«Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος». Από τη στιγμή που ο Αλέν Γλυκός άκουσε για πρώτη φορά τη φράση του Νίκου Καζαντζάκη, έμεινε για πάντα μέσα του και τον έκανε να διερωτάται ξανά και ξανά: Πώς είναι δυνατόν να ζει κανείς χωρίς ελπίδα και χωρίς φόβο; Είναι αυτό επαρκής προϋπόθεση για να είναι κανείς ελεύθερος; Για ποια ελευθερία μιλάει ο Καζαντζάκης;
Ολες αυτές τις σκέψεις τις έκανε και με την ιδιότητα του καθηγητή φιλοσοφίας έχοντας διδάξει φιλοσοφία των επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μπορντώ. Είναι μισός Γάλλος και μισός Ελληνας, όπως μαρτυρά και το όνομά του. Η πρώτη του συνάντηση με τον Καζαντζάκη ήταν κοινότοπη, όπως λέει. Διάβασε και είδε τον «Ζορμπά» και στη συνέχεια την «Αναφορά στον Γκρέκο». Στο δεύτερο βιβλίο, βρήκε και κοινά σημεία της ζωής του Καζαντζάκη με τη δική του αφού η οικογένεια του ήταν Ελληνες της Μικράς Ασίας που εκδιώχθηκαν από τους Τούρκους.
Κάπως έτσι, χρόνια μετά, η πιο πρόσφατη ώς τώρα συνάντηση του Αλέν Γλυκός με τον Καζαντζάκη πήρε τη μορφή ενός graphic novel. Το «Καζαντζάκης» είναι ένα δίτομο έργο (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα) που έγραψε ο Αλέν Γλυκός και εικονογράφησε ο Αντονέν. Ενα έργο που ακολουθεί την πορεία του συγγραφέα από τα πρώτα χρόνια στην Κρήτη μέχρι τα πολυάριθμα ταξίδια του στον κόσμο και τον τρόπο που όλα αυτά τον διαμόρφωσαν.
«Μισός Ελληνας, ίσον Ελληνας»
Το αφηγηματικό εύρημα που το διαφοροποιεί από μια απλή βιογραφία είναι πως εδώ ο Γλυκός μπαίνει στον ρόλο ενός αξιοπερίεργου «μισού Ελληνα», όπως γράφει, που στέλνει γράμμα στον Καζαντζάκη. «Μισός Ελληνας, ίσον Ελληνας», του απαντά εκείνος πριν αρχίσει να τού αφηγείται την ιστορία του. Ηταν μια ιδέα που ήρθε στον δημιουργό του graphic novel, όταν αναρωτιόταν πώς μπορεί να κάνει ενδιαφέρουσα μια ιστορία τόσο σε αυτόν που είναι εξοικειωμένος με το έργο του Καζαντζάκη, όσο και σε κάποιον που τώρα τη μαθαίνει. «Και τότε ξαφνικά μου ήρθε η ιδέα να συνομιλήσω με τον Καζαντζάκη, για να τον υποχρεώσω να διευκρινίσει και να εξηγήσει ορισμένες από τις θεωρίες του. Δεν συμφωνούσα πάντοτε μαζί του. Σκέφτηκα ότι αυτό θα ήταν κάτι πιο ζωντανό και θα μας επέτρεπε να ξεφύγουμε από μια απλή, γραμμική και κουραστική βιογραφία», λέει.
«Με τον Αντονέν μοιραστήκαμε τις άγνοιά μας»
Δεν είναι η πρώτη φορά που Γλυκός και Αντονέν συνεργάζονται, το έχουν κάνει για δύο ακόμα graphic novels και πάλι ελληνικού ενδιαφέροντος: το «Μανώλης» που γυρνάει τον χρόνο πίσω στη Μικρασιατική Καταστροφή και το «Gilets de sauvetage» που πιάνει το νήμα από τις ροές προσφύγων που έφτασαν στο Αιγαίο προ δεκαετίας και το ενώνει νοητά με το 1922.
Ο «Καζαντζάκης» πήρε δύο χρόνια για να γίνει, περίπου έναν για κάθε τόμο του. «Με τον Αντονέν είχαμε συνηθίσει να συνεργαζόμαστε στενά, ανταλλάσσοντας συνεχώς απόψεις και δίνοντας ο ένας στον άλλο συμβουλές. Το σχέδιο επηρέαζε το κείμενο και αντίστροφα. Για αυτό το graphic novel, έγραψα ένα (υπερβολικά μακροσκελές) σενάριο, και κυρίως ο Αντονέν έκανε τις επιλογές», εξηγεί ο Γλυκός.
