«Δεν αντέχω να βλέπω τον εαυτό μου στην οθόνη» μου λέει ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, λίγο μετά την πρεμιέρα της ταινίας ντοκιμαντέρ «Η καρδιά του Ταύρου», η οποία παρατηρεί από απόσταση αναπνοής τον ίδιο και τους συνεργάτες του στην προσπάθειά τους να δώσουν σχήμα και πνοή στο έργο «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Είναι η περίοδος του Covid και η σκηνοθέτρια Εύα Στεφανή ακολουθεί την προετοιμασία και την περιοδεία στις ευρωπαϊκές σκηνές του έργου του κορυφαίου Ελληνα δημιουργού, σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
Ο ίδιος γνώρισε την Εύα Στεφανή τη δεκαετία του ’80, όταν, όπως λέει ο ίδιος, «το έσκασε από το σπίτι του για να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών».
Εκείνη γύριζε τότε μια ταινία για τα πεζοδρόμια της Αθήνας. Χρόνια αργότερα οι δυο τους ξανασυναντιούνται για να πουν μια ιστορία.
Η ταινία αποκαλύπτει τις στιγμές της αγωνίας, της αβεβαιότητας, αλλά και της απόλυτης εμπιστοσύνης που χαρακτηρίζουν τον κόσμο μιας πρόβας, την ελπίδα σε εποχές κρίσης, την απώλεια που μεταμορφώνεται σε δημιουργία.
Μέσα στην ταινία ο Δημήτρης Παπαϊωάννου ζει αυτή την πρόβα, την κάθε στιγμή της εμμονικά, σαν να είναι η τελευταία. Παράλληλα, βιώνει την απώλεια του πατέρα του. Μέσα από τον φακό της Στεφανή, βλέπουμε τις χαρές, τις φοβίες και τις επιθυμίες του.
Καθώς κάθομαι αντικριστά του σε ένα τραπέζι σε ένα ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης, δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι τι τον κινεί να κάνει ό,τι κάνει;
Πώς «έφυγε» από τη μικρή πατρίδα μας και κατέκτησε τoν κόσμο; Από την Ελλάδα στην Ιταλία, στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ, και παραπέρα. Πώς συγκράτησε την ορμή της επιτυχίας της τελετής των Ολυμπιακών Αγώνων για να επιστρέψει σε αυτό που ο ίδιος είχε πάντα μέσα στην καρδιά του;
«Ξεκαθάρισα τα πράγματα πολύ νωρίς με την πρώτη παράσταση μετά από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το “2”, ότι εγώ επιστρέφω στην προσωπική μου αναζήτηση», απαντάει καθώς ο κόσμος μπει πια στην αίθουσα για να τον δει «πρωταγωνιστή» και στη μεγάλη οθόνη.
– Επιστροφή στη Θεσσαλονίκη;
– Από εδώ είναι η καταγωγή του πατέρα μου και έχω πολλούς συγγενείς εδώ. Είχα δηλαδή, γιατί έχουν πεθάνει οι περισσότεροι, και έχω περάσει πολλά από τα παιδικά μου χρόνια εδώ πέρα. Ημουν κάποια στιγμή και στο Διοικητικό Συμβούλιο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Είναι μια πόλη με την οποία έχω συνδεθεί ιδιαίτερα.
– Σας άρεσε η ταινία;
– Δεν μπορώ να απαντήσω ευθέως σε αυτή την ερώτηση, γιατί δεν αντέχω να βλέπω τον εαυτό μου, οπότε είναι μια δύσκολη ερώτηση. Δεν μπορώ να κρίνω. Μου αρέσει πάρα πολύ η δουλειά της Εύας, για αυτό και την επέλεξα για να κάνει αυτή την καταγραφή. Εχω καταλάβει όμως από τις πρώτες θεάσεις ότι αυτό το ντοκιμαντέρ αρέσει στον κόσμο και ότι φανερώνει μερικά πράγματα που για μένα είναι δεδομένα, αλλά στο ευρύ κοινό δεν είναι.
