Δεν είναι εύκολο να ακούς διηγήσεις 35 ετών πολέμων από τον Ρον Χαβίβ, τον Αμερικανό φωτορεπόρτερ που ξεκίνησε στο πλευρό μιας φωτογράφου μόδας στη Νέα Υόρκη για να καλύψει έπειτα τις πιο βίαιες συγκρούσεις στον πλανήτη: από την εθνοκάθαρση στην πρώην Γιουγκοσλαβία, την επέμβαση των ΗΠΑ στον Παναμά και τους βιασμούς γυναικών στο Νταρφούρ, στην Αραβική Ανοιξη και στον πόλεμο στην Ουκρανία. Eίναι ωστόσο ακόμη πιο δύσκολο να αντικρίζεις τις φωτογραφίες του, φωτογραφίες που φέρνουν στο φως τις πιο σκοτεινές πτυχές της σύγχρονης Ιστορίας.
Ολα ξεκίνησαν το 1991, όταν ο Ρον Χαβίβ βρέθηκε στη Βοσνία και φωτογράφισε τον Αρκάν με μια μικρή τίγρη που είχε ως κατοικίδιο. Εκείνος τον «αντάμειψε» κάνοντας δεκτή την πρότασή του να ακολουθήσει τα στρατεύματά του στην «εθνική τους αποστολή». Ο Χαβίβ ήταν αποφασισμένος ότι θα έβγαζε έστω μία φωτογραφία που να αποδεικνύει τη σφαγή που συντελείτο εκεί. Σε μία από τις φωτογραφίες του, η οποία χρησιμοποιήθηκε και ως τεκμήριο στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, οι άντρες της σερβικής παραστρατιωτικής οργάνωσης του Αρκάν έχουν μόλις εκτελέσει τους Abduraham και Hamijeta Pajaziti και την Ajša Šabanovic, τους οποίους έβγαλαν έξω από το σπίτι τους, τους πήγαν σε ένα στενό στο πίσω μέρος, και τους σκότωσαν.
Οταν οι φωτογραφίες είδαν το φως της δημοσιότητας, ο Αρκάν δήλωσε σε μια συνέντευξη ότι ήθελε να πιει το αίμα μου. Για οκτώ χρόνια κρυβόμουν.
«Ετρεμα όταν τραβούσα αυτήν την εικόνα», λέει σήμερα ο μεγάλος φωτορεπόρτερ και ένας εκ των ιδρυτών του φημισμένου πρακτορείου «VII Photo», καθώς και του «Ιδρύματος VII», με αφορμή την έκθεση φωτογραφίας «Eνας σύντομος οδηγός για τη διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου», που παρουσιάζεται από τον μη κερδοσκοπικό δημοσιογραφικό οργανισμό iMEdD στον χώρο Stereosis στη Θεσσαλονίκη.
«Λίγες ημέρες αργότερα ο Αρκάν ανακάλυψε ότι τραβούσα τέτοιες φωτογραφίες και ζήτησε να τις δει. Δεν βρήκε όμως το φιλμ, καθώς το έκρυψα. Οταν οι εικόνες αυτές είδαν το φως της δημοσιότητας, ο Αρκάν είπε δημόσια ότι ήθελε να πιει το αίμα μου. Για οκτώ χρόνια κρυβόμουν. Αυτές οι φωτογραφίες βοήθησαν αργότερα στην καταδίκη του Μιλόσεβιτς και άλλων εγκληματιών στη Χάγη», θυμάται.
«Eίμαστε όλοι δυνάμει κακοί» καταλήγει, ενώ περιηγούμαστε στις φωτογραφίες που κρέμονται στον τοίχο της έκθεσης. «Νομίζω ότι όλοι μπορούν να ξεπεράσουν τα όριά τους. Και νομίζω ότι συχνά ο ορισμός του καλού και του κακού μπορεί να επαφίεται στην οπτική γωνία του καθενός. Οι άνθρωποι θα κάνουν σχεδόν τα πάντα για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους», κάνει τον απολογισμό του λίγο πριν επιστρέψει στις ΗΠΑ, όπου, όπως υποστηρίζει, μαίνεται μια άλλη «σύγκρουση».
