«Ξημερώματα Τετάρτης 11 Ιουλίου. Λίθοι και βράχοι, πέτρες, χώματα, κέραμοι σκεπάζουν σε ένα συνονθύλευμα τραγικής ζύμης αίματος και σαρκών την μέχρι σήμερα ειδυλλιακή και γραφική Σαντορίνη», γράφει ο απεσταλμένος της «Κ» στο νησί, Λ.Γ. Κορομήλας.
Ο δημοσιογράφος είχε φτάσει στο νησί μερικές ώρες μετά την ισχυρή δόνηση 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που σημειώθηκε στις 9 Ιουλίου του 1956, στις 05.11 με επίκεντρο τον θαλάσσιο χώρο περίπου 20 χιλιόμετρα νότια της Αμοργού.
Ανατριχιαστικές περιγραφές
Ηδη από την προηγούμενη ημέρα, το πρωτοσέλιδο της «Κ» έκανε λόγο για έναν «καταστρεπτικό σεισμό που μετέβαλεν εις ερείπια την Σαντορίνην. Αιθάλη εκ του ηφαιστείου καλύπτει την περιοχήν και φτάνει μέχρι της Σύρου».
Μέσα όμως στα διάσημα και αλαβάστρινα καλντερίμια, η κατάσταση είναι πολύ τραγικότερη απ’ ό.τι μπορούσε να φανταστεί κανείς. Ο απεσταλμένος της «Κ» προχωρεί σε ανατριχιαστικές περιγραφές.
«Προς τους τραυματίες, αυτό πρέπει να εξηγηθεί εκ του ότι ο θάνατος αφάνισε ολόκληρες οικογένειες εις τα ολίγα οικήματα που κατέρρευσαν ακαριαίως και ολοσχερώς. Ο πρώτος σεισμός ήταν μεγάλος, ισχυρός, καταστροφικός. Αυτό επέφερε τα μετρηθέντα ανθρώπινα θύματα. Οι λοιποί, ιδίως ο τρίτος, αποτελείωσαν το έργο του πρώτου καταστρέφοντας από 30 έως 100% όλες τις οικίες των Φηρών και λοιπών υψιπέδων».
Και συνεχίζει: «Με κραυγές, φρίκη, πόνου, και απελπισίας, έντρομοι και ημίγυμνοι κάτοικοι πήδηξαν από τα κρεβάτια τους τρέχοντας έξω για να σωθούν (…) οι σκόλιοι δρόμοι, οι τόσο γραφικοί έως χθες, αποτελούν βέβαια παγίδα θανάτου. (…) όταν οι ζώντες συγκεντρώθηκαν στα χωράφια ευρέθη ότι δεν υπήρξε οικογένεια χωρίς δράμα».
Από τον μεγαλύτερο σεισμό στην Ελλάδα του 20ού αιώνα συνολικά 53 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 100. Το 35% των σπιτιών κατέρρευσε και το 45% υπέστη σοβαρές ή ελαφρές ζημιές. Συνολικά, καταστράφηκαν 529 σπίτια, 1.482 υπέστησαν σοβαρές βλάβες και 1.750 ελαφρές.
«Oι Σαντορινιοί έχουμε μάθει να ζούμε με τους σεισμούς»
Ο Ηλίας Μάινας ήταν έξι χρόνων τότε. Ο ίδιος έμεινε στη Σαντορίνη στον σεισμό του 1956, αλλά τώρα, όπως σημειώνει στην «Κ», ήρθε η ώρα να φύγει μαζί με τα παιδιά και τα εγγόνια του.
Ετοιμάζοντας τη βαλίτσα του για να πάρει την πρώτη πρωινή πτήση, ο ίδιος σταματά ό,τι κάνει και επαναφέρει στη μνήμη του όσα έγιναν πριν από 69 χρόνια. «Κοιμόμουν και σε κάποια στιγμή ξυπνάω απότομα και βλέπω μία τεράστια πέτρα να έχει πέσει δίπλα μου από το ταβάνι. Η μητέρα μου είχε επιστρέψει από το χωράφι, με πήρε βιαστικά και φύγαμε», λέει ο ίδιος.
Οι επόμενοι μήνες βρήκαν την εξαμελή οικογένεια του κ. Ηλία σε ένα αντίσκηνο στο Καμάρι, μαζί με όλο το χωριό. «Το σπίτι χάλασε, δεν το πλησιάσαμε ξανά». Για τον ίδιο η περίοδος που έμενε στο αντίσκηνο δεν ήταν τόσο δραματική, όπως και να είχε, ήταν παιδί ακόμα.
Ηταν τόσο δυνατό το χτύπημα, που τα ουρλιαχτά των κατοίκων σκέπασαν κάθε απόκοσμο βουητό.
Ενθυμούμενος αυτές τις στιγμές, η ώρα του αποχωρισμού με το νησί γίνεται όλο και δυσκολότερη, παρότι ο ίδιος έχει ζήσει κάποια χρόνια και στην Αθήνα. «Οπου και να ήμουν, στόχος μου ήταν πάντα να επιστρέφω εδώ, στον τόπο μου. Πολλές φορές νομίζω πως εμείς οι Σαντορινιοί έχουμε μάθει να ζούμε με τους σεισμούς και με το ηφαίστειο. Δεν μπορούμε άλλωστε να κάνουμε κάτι άλλο».
