τη δεκαετία για ένα μάθημα ή μια δραστηριότητα λίγο διαφορετική από αυτές που γνωρίζει η «παραδοσιακή» εκπαίδευση.
«Η ώρα του μαθήματος δεν φτάνει ποτέ. Χτυπάνε τα κουδούνια και συνεχίζουμε να μιλάμε στους διαδρόμους».
Η Ευαγγελία Μουλά, πάλι, φιλόλογος στο επάγγελμα και σύμβουλος Εκπαίδευσης Φιλολόγων στα Δωδεκάνησα τα τελευταία δύο χρόνια, είχε από μικρή, όπως κάθε παιδί μια επαφή με τα κόμικς. Μεγαλώνοντας και μπαίνοντας στον κόσμο της φιλολογίας, ενστικτωδώς, άρχισε να «παίζει» με τη δομή των κόμικς προκειμένου να βρει πιο βατούς τρόπους να εξηγήσει λόγου χάρη, συντακτικά φαινόμενα. Ετσι, έσβηνε με μπλάνκο τους διαλόγους και τους προσάρμοζε στο συντακτικό φαινόμενο που ήθελε κάθε φορά να εξηγήσει στους μαθητές. Στη συνέχεια ασχολήθηκε και θεωρητικά με το φαινόμενο, σε ένα βιβλίο-συλλογή άρθρων που κυκλοφόρησε με τη Χαρά Κοσεγιάν.
Το «Αϊβαλί», η Μουλά «το ερωτεύτηκε» από την πρώτη ανάγνωση. Σε κάθε επόμενη ανάγνωση και «συνάντηση» μαζί του, έβρισκε κάποια νέα αφορμή και προσέγγιση να το μοιραστεί και με τους μαθητές της, κάτι που της ξεκλείδωσε νέες και φρέσκιες εκπαιδευτικές δυνατότητες. Μετά την πολύχρονη αυτή εμπειρία, ο Soloúp και η Ευαγγελία Μουλά έγραψαν από κοινού τώρα ένα εγχειρίδιο για τις δυνατότητες των κόμικς στην εκπαίδευση, με τίτλο «Comics & Graphic Novels με οδηγό το Αϊβαλί» (εκδόσεις Διόπτρα).
Παιδιά μυημένα στην εικόνα
Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή, ένα graphic novel, που συνδυάζει κείμενο και εικόνα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για αυτόν τον λόγο η Ευαγγελία Μουλά το χρησιμοποίησε σε μαθητές 13-15 ετών. «Τα παιδιά πραγματικά ενθουσιάζονται. Γιατί δεν έχουν μάθει, ειδικά στην εποχή μας, να διαβάζουν μακροσκελή κείμενα και φυσικά είναι μυημένα στην εικόνα. Δεν μπορούμε να το παραγνωρίζουμε αυτό», σχολιάζει η εκπαιδευτικός. Είναι πολύ σημαντικό σε μια τέτοια διαδικασία «να συνδυαστεί η απόλαυση της ανάγνωσης με την καλλιέργεια των δεξιοτήτων ερμηνείας της εικόνας».
Οι μαθητές μπορούν να αντιληφθούν το πνεύμα της εποχής. Τα καρέ έχουν μια αφηγηματική συμπύκνωση και μία αμεσότητα που δεν μπορείς να την πετύχεις μέσα από το βιβλίο ιστορίας. Είναι πολύ πιο θετική η αντίδραση από το να τους πεις “Ανοίξτε το βιβλίο”.
Ενα graphic novel όπως το «Αϊβαλί», αλλά και κάθε παρόμοια λογικής έργο, πώς αλλιώς μπορεί να το προσεγγίσει ένας εκπαιδευτικός; Ενας φιλόλογος το φέρνει στην τάξη ως λογοτεχνικό κείμενο; Ως ιστορικό; Για την Ευαγγελία Μουλά, μπορεί να λειτουργήσει τόσο σε πιο «κλασικές» όσο και πιο σύγχρονες προσεγγίσεις: «Προσφέρεται και για έναν πιο “κλασικό” φιλόλογο που θέλει να δώσει το βάρος του στον λόγο και να ετοιμάσει δραστηριότητες κατανόησης, που αναδεικνύουν πτυχές της θεωρίας λογοτεχνίας. Οταν μιλάμε για κάποια διασκευή ενός άλλου έργου, το graphic novel προσφέρεται και για μία σύγκριση πρωτότυπου κειμένου και κόμικς διασκευής. Μπορεί να αναλυθεί επίσης και η ίδια η δομή και η γλώσσα των κόμικς», εξηγεί.
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και την ιστορική πτυχή του έργου σε μια τέτοια περίπτωση. «Ενα τέτοιο graphic novel σου δίνει μια εικόνα της ιστορικής περιόδου από πολλαπλές οπτικές. Κάτι που υπηρετεί τη σύγχρονη μεθοδολογία της ιστορίας, που βασίζεται στην πολυπρισματικότητα. Οι μαθητές μπορούν να αντιληφθούν το πνεύμα της εποχής. Τα καρέ έχουν μια αφηγηματική συμπύκνωση και μία αμεσότητα που δεν μπορείς να την πετύχεις μέσα από το βιβλίο ιστορίας. Είναι πολύ πιο θετική η αντίδραση από το να τους πεις “Ανοίξτε το βιβλίο”», καταλήγει η εκπαιδευτικός.