– Για να μπορέσετε να φωτογραφίσετε τους «Τίγρεις» του Αρκάν και να καταγράψετε τα φρικτά εγκλήματα στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, κάνατε συμβιβασμούς;
– Πήγα για πρώτη φορά στο αρχηγείο του Αρκάν κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κροατία. Πήγαμε και τον βρήκαμε με μια συνάδελφο που δεν ζει πια, τη Γαλλίδα φωτογράφο Αλεξάνδρα Μπουλάτ, για να ζητήσουμε άδεια να διαπιστευτούμε με την παραστρατιωτική του οργάνωση. Τους «Τίγρεις». Πιστεύαμε ήδη από τότε ότι διέπρατταν εγκλήματα πολέμου, χωρίς να το γνωρίζουμε με σιγουριά. Εκείνος αρχικά είπε όχι. Αλλά μετά η Αλεξάνδρα, η οποία ήταν και μια πολύ γοητευτική γυναίκα, τον ρώτησε αν μπορούσα να του κάνω ένα πορτρέτο. Εκείνος ζήτησε από τους άνδρες του να ανέβουν πάνω σε ένα όχημα και να φορέσουν τις μάσκες τους. Και, τότε, κάποιος ήρθε και του έδωσε ένα μωρό τίγρη, και εγώ έκανα το κλικ. Ηταν Οκτώβριος του 1991. Μετά είδε τη συγκεκριμένη φωτογραφία κάπου δημοσιευμένη και του άρεσε.
Είχα αποφασίσει πως έπρεπε να καταγράψω αυτήν την ιστορία, πάση θυσία. Ημουν λοιπόν εκεί και τον άκουγα, πολλές φορές χωρίς να λέω τίποτε.
Τον Μάρτιο του 1992, πήγα σε μια πόλη που λεγόταν Eρντούτ, όπου είχαν αρχίσει οι μάχες μεταξύ Βόσνιων μουσουλμάνων και Σέρβων της Βοσνίας, πολίτες που πολεμούσαν ο ένας εναντίον του άλλου. Και την τρίτη ή τέταρτη ημέρα της μάχης, ο Αρκάν έφτασε με όλους τους άνδρες του με μια φάλαγγα. Ημασταν μια μικρή ομάδα δημοσιογράφων εκεί και ήρθε και μας είπε: «Ηρθα εδώ για να απελευθερώσω την πόλη από τους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές». Πήγα λοιπόν κοντά του και είπα: «Μπορώ να έρθω μαζί σας, παιδιά;». Με κοίταξε και του είπα: «Θυμάσαι που έβγαλα αυτή τη φωτογραφία που σου αρέσει, με εσένα και την τίγρη;».
Οπότε δεν είναι πως κάναμε παραχωρήσεις. Αλλά είχα αποφασίσει πως έπρεπε να καταγράψω αυτήν την ιστορία, πάση θυσία. Ημουν λοιπόν εκεί και τον άκουγα, πολλές φορές χωρίς να λέω τίποτε. Υπάρχουν γενικοί κανόνες σε αυτές τις καταστάσεις. Δεν ήμουν εκεί για να τους πείσω ότι κάνουν λάθος. Αλλά ποτέ δεν τους ζήτησα να κάνουν και κάτι. Γιατί έχουμε δει και τηλεοπτικά συνεργεία να λένε «δεν γίνεται τίποτε μπροστά στην κάμερα» και εκείνοι να σκοτώνουν.
– Ζήσατε τέτοια διλήμματα;
– Naι, θυμάμαι στο Αφγανιστάν το 2001, ήμουν μαζί με τις Δυνάμεις της Βόρειας Συμμαχίας και είχαν συλλάβει δύο νεαρούς Ταλιμπάν. Τους έφεραν μπροστά μου και μου λένε «θα τους σκοτώσουμε για να τους φωτογραφίσεις». Και εγώ λέω «όχι, πρέπει να πάρετε αυτούς τους τύπους ως αιχμάλωτους και να τους παραδώσετε». Σταμάτησα να φωτογραφίζω, και το έκαναν. Αλλά αυτές οι καταστάσεις είναι πολύ ακραίες πάντοτε. Είναι όλα σχετικά και πιθανά. Eπίσης, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος μια φωτογραφία σου να χρησιμοποιηθεί με πολιτικό τρόπο, όπως έγινε με τη φωτογραφία με τον ματωμένο αντιπρόεδρο Guillermo (Billy) Ford στην πόλη του Παναμά, η οποία χρησιμοποιήθηκε από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους για να δικαιολογήσει την εισβολή.