– Βάλατε όρια στην κάμερα;
– Συμφωνήσαμε με την Εύα ότι, αν μου έδινε το ελεύθερο να μη βγουν στην τελική ταινία κάποια πράγματα από την προσωπική μου ζωή και από την προσωπικότητά μου, πράγματα που θέλω να τα ξέρουν μόνο η ομάδα μου και οι κοντινοί μου άνθρωποι, τότε θα μπορούσε να με παρακολουθεί διαρκώς. Η Εύα συμφώνησε, και έτσι δεν ήμουν συγκρατημένος στα γυρίσματα. Στις πρόβες με την ομάδα δημιουργείται μια ασφαλής συνθήκη, και δεν ήθελα να φοβάμαι πως πράγματα που εκμυστηρευόμαστε θα βγουν έξω από τον κύκλο μας. Επίσης δεν ήθελα η γύμνια των ερμηνευτών, που είναι απόλυτα προστατευμένη μέσα στην παράσταση, να εκτεθεί με άλλον τρόπο. Ηθελα να μπορώ να τους προστατεύσω. Οπότε ήθελα να έχω αυτόν τον έλεγχο, και αυτόν τον έλεγχο μου τον έδωσε η Εύα.
«Στις πρόβες με την ομάδα δημιουργείται μια ασφαλής συνθήκη, και δεν ήθελα να φοβάμαι πως πράγματα που εκμυστηρευόμαστε θα βγουν έξω από τον κύκλο μας».
– Ο COVID, τον οποίο βιώσατε εκείνη την περίοδο, σας επηρέασε; Επηρέασε το ίδιο το έργο;
– Ναι, επηρέασε και με θετικό και με αρνητικό τρόπο. Γιατί μέσα στην καραντίνα εγώ μπήκα στο στούντιο, χωρίς να επιτρέπεται, μαζί με τον νεαρότερο χορευτή του έργου και έφτιαξα ένα καινούργιο έργο, και αυτό λεγόταν «Ink». Ετσι αποφάσισα να αφαιρέσω τον εαυτό μου από τον «Εγκάρσιο Προσανατολισμό». Το έργο τότε πήρε άλλη μορφή, ελευθερώθηκαν οι σκηνές και έτσι αυτό που παρουσιάστηκε στο τέλος ήταν άλλο από αυτό που θα παρουσιαζόταν πριν μας διακόψει η πανδημία. Νομίζω ότι του έκανε καλό.
Δεν καταγράφεται η διαδικασία της δημιουργίας του έργου μέσα στην ταινία. Το έργο είχε ήδη δημιουργηθεί. Καταγράφονται ο εγκλωβισμός σε ατελείωτες πρόβες, η αναβολή της πρεμιέρας και η προσωπική μου μανία για τελειότητα, ακόμη και αφού αρχίσουν οι παραστάσεις, με πρόβες μέχρι την τελευταία παράσταση.
Η δημιουργία του έργου είναι μια εντελώς διαφορετική διαδικασία. Θα βλέπατε ένα εργαστήρι, πολλές σκηνές που δεν έχουν μπει στην παράσταση, πολύ γέλιο και καραγκιοζιλίκι. Θα βλέπατε πώς γεννιέται μια εικόνα, πώς φτιάχνεται ο Ταύρος. Ο θεατής μπαίνει στην ταινία όταν η παράσταση είναι έτοιμη. Είναι έτοιμη να κάνει πρεμιέρα σε μια εβδομάδα και αναβάλλεται. Το λέω γιατί είναι ένα άλλο ταξίδι, ιδιαίτερα μαγευτικό. Εσείς βλέπετε τον εγκλωβισμό και παρακολουθείτε κατά τη γνώμη μου μια ομάδα η οποία επιμένει να πιστεύει ενώ μπορεί ανά πάσα στιγμή όλα να χαθούν.
– Είναι ορατός αυτός ο εγκλωβισμός στην ταινία, πράγματι. Λέτε στην ταινία σε ένα σημείο: «Τι θα πει έμπνευση;». Δεν υπάρχει πραγματικά έμπνευση;
– Αν ρωτήσετε τον Νικ Κέιβ, θα σας πει ότι κάθε μέρα γράφει, ακόμη κι αν δεν μπορεί να γράψει τίποτα. Αυτό τι σημαίνει; Πειθαρχία και αγάπη στην εργασία την ίδια. Και όχι αγάπη στο αποτέλεσμα της επιτυχίας – αυτή είναι μια πολύ σημαντική διαφορά. Και φυσικά η έμπνευση έρχεται κι αυτή, σπάνια. Αλλά συνήθως απλά δουλεύεις, δουλεύεις.