Ενα ενήλικο graphic novel για τους μαθητές του σήμερα
Από τη δική του εμπειρία, ο Αντώνης Νικολόπουλος έχει ώς τώρα μια πολύ ζεστή υποδοχή στις τάξεις που βρέθηκε. «Είναι πάντα σαν γιορτή. Με αντιμετωπίζουν πολύ θετικά, υπάρχουν και παιδιά που έχουν μελετήσει αρκετά ήδη και κάνουν καίριες ερωτήσεις πάνω στο έργο. Η ώρα του μαθήματος δεν φτάνει ποτέ. Χτυπάνε τα κουδούνια και συνεχίζουμε να μιλάμε στους διαδρόμους», λέει.
Το γεγονός ότι το «Αϊβαλί» είχε εξαρχής σκοπό να απευθυνθεί σε ενήλικες αναγνώστες, ακόμα και στην εκπαιδευτική πτυχή λειτούργησε υπέρ του. «Εκ των υστέρων, βλέπω πως έχει μια ειλικρίνεια που ξεπερνά άλλα θέματα που μπορεί να προκύπτουν σε ένα καθαρά εκπαιδευτικό βιβλίο. Είναι ειλικρινείς και άμεσες οι ερωτήσεις που θέτει και αυτό μπορεί να λειτουργήσει σαν κλειδί για έναν εκπαιδευτικό. Επιπλέον, ένα βιβλίο για ενήλικες στην εποχή μας και με τα ερεθίσματα που έχουν οι νέοι, μπορεί να μιλήσει και σε αυτούς σαν ίσο προς ίσο».
Ο Νικολόπουλος φέρνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που αναλύεται και μέσα στο βιβλίο που έγραψε με τη Μουλά και αφορά την αναπαράσταση μιας ερωτικής σκηνής που βρίσκουμε στο «Αϊβαλί». Υποστηρίζει ωστόσο πως δεν θα έβαζε την εν λόγω σκηνή αν είχε στο μυαλό του ένα εφηβικό κοινό. «Το παράδοξο, όμως, είναι ότι αυτή η σκηνή ξεκλειδώνει τρομερά τα παιδιά» λέει. «Κάτι τέτοιο που τσιγκλάει και βγάζει χαμογελάκια και ντροπούλες μέσα στην τάξη, έχω δει στην πράξη πως τελικά κερδίζει τους μαθητές. Υστερα από αυτή τη σκηνή, παρακολουθούσαν με μεγαλύτερο ενδιαφέρον και όλα τα υπόλοιπα που λέγαμε. Βοήθησε ακόμα και παιδιά με ΔΕΠΥ στο να συγκεντρωθούν καλύτερα», εξηγεί ο κομίστας.
Οπως κάθε τι καινούργιο, έτσι και με τα κόμικς που «επισκέπτονται» τις σχολικές αίθουσες δεν λείπουν και οι αντιδράσεις. Οπως παραδέχεται η Ευαγγελία Μουλά, υπάρχουν και γονείς πιο συντηρητικοί που παρεμβαίνουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, στοχοποιώντας τους εκπαιδευτικούς όταν τολμούν να κάνουν κάτι που είναι έξω από τα νερά της «στάνταρ» εκπαίδευσης. Οσον αφορά το «Αϊβαλί», λόγου χάρη, έχει αντιμετωπίσει αντιδράσεις γονέων ακόμα και για το γεγονός πως το βιβλίο δείχνει τόσο την πλευρά των Ελλήνων όσο και των Τούρκων.
Οσο για την ίδια την εκπαιδευτική κοινότητα, οι πιο παλιοί «παραδοσιακοί» εκπαιδευτικοί είναι λιγότερο ανοιχτοί σε μια νέα προσέγγιση, σε αντίθεση με τους νεότερους καθηγητές που είναι πιο δεκτικοί. Αλλά και οι δεύτεροι, καλούνται να κάνουν μια υπέρβαση προκειμένου να φέρουν στην τάξη κάτι για το οποίο δεν έχουν τα ερμηνευτικά εργαλεία ώστε να το αξιοποιήσουν στη διδασκαλία. Αλλά και για αυτό η Ευαγγελία Μουλά έχει κάτι κατά νου: να αρχίσει από τη νέα σχολική χρονιά μια σειρά από σεμινάρια, που θα γίνονται και εξ αποστάσεως, για να εξοικειωθούν οι εκπαιδευτικοί με την ένατη τέχνη και να τη μεταδώσουν στους μαθητές τους.
Το βιβλίο του Soloúp (Αντώνη Νικολόπουλου) και της Ευαγγελίας Μουλά, «Comics & Graphic Novels με οδηγό το Αϊβαλί» αλλά και το graphic novel «Αϊβαλί» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα.