– Οπότε προτεραιότητα έχει πάντα η ανθρώπινη ζωή;
– Για εμένα ο κανόνας είναι ότι αν μπορώ, είτε με την παρουσία μου είτε με κάποιο τρόπο, να σταματήσω κάτι από το να συμβεί, αυτό είναι το πρώτο πράγμα που θα κάνω. Εχω πάει, όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοί μου, πολλούς ανθρώπους στο νοσοκομείο, τους έχω δέσει με επιδέσμους, έχω επέμβει και έχω παρέμβει. Αλλά υπάρχουν φορές που η παρουσία μου δεν κάνει τίποτα. Και τότε, τουλάχιστον, πρέπει να σιγουρευτώ ότι θα βγω από εκεί ζωντανός. Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κροατίας, υπήρχε μια πόλη που ονομαζόταν Βούκοβαρ, η οποία πολιορκούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εφτασα εκεί με τις σερβικές δυνάμεις για την απελευθέρωση του Βούκοβαρ, και ήταν καθαρή εθνοκάθαρση.
Καθώς σήκωσα τη φωτογραφική μηχανή, ένας άλλος στρατιώτης μού έβαλε το όπλο στο κεφάλι και μου είπε: «Αν βγάλεις φωτογραφία, θα σε σκοτώσω». Ετσι άφησα την κάμερα κάτω.
Σε μια στιγμή μια ηλικιωμένη γυναίκα τρέχει προς έναν Σέρβο στρατιώτη, του ψιθυρίζει κάτι στο αυτί, δείχνει έναν άντρα και ο στρατιώτης πηγαίνει προς τον τύπο και τον σκοτώνει. Απλά τον πυροβολεί. Και καθώς σήκωσα τη φωτογραφική μηχανή, ένας άλλος στρατιώτης μού έβαλε το όπλο στο κεφάλι και μου είπε: «Αν βγάλεις φωτογραφία, θα σε σκοτώσω». Ετσι άφησα την κάμερα κάτω. Σε μια άλλη στιγμή, οι άνδρες του Αρκάν εκτέλεσαν τους Abduraham και Hamijeta Pajaziti και την Ajša Šabanovic, τους οποίους έβγαλαν έξω από το σπίτι τους, τους πήγαν σε ένα στενό στο πίσω μέρος, και τους σκότωσαν.
Ετρεμα όταν τραβούσα τη φωτογραφία με τους στρατιώτες της παραστρατιωτικής οργάνωσης δίπλα στα πτώματα. Αλλά ήξερα πως είναι μια πολύ σημαντική φωτογραφία. Λίγες μέρες αργότερα, ο Αρκάν ανακάλυψε ότι τραβούσα τέτοιες φωτογραφίες και ζήτησε να τις δει. Δεν βρήκε όμως το φιλμ. Οταν οι φωτογραφίες είδαν το φως της δημοσιότητας, ο Αρκάν δήλωσε σε μια συνέντευξη ότι ήθελε να πιει το αίμα μου. Για οκτώ χρόνια κρυβόμουν. Χάρη στις φωτογραφίες, χρόνια μετά, ο Μιλόσεβιτς και άλλοι εγκληματίες καταδικάστηκαν στη Χάγη.
– Αναφέρατε πριν στη διάλεξή σας πως σήμερα και στις ΗΠΑ λαμβάνει χώρα μια «σύγκρουση». Μπορείτε να μας το αναλύσετε περισσότερο;
– Ηδη με τη νίκη Τραμπ το 2016, έγινε φανερό ότι τα πράγματα άλλαζαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και, στη συνέχεια, αυτό κορυφώθηκε στο τέλος της θητείας του με την επίθεση στο Καπιτώλιο, την οποία και κατέγραψα. Τη βάφτισαν εξέγερση, βίαιη επίθεση και πολλά άλλα. Αλλά αυτό που αντιπροσώπευε ήταν κάτι που νομίζω ότι ήταν πολύ ενδεικτικό. Ηταν απόπειρα πραξικοπήματος. Και έχω βρεθεί σε διάφορες άλλες πρωτεύουσες όπου έγιναν απόπειρες πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησης.