«Αν ρωτήσετε τον Νικ Κέιβ, θα σας πει ότι κάθε μέρα γράφει, ακόμη κι αν δεν μπορεί να γράψει τίποτα. Αυτό τι σημαίνει; Πειθαρχία και αγάπη στην εργασία την ίδια. Και όχι αγάπη στο αποτέλεσμα της επιτυχίας – αυτή είναι μια πολύ σημαντική διαφορά».
– Λέτε επίσης ότι τα έργα σας έρχονται πολλές φορές από το πουθενά. Ηθελα να ρωτήσω αυτό το πουθενά τι είναι, πού βρίσκεται;
– Ναι, δεν είναι ακριβώς από το πουθενά. Γιατί, όπως έλεγε και ο πολύ αγαπημένος μου Ντέιβιντ Λιντς, ψαρεύεις, βάζεις το χέρι σου μέσα και πιάνεις την ιδέα. Περιμένεις μήπως περάσει κάποια ιδέα ενώ ψαχουλεύεις στο κενό με το χέρι σου. Τώρα υπάρχει κάτι μέσα μας που ενδεχομένως γνωρίζει; Υπάρχει, υπάρχει ενδεχομένως μέσα μας. Μέσα στους καλλιτέχνες υπάρχει μια κολυμπήθρα από πράγματα που έχουν αξία, που έχουν να κάνουν με μνήμες, με προσωπικές νοηματοδοτήσεις και ενορατικές εικόνες που κολυμπάνε σαν ένας χυλός και ανάλογα με το πώς δουλεύει κανείς, αναδύονται ή όχι. Την τελευταία δεκαπενταετία δουλεύω με αυτόν τον τρόπο. Παίρνοντας το ρίσκο να μην έχω προαποφασίσει τι θα κάνω. Ερχομαι στη δουλειά χωρίς να ξέρω τι θα κάνω.
«Την τελευταία δεκαπενταετία δουλεύω με αυτόν τον τρόπο. Παίρνοντας το ρίσκο να μην έχω προαποφασίσει τι θα κάνω. Ερχομαι στη δουλειά χωρίς να ξέρω τι θα κάνω».
– Οπότε πολλά προκύπτουν μέσα στην ίδια τη διαδικασία;
– Ναι, και είναι χαοτικό. Είναι ένα χαοτικό σύστημα. Δηλαδή έχεις έναν καμβά και χωρίς προσχέδιο παίρνεις χρώματα και αρχίζεις να ζωγραφίζεις, να σβήνεις, να φτιάχνεις, να κόβεις. Μέχρι που κάποια στιγμή θεωρείς ότι μάλλον αυτό είναι το καλύτερο που έχεις.
– Αλλά με προσανατολισμό;
– Εξαρτάται. Αυτό είναι ένα μυστήριο. Σε «πάει το υλικό». Υπάρχουν πολλοί δρόμοι, υπάρχει μια βεντάλια από δυνατότητες. Διότι, η αντίληψή μου και το γούστο μου είναι μια βεντάλια πραγμάτων. Σε ποιον δρόμο θα πάει; Εχει να κάνει και με το ποιοι είναι οι συνεργάτες εκείνη την ώρα, το πώς είναι η ζωή μου εκείνη την ώρα, τι υλικά θα πέσουν στα χέρια μου.