Απο την πλευρά του, ο κ. Ελευθέριος Φουστέρης θυμάται από τότε κυρίως τους μετασεισμούς, τονίζοντας πως τους βίωσε ως πιο ισχυρούς αλλά μικρότερης διάρκειας. Ο ίδιος ήταν περίπου 20 ετών όταν ο Εγκέλαδος έδωσε το πιο δυνατό του χτύπημα. «Ημουν στο σπίτι μας στον Πύργο. Ηταν τόσο δυνατό το χτύπημα, που τα ουρλιαχτά των κατοίκων σκέπασαν κάθε απόκοσμο βουητό. Ο,τι άλλες μνήμες έχω είναι από τις σκηνές», σημειώνει.
Οι μνήμες των κατοίκων της Αμοργού και το τσουνάμι
Παρότι ο σεισμός της Σαντορίνης είχε επίκεντρο νότια της Αμοργού, οι κάτοικοι του εν λόγω νησιού δεν θυμούνται μόνο το τράνταγμα, αλλά και το τσουνάμι που προκλήθηκε, με το ύψος του κύματος να φτάνει τα 25 μέτρα στη νοτιοανατολική ακτή του νησιού. Το τσουνάμι που εξασθενημένο είχε φτάσει έως την Καλαμάτα, κατέστρεψε πολλές μικρές βάρκες στο λιμάνι της Αμοργού.
O Γιάννης Nομικός, κάτοικος Κολοφάνας Αμοργού, θυμάται μιλώντας στην «Κ» τον σεισμό του 1956, αλλά και το τσουνάμι που ήταν η αιτία να καταστραφεί ένα χωράφι της οικογένειάς του.
“Σύχασε, όμβρε, άσε με να κοιμηθώ”, φώναξα, μέχρι που κατάλαβα πως δεν ήταν άλλος από τον Εγκέλαδο.
«Ηταν καλοκαίρι και κοιμόμουν στο αλώνι. Οταν έγινε ο σεισμός νόμιζα πως με σκουντούσαν. Τότε εγώ έβαλα τις φωνές στον ύπνο μου. “Σύχασε, όμβρε, άσε με να κοιμηθώ”, φώναξα μέχρι που κατάλαβα πως δεν ήταν άλλος από τον Εγκέλαδο», διηγείται ο κ. Γιάννης.
Οι εικόνες στο μνημονικό του είναι διάσπαρτες. Οπως λέει, τα γαϊδούρια έτρεχαν στα χωράφια, τα τείχη των χωραφιών γκρεμίστηκαν, η θάλασσα ήρθε απάνω στα χωράφια. Ευτυχώς το δικό του το σπίτι έμεινε όρθιο.
Ο σεισμός του 1956 έπιασε και τον κ. Ρούσσο Φάνη στον ύπνο. «Οταν έγινε, θυμάμαι πως έπρεπε να ξυπνήσω για να πάω στα χωράφια, αλλά ήταν τόσο νωρίς το πρωί που δυσκολευόμουν. Εντέλει το βουητό και το τράνταγμα που ακολούθησε ήταν αρκετα για να τρέξω όσο δεν είχα τρέξει μέχρι τότε».
Η ζωή στα αντίσκηνα τους επόμενους μήνες περιλάμβανε δύσκολες, αλλά και χαρούμενες στιγμές, ενώ το τσουνάμι ήταν ο λόγος που για πρώτη φορά είδε ψάρια στη στεριά. «Μας είχαν προειδοποιήσει κάτι στρατιώτες για το τσουνάμι από το βουνό. Ευτυχώς σωθήκαμε όλοι, αλλά το νερό μπήκε μέσα στα χωράφια, μαζί και αρκετά ψάρια», προσθέτει.
Τότε έκανα τον σταυρό μου και προσευχόμουν σε αυτή να μπούμε ξανά στο σπίτι μας. Πλέον είμαι πολύ μεγάλη, αλλά δεν έχω χάσει την πίστη μου.
Η κυρία Μαρία, από την άλλη, η παπαδιά Ποταμού Αιγιαλής, δεν θα ξεχάσει από τότε την προσπάθεια μίας εγκύου να σώσει το παιδί της. «Είχε μπει κάτω από το κρεβάτι και αρνούνταν να βγει. Ευτυχώς τη βγάλανε σώα από τα ερείπια, πήγε στην Αθήνα και γύρισε μετά και γέννησε στο νησί».
Οσο για τη γενική εικόνα που της έχει μείνει από τότε, πέρα από τα κατεστραμμένα σπίτια και τα αντίσκηνα, η ίδια θυμάται τις προσευχές που έκανε στην Παναγία τη Χοζοβιώτισσα. «Τότε έκανα τον σταυρό μου και προσευχόμουν σε αυτή να μπούμε ξανά στο σπίτι μας. Πλέον είμαι πολύ μεγάλη, αλλά δεν έχω χάσει την πίστη μου. Ο,τι και να γίνει είναι θέλημα Θεού», καταλήγει.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Αρχείο «Καθημερινή», Αρχείο Ανδρέα Νομικού/ Εστία Πύργου Καλλίστης