Η όλη έννοια του τι σημαίνει να είσαι Αμερικανός και τι σημαίνει η Αμερική έχει αλλάξει εντελώς. Και είναι τρομακτικό.
Εμείς στις ΗΠΑ πιστεύαμε πως δεν θα συνέβαινε κάτι τέτοιοι σε εμάς. Και νομίζω ότι για πολλούς Αμερικανούς ήταν ένα κάλεσμα αφύπνισης και συνειδητοποίησης. Και σήμερα προφανώς με αυτή τη νέα κυβέρνηση, τέσσερα χρόνια μετά, πάμε σε ένα επόμενο επίπεδο, όπου η όλη έννοια του τι σημαίνει να είσαι Αμερικανός και τι σημαίνει η Αμερική έχει αλλάξει εντελώς. Και είναι τρομακτικό.
– Εχετε καταγράψει και τον τελευταίο πόλεμο, στην Ουκρανία. Και εκεί υπήρξατε μάρτυρας εγκλημάτων πολέμου;
– O πόλεμος στην Ουκρανία πιθανότατα θα είναι ο πιο τεκμηριωμένος οπτικά πόλεμος. Εχουμε στρατιώτες με κάμερες πάνω τους, κάμερες παρακολούθησης, κάμερες ΑΤΜ. Θέλω να πω, υπάρχουν τόσo πολλά βίντεο και φωτογραφίες από αυτόν τον πόλεμο. Παρ’ όλα αυτά όταν πρωτοπήγαμε εκεί εμείς οι δημοσιογράφοι δεν πιστεύαμε πως θα είχαμε άλλον έναν πόλεμο. Θυμάμαι τους πρώτους μήνες του πολέμου φωτογράφισα τον Ζελένσκι και ήταν σε ήδη σε απόγνωση. Και νομίζω ότι ασκήσαμε πίεση στη Δύση με τις εικόνες που δείξαμε, εικόνες ηρωισμού της Ουκρανίας. Ηταν πολλοί αυτοί που πίστευαν ότι ο πόλεμος θα τελείωνε σε δύο εβδομάδες. Οι συγκρούσεις είχαν στοιχεία σαν αυτά που είδαμε στο Κοσσυφοπέδιο. Ξεκληρίστηκαν χωριά.
– Οι εντυπώσεις σας από τον Ζελένσκι;
– Ο Ζελένσκι με εντυπωσίασε. Νομίζω ότι είναι κάποιος που η ιστορία έχει επιφορτίσει με ένα μεγάλο βάρος. Και φυσικά έχει κάνει λάθη, όπως όλοι κάνουν λάθη, αλλά νομίζω ότι πραγματικά άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου και νομίζω ότι του αξίζουν μεγάλα εύσημα γι’ αυτό. Αλλά δεν με εντυπωσίασε όσο ο Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος είναι ο πιο σημαντικός που έχω φωτογραφίσει. Νομίζω ότι ήταν ένας από αυτούς τους ανθρώπους που είχαν μια ποιότητα μεγαλύτερη από τη ζωή. Ημουν εκεί όταν αποφυλακίστηκε και στη συνέχεια όταν εξελέγη.
– Εχετε φωτογραφίσει ποτέ τον Ντόναλντ Τραμπ;
– Ναι, πέρασα και μια μέρα μαζί του στο Μαρ-α-Λάγκο, πριν από χρόνια. Και στη συνέχεια τον φωτογράφισα σε όλες τις εκστρατείες του. Θα πω πως είναι απλά αξιοσημείωτος. Δεν έχω λόγια. Ολα αφορούσαν εκείνον. Μου έλεγε, «κοίτα αυτό, κάνε αυτό, φωτογράφισέ με έτσι». Μου είπε να τον βγάλω αγκαλιά με ένα εξώφυλλο του Time με τον ίδιο και τίτλο «Πρόσωπο της Χρονιάς». Δεν είχα συνειδητοποιήσει τότε ότι το περιοδικό που μου έδειξε ήταν ψεύτικο. Ηταν όμως προφητικό.