– Ο Ταύρος τι συμβολίζει;
– Είναι σίγουρα ένα αρσενικό αρχέτυπο, νομίζω πως είναι ολονών μας. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Το έργο το φαντάστηκα. Στην ταινία λέμε «Η καρδιά του Ταύρου». Αυτός ο Ταύρος έχει σχέση με τον πατέρα μου και τη βίαιη, πρωτόγονή μας φύση. Φαντάστηκα πως είναι μια μεγάλη μαριονέτα η οποία κινείται από ανθρώπους που μοιάζουν ότι προσπαθούν να την ακινητοποιήσουν ενώ είναι αυτοί που την κινούν. Εμένα αυτό είναι που με ενδιαφέρει. Οπότε, ένα άψυχο πράγμα, παίρνει κίνηση από ανθρώπους, ενώ μοιάζει σαν οι άνθρωποι αυτοί να προσπαθούν να το ακινητοποιήσουν. Είναι αυτό που εμένα με ενδιαφέρει και είναι και αυτό που με συγκινεί σε αυτή την αφαίρεση. Ολα τα άλλα περί του πατέρα μου, της πατριαρχίας, του αρχέγονου, είναι επίσης ευπρόσδεκτα. Ξέρετε, αν μιλήσει κανείς με τον Ντέιβιντ Χόκνεϊ, τον τελευταίο εν ζωή μεγάλο ζωγράφο, δεν τον νοιάζουν τα λουλούδια και το παράθυρο. Τον νοιάζει ο τρόπος με τον οποίο αυτό το χρώμα έγινε σκιά. Μπορούμε να μιλήσουμε για κάτι καλό ή για κάτι κακό. Μπορεί να συμφωνήσει κανείς με αυτό που θα πούμε; Μπορεί να διαφωνήσει κανείς με αυτό που βλέπει.
Το θέμα στην τέχνη είναι το πώς. Το ντοκιμαντέρ, για παράδειγμα, μπορεί να μιλήσει για πράγματα που αφορούν την κοινωνία. Αλλά υπάρχει κάτι το οποίο είναι πάνω από όλα αυτά, που είναι η μεταμορφωτική δύναμη της τέχνης.
Η ίδια, δηλαδή η επιβεβαίωση ότι ο άνθρωπος είναι αυτό το σπέσιαλ ζώο σε αυτόν τον πλανήτη που έχει και αυτή την ικανότητα να κονιορτοποιήσει τα πετρώματα, να τα κολλήσει με μια κολλώδη ουσία και να τα συνθέσει σε μια επιφάνεια και δημιουργήσει την εντύπωση ενός προσώπου. Να ζωγραφίσει. Αυτό είναι κάτι το συγκλονιστικό. Δεν είναι το πρόσωπο που έχει σημασία, είναι η ικανότητα. Αυτές είναι οι δικές μου αξίες. Αυτό είναι το σπίτι μου.
– Στην ταινία υπάρχει και μια αναφορά στον πρώτο σας έρωτα.
– Αυτό είναι ένα τέχνασμα της Εύας. Η οποία αποφάσισε να τελειώσει την ταινία με ένα παλιό μου κόμικ, το οποίο μιλούσε για τον πρώτο έρωτα, κάτι που έχουμε ζήσει όλοι. Αυτό είναι αυτό που κάνει το σινεμά. Σε κάνει να πιστεύεις ότι ταυτίζεσαι με έναν τρόπο. Και ο πρώτος έρωτας είναι πάντα σημαντικός, γιατί σου καθορίζει το τι είναι έρωτας στη ζωή σου. Και για μένα αποτελεί πολύ σημαντικό πράγμα στις παραστάσεις.
Οι παραστάσεις μου διαπραγματεύονται τον πόθο, τον τρόμο και την ευχή του έρωτα, σε συνδυασμό με τα ζητήματα της εθνικής και της σωματικής ταυτότητας αλλά και της διαχείρισης συλλογικών τραυμάτων.