Μπορεί ο Γάλλος εικονογράφος να μην έχει αντίστοιχα κάποιο προσωπικό, «ελληνικό» βίωμα, πάντως, αυτή ακριβώς η «εξωτερική» του ματιά στα πράγματα ήταν που βοήθησε στο φιλτράρισμα όσων κατέληξαν στο graphic novel. Δεν ήταν μια διαδικασία εύκολη, μιας και ο Καζαντζάκης ήταν μια περίπλοκη προσωπικότητα: μπορούσε συγχρόνως να αγκαλιάσει την εντοπιότητα της Κρήτης και να είναι «παγκόσμιος πολίτης», να βλέπει τον Χριστό και τον Λένιν με το ίδιο ενδιαφέρον, όντας όμως επιλεκτικός και ασκώντας την κριτική του στα επιμέρους σημεία.
«Μου έκανε πολλές ερωτήσεις, με ανάγκασε να διευκρινίσω πράγματα που μου φαίνονταν αυτονόητα. Μπορώ να πω ότι μοιραστήκαμε την άγνοιά μας. Επιπλέον, η διάταξη των κειμένων μου αποτελεί μια σκηνογραφία. Κατάφερε να αποφύγει ένα στυλ που θα μπορούσε να είναι βαρετό», εξηγεί ο Γλυκός για τον Αντονέν, που συγχρόνως θεωρεί πως έφερε στη διαδικασία «τη νεανικότητά του, την ευαισθησία και την ευφυΐα του, αλλά και την αυστηρότητά του».
«Θα ήταν εξαιρετικά ευφυής όποιος θα μπορούσε να ορίσει ποιος είναι ο Καζαντζάκης»
Οπως είναι χωρισμένοι οι τόμοι του «Καζαντζάκη», έτσι είναι τρόπον τινά και η ζωή του Αλέν Γλυκός: από τη μία η Ελλάδα και από την άλλη ο κόσμος. «Μέσα μου συνυπάρχουν δύο Αλέν Γλυκός που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα. Η Ελλάδα είναι για μένα μια εσωτερική εξορία», σχολιάζει χαρακτηριστικά. Με το να καταπιάνεται όμως στα βιβλία του με ζητήματα του τόπου καταγωγής του, σκάβει βαθύτερα στην ελληνική καταγωγή του. «Συνειδητοποίησα πραγματικά τις ρίζες μου όταν έγραψα το πρώτο μου έργο, το “Parle-moi de Manolis” (Μίλα μου για τον Μανώλη. Αισθάνθηκα ότι (ξανα)έγινα Ελληνας», συνεχίζει.
Για τον ίδιο, η εύρεση ενός προσωπικού παρελθόντος είναι ενδεχομένως και ο λόγος που οι βιογραφίες κερδίζουν συνεχώς έδαφος σε διαφόρων μορφών αφηγήσεις τα τελευταία χρόνια. «Ισως οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να γράφουν και να διαβάζουν βιογραφίες ώστε το παρελθόν να τους βοηθά να δώσουν νόημα σε ένα τόσο χαοτικό παρόν. Ισως βρίσκουν τον εαυτό τους και ανασυγκροτούνται μέσα από αυτές τις βιογραφίες, που συχνά μιλούν τόσο για τους ίδιους όσο και για τους συγγραφείς».
Και τελικά, διαβάζοντας, γράφοντας, «συνομιλώντας» με τον Καζαντζάκη, ο Αλέν Γλυκός βρήκε απαντήσεις; «Θα ήταν εξαιρετικά ευφυής όποιος θα μπορούσε να ορίσει ποιος είναι ο Καζαντζάκης. Η ζωή, το έργο και η σκέψη του είναι τόσο πολυμορφικά και σύνθετα. Αυτό που κρατώ από αυτόν είναι το θέμα της αναζήτησης του εαυτού, της πορείας και του ανήφορου. Μου άρεσε που βρήκα τόσο τον Νίτσε όσο και τον Καμύ στις αναζητήσεις του. Με βοήθησε να αλλάξω οπτική σε ορισμένα ερωτήματα που με απασχολούσαν, όχι για να τους δώσω απαντήσεις, αλλά για να συνυπάρχω πιο ήρεμα μαζί τους».
Οι δύο τόμοι του graphic novel «Καζαντζάκης» («Η Κρητική Ματιά 1883-1919» & «Ο Πολύβουος Κόσμος 1921-1957») σε κείμενο του Αλέν Γλυκός και εικονογράφηση του Αντονέν κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα.