– Τι έχετε μάθει όλα αυτά τα χρόνια;
– Πως όλα είναι κομμάτια του ίδιου παζλ. Γίνονται πόλεμοι και οι άνθρωποι γίνονται πρόσφυγες. Φτάνουν στις ακτές της Λέσβου, όπου «φυλακίζονται» σε δομές που είναι στην πραγματικότητα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και από εκεί πηγαίνουν στη Γερμανία, και επηρεάζουν τη γερμανική πολιτική. Και η γερμανική πολιτική επηρεάζεται από τις ΗΠΑ, και ούτω καθεξής. Το ίδιο συμβαίνει και στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό. Και η αδικία είναι παντού. Και όλοι ενδιαφέρονται πάνω από όλα να διαφυλάξουν το έθνος τους και τη φυλή τους.
– Με όσα έχετε δει, θα λέγατε πως υπάρχει καλό και κακό; Ή είμαστε όλοι δυνάμει κακοί;
– Απολύτως όλοι. Είμαστε όλοι δυνάμει κακοί. Νομίζω ότι όλοι μπορούν να ξεπεράσουν τα όριά τους. Και νομίζω ότι συχνά ο ορισμός του καλού και του κακού μπορεί να επαφίεται στην οπτική γωνία. Συνήθως ο λόγος είναι ο φόβος. Ο καθένας μπορεί να δικαιολογήσει οτιδήποτε, αν πρόκειται για την αυτοσυντήρησή του. Οι άνθρωποι θα κάνουν σχεδόν τα πάντα για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους. Στη Ρουάντα, για παράδειγμα, άκουγες στο ραδιόφωνο πως «έρχονται οι κατσαρίδες», δηλαδή οι Τούτσι, «και θα σας μολύνουν. Πρέπει να τους εξαλείψετε». Και μετά οι Χούτι έπαιρναν τις ματσέτες και έσφαζαν. Και το αντίστροφο. Ο θυμός, η απογοήτευση, ο φόβος και η χειραγώγηση ήταν απίστευτα ακραία. Δεν το συγχωρώ, φυσικά, ούτε το δικαιολογώ, αλλά μπορώ να καταλάβω πώς μπορούμε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Υπάρχει η ρητορική του φόβου. Η εκμετάλλευση του συναισθήματος.
Συχνά ο ορισμός του καλού και του κακού μπορεί να επαφίεται στην οπτική γωνία. Ο λόγος συνήθως είναι ο φόβος. Οι άνθρωποι θα κάνουν σχεδόν τα πάντα για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους.
– Σήμερα όμως ο καθένας μπορεί να γίνει μάρτυρας ενός εγκλήματος με ένα κινητό;
– Nαι, πράγματι υπάρχει η δημοσιογραφία των πολιτών, που έχει πραγματική αξία. Πολίτες που είναι σε θέση να τραβήξουν φωτογραφίες εκεί που οι επαγγελματίες δεν έχουμε πρόσβαση. Αυτό όμως δεν υποκαθιστά το πραγματικό φωτορεπορτάζ, το οποίο γίνεται με συγγραφική ικανότητα, το οποίο γίνεται ακολουθώντας τους κανόνες για τους οποίους μόλις μιλήσαμε, με ακεραιότητα και αφήγηση. Αυτά είναι δύο διαφορετικά είδη φωτογραφίας. Μπορεί να χρησιμοποιούμε το ίδιο εργαλείο, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ διαφορετικό. Γι’ αυτό θα υπάρχει πάντα ανάγκη για επαγγελματίες φωτογράφους που έχουν εκπαιδευτεί ώστε να μπορούν να αφηγούνται σωστά ιστορίες.