– Μετά την τελετή των Ολυμπιακών Αγώνων, οι προσδοκίες ήταν μεγάλες;
– Για μένα ήταν απλό. Γιατί αυτή η τεράστια δημοφιλία που μου δόθηκε στη χώρα μου ήταν κάτι πολύ ευχάριστο και άχρηστο ταυτόχρονα, και θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια παγίδα. Ξεκαθάρισα τα πράγματα όμως πολύ νωρίς με την πρώτη παράσταση μετά από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το “2”, ότι εγώ επιστρέφω στην προσωπική μου αναζήτηση. Οπότε για μένα ήταν πολύ καθαρό, ότι ωραίοι κι οι Ολυμπιακοί, ωραίοι και οι Ευρωπαϊκοί Αγώνες –πρέπει να βγάζει κανείς κάπως τα χρήματά του–, αλλά εμένα αυτό που με ενδιαφέρει, αυτό που είναι η μανία μου, αυτό που είναι η τέχνη μου είναι αυτό το υβρίδιο, ας πούμε θέατρο χορού, ξέρω ’γω τι, μέχρι πού μπορεί να φτάσει; Τώρα, ας πούμε, που κατέκτησε τις πλατφόρμες του κόσμου, πόσο πιο οξύ μπορώ να το κάνω; Πόσο πιο ενδιαφέρον; Εχει άλλο ζουμί να δώσει; Αυτά είναι που με ενδιαφέρουν. Μπορεί να πάει σε μια άλλη γενιά; Αυτές είναι οι προσδοκίες μου. Είμαι περήφανος που δεν καταστράφηκα κάνοντας αυτές τις τεράστιες παραγωγές και που εμπεριέχoυν και μια καλλιτεχνική φλόγα, γιατί συνήθως μέσα σε τέτοιες συνθήκες καταπνίγεται η καλλιτεχνική φλόγα.
«Είμαι περήφανος που δεν καταστράφηκα κάνοντας αυτές τις τεράστιες παραγωγές και που εμπεριέχoυν και μια καλλιτεχνική φλόγα, γιατί συνήθως μέσα σε τέτοιες συνθήκες καταπνίγεται η καλλιτεχνική φλόγα».
– Aν κάνατε σήμερα την τελετή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, θα ήταν πολύ διαφορετική; Tι θα λέγατε;
– Κοιτάξτε, δεν φτιάξαμε το πορτρέτο της Αθήνας και της Ελλάδας όπως ήταν εκείνη τη δεκαετία. Δεν μιλήσαμε καθόλου για αυτό. Μιλήσαμε όπως μιλάνε όλα αυτά τα εθνικά διαφημιστικά σποτ που είναι οι τελετές έναρξης, για τις πατέντες του λεγόμενου Ελληνισμού. Επειδή έχει τύχει να γεννηθούμε στην Ελλάδα, είμαστε κληρονόμοι μιας τρομερής σειράς από πατέντες. Γλυπτική, ζωγραφική, λογοτεχνία, φιλοσοφία, επιστήμη, πολιτική οργάνωση. Δεν υπάρχει χώρα που θα μπορούσε να έχει πιο πλούσια φαρέτρα για το τι να διαχειριστεί την ώρα που κάνει Ολυμπιακούς Αγώνες. Και το κάναμε με μια ματιά σύγχρονη, αυτό είναι που κλήθηκα να κάνω εγώ. Γιατί αγάλματα έβγαλε και η Ατλάντα, και δεν υπάρχει τίποτε πιο κιτς. Δεν υπάρχει πιο μεγάλη κακογουστιά από την αναπαράσταση του κλασικού ελληνισμού στις τελετές έναρξης.
– Αλλά σήμερα, που είναι μια άλλη εποχή, θα μιλούσαμε για τα καίρια θέματα;
– Κοιτάξτε, είναι ψευδές αυτό που με ρωτάτε. Είναι ένα ψευδές επιχείρημα. Δηλαδή με ρωτάτε αν για να διαφημιστεί ας πούμε το γιαούρτι, θα μιλούσαμε για το γεγονός ότι είναι από σκόνη γάλα ή όχι. Θα σας έλεγα και πάλι όχι. Δεν υπάρχει καμία πραγματικότητα στην οποία μία τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, που είναι διαφημιστικό σποτ για τη χώρα, θα έλεγε κάτι τέτοιο. Αυτά τα κάνει η τέχνη. Αλλά ότι μπορείς να περάσεις κάποια σημαντικά μηνύματα, μπορείς. Οπως κάναμε και το 2004.
– Οπως έκανε το Παρίσι για παράδειγμα;
– Αυτό που ήθελε να κάνει το Παρίσι με βρίσκει σύμφωνο. Με τον τρόπο έχω επιφυλάξεις.
«Πρέπει να ξαναθυμηθούμε τι είναι κρίσιμο και πάλι. Και, παρ’ όλες τις στραβοτιμονιές, να συγκεντρωθούμε στο ότι πρέπει όλοι να μπορούν να είναι ελεύθεροι και να έχουν ελεύθερη επιλογή σε αυτή την κοινωνία. Γιατί η αντίδραση που βλέπουμε γύρω μας αυτή τη στιγμή είναι επικίνδυνη, πραγματικά πολύ. Και εμείς οι καλλιτέχνες πρέπει να είμαστε ειλικρινείς».
– Επηρεάζουν την τέχνη σας τα Τέμπη, η Ακροδεξιά, η πόλωση, η αδικία; Αυτά που ζούμε δηλαδή σήμερα;
– Είναι όντως μια ειδική στιγμή όλα αυτά που ζούμε σήμερα. Πρέπει να θυμηθούμε επειγόντως τα δικαιώματα των μειονοτήτων, όσο και αν αυτό μπορεί να οδηγεί στο να χαθεί μια αναλογικότητα που είναι κομψή. Πρέπει να ξαναθυμηθούμε τι είναι κρίσιμο και πάλι. Και, παρ’ όλες τις στραβοτιμονιές, να συγκεντρωθούμε στο ότι πρέπει όλοι να μπορούν να είναι ελεύθεροι και να έχουν ελεύθερη επιλογή σε αυτή την κοινωνία. Γιατί η αντίδραση που βλέπουμε γύρω μας αυτή τη στιγμή είναι επικίνδυνη, πραγματικά πολύ. Και εμείς οι καλλιτέχνες πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Δεν είμαστε πολιτικοί. Αλλά έχουμε ευθύνη. Αλλωστε το έχουμε δει αυτό να πηγαίνει και πολύ άσχημα. Και σε ολοκληρωτικά καθεστώτα υπήρχε τέχνη πολιτική. Εχουμε δει τη Λένι Ρίφενσταλ, την τέχνη στην κομμουνιστική Ρωσία. Είναι ένα τεράστιο όπλο το να μπορείς να είσαι καλλιτέχνης. Πρέπει να ξέρεις όμως πώς να το χρησιμοποιείς. Εχεις την ευθύνη του και να μην το ευτελίζεις και να μην το αφήνεις ανεκμετάλλευτο.
– Οι θεατές πώς αντιδρούν στα έργα σας; Εχετε την τύχη να στέκεστε απέναντι σε κοινό από όλο τον κόσμο.
– Αυτό το γεγονός είναι το μεγαλύτερο δώρο που μου έκανε η ζωή μου στα 50 μου χρόνια. Είμαι πολύ τυχερός άνθρωπος. Είχα φτάσει 50 χρόνων και η ζωή με είχε φέρει στο να κάνω το μεγαλύτερο σόου του πλανήτη, και να έχει πετύχει κιόλας. Και τα τελευταία δέκα χρόνια έχω την τύχη να δείχνω τα έργα μου σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Είμαι συγκινημένος που ό,τι «μαγειρεύω» σε μια γωνιά της Αθήνας μπορεί να πάει στην Ιαπωνία και να γεμίσει το θέατρο φοιτητές. Ή στη Λατινική Αμερική, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη, στο Λος Αντζελες, στη Μαδρίτη. Και να βλέπω νέα παιδιά, ουρές απ’ έξω, να περιμένουν.
Είναι σαν μια ψευδαίσθηση αθανασίας αυτό το πράγμα. Είναι τόσο επιδραστικό στην ψυχή. Αισθάνομαι τυχερός, πάρα πολύ τυχερός για αυτό. Νόμιζα ότι δεν θα συμβεί ποτέ, και όμως συνέβη. Δεν γνωρίζαμε ότι υπάρχει η δυνατότητα για κάτι τέτοιο. Αυτό συμβαίνει τώρα κάθε φορά. Για αυτό σας λέω πως αισθάνομαι ότι είμαι πάρα πολύ τυχερός άνθρωπος.
*Η ταινία «Η καρδιά του Ταύρου» έκανε πρεμιέρα στο 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης συμμετέχοντας στο Διεθνές Διαγωνιστικό Ντοκιμαντέρ Μεγάλου Μήκους. Είναι ένα ντοκιμαντέρ σε ανάθεση και παραγωγή του Onassis Culture, με αφορμή την παράσταση «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» του Δημήτρη Παπαϊωάννου.