Υπό αυτήν την έννοια, τίποτα δεν έχει αλλάξει, διότι εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη για τα μέσα ενημέρωσης. Και σίγουρα το πρώτο πράγμα που κόβει ένα μέσο είναι ο φωτογράφος, λέει «δώστε σε έναν δημοσιογράφο ένα τηλέφωνο και πείτε του να τραβήξει μια φωτογραφία». Αυτό λοιπόν είναι ένα πρόβλημα. Από την άλλη όμως, χάρη στην τεχνολογία δεν είναι πια απίθανο για έναν Ιρακινό φωτογράφο, έναν Λίβυο φωτογράφο, να αγοράσει μια καλή κάμερα και να έχει πρόσβαση που εμείς δεν έχουμε. Εμείς στο πρακτορείο VII photo και έπειτα στο ίδρυμα VII photo ενώσαμε δυνάμεις με πολλούς τοπικούς φωτογράφους και τους δώσαμε τη δυνατότητα να αφηγηθούν τις ιστορίες των δικών τους κοινοτήτων. Eτσι, ο κόσμος της φωτογραφίας διευρύνθηκε, επειδή ήρθαν αυτές οι νέες φωνές και αφηγούνται τις δικές τους ιστορίες.
– Ποια είναι η πιο ελπιδοφόρα φωτογραφία που τραβήξατε;
– Μια φωτογραφία ενός μικρού αγοριού στο Κονγκό. Είναι η στιγμή που ο Ερυθρός Σταυρός λέει στο αγόρι, το οποίο είχε χωριστεί από τους δικούς του στον εμφύλιο, πως βρέθηκαν οι γονείς του και θα επανασυνδεθεί μαζί τους. Είναι μια όαση αυτές οι οργανώσεις, πράγματι, σε αυτές τις καταστάσεις. Ο Ερυθρός Σταυρός, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, η Unicef και τόσοι άλλοι. Προφανώς δεν θα υπάρχουν πια και άνθρωποι της USAID, και αυτό είναι τόσο δυσάρεστο. Αλλά υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που προσπαθούν να κάνουν το καλό.
Η εκπαίδευση φωτορεπόρτερ σε όλο τον κόσμο, χωρίς δίδακτρα, θα διασφαλίσει ότι θα υπάρχουν πάντα άνδρες και γυναίκες που θα τεκμηριώνουν και θα θέτουν τους ανθρώπους υπεύθυνους για τις πράξεις τους.
Με το Iδρυμα VII έχουμε επίσης εκπαιδεύσει αρκετούς δημοσιογράφους και από το Κονγκό. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το θεμέλιο, ότι η δημοκρατία και η σωστή δημοσιογραφία συμβαδίζουν. Το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο. Eτσι, με την τρέχουσα σύγκρουση στο Κονγκό, είμαστε πολύ περήφανοι που ένας αριθμός από τους πρώην μαθητές μας σήμερα καταγράφουν τον νέο αυτό πόλεμο. Και θα ήθελα να κλείσω με τη διακήρυξή μας στο Iδρυμα VII. Πιστεύουμε πως οι ισχυρές δημοκρατίες συνεργάζονται με ένα ελεύθερο και εργαζόμενο σώμα Τύπου σε χώρες σε όλο τον κόσμο. Η εκπαίδευση φωτορεπόρτερ σε όλο τον κόσμο, χωρίς δίδακτρα, θα διασφαλίσει ότι θα υπάρχουν πάντα άνδρες και γυναίκες που θα τεκμηριώνουν και θα θέτουν τους ανθρώπους υπεύθυνους για τις πράξεις τους.
H έκθεση φωτογραφίας «Eνας σύντομος οδηγός για τη διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου», που παρουσιάζεται από τον μη κερδοσκοπικό δημοσιογραφικό οργανισμό iMEdD, φιλοξενείται στον χώρο Stereosis στη Θεσσαλονίκη, από τις 7 έως τις 20 Μαρτίου 2025.
Η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία με τον βραβευμένο φωτορεπόρτερ και διευθυντή του Ιδρύματος VII, Ρον Χαβίβ, και το Παγκόσμιο Δίκτυο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (GIJN) και περιλαμβάνει φωτογραφίες του ιδίου καθώς και άλλων φωτογράφων του VII Foundation.
