«Δεν είμαι πολιτικός και δεν μιλώ στο όνομα κανενός εκτός από τον εαυτό μου και τη ραγισμένη μου καρδιά» μου λέει μέσω zoom η Μιχάλ Χαλέβ, μητέρα του Λαόρ Αμπράμοβ. Ο 20χρονος DJ σκοτώθηκε μαζί με άλλους 364 ανθρώπους ενώ διασκέδαζε στο φεστιβάλ μουσικής SuperNova στην έρημο στο Νότιο Ισράηλ στα σύνορα με τη Γάζα, κατά τη διάρκεια της τρομοκρατικής επίθεσης που έλαβε χώρα το ξημέρωμα της 7ης Οκτωβρίου του 2023. Με τρεμάμενη φωνή, η κυρία Χαλέβ, χειμαρρώδης και καταιγιστική, καλωσορίζει τα νέα της εκεχειρίας και αντιμετωπίζει τη μόλις ανακοινωθείσα κατάπαυση του πυρός ανάμεσα στο Ισράηλ και τη Χαμάς, με συγκρατημένη αισιοδοξία. «Ολον αυτό τον χρόνο προσεύχομαι για κατάπαυση του πυρός» επαναλαμβάνει ξανά και ξανά.
Η εκεχειρία είναι μια απάντηση στις προσευχές μου. Δεν θέλω καμία άλλη μητέρα να περάσει αυτό που περνάω.
Τα συναισθήματα μετά τη μεγάλη αυτή απώλεια ήταν ανάμεικτα. Αλλά σύντομα για την τραγική μητέρα ο δρόμος έγινε ξεκάθαρος. «Δεν θέλω εκδίκηση» επιμένει, ενάμιση χρόνο μετά το συμβάν που της άλλαξε για πάντα τη ζωή. «470 ημέρες μετά το χτύπημα, με δεκάδες χιλιάδες Παλαιστίνιους νεκρούς και εκατοντάδες Ισραηλινούς στρατιώτες τραυματίες αλλά και νεκρούς, ανθρώπους χωρίς πόδια, χωρίς χέρια, χωρίς μάτια, μια γενιά που είναι γεμάτη με τρόμο και φρίκη, έρχονται και λένε, “εντάξει, ας σταματήσουμε αυτόν τον πόλεμο”. Ακόμη και τώρα, έστω αργά, αυτή είναι μια απάντηση στις προσευχές μου. Δεν θέλω καμία άλλη μητέρα να περάσει αυτό που περνάω».
– Πώς βρήκατε τη δύναμη να προχωρήσετε μετά το τραγικό συμβάν;
– Δεν το νιώθω ως δύναμη, αλλά περισσότερο ως καθήκον, καθώς ολόκληρος ο κόσμος μου κατέρρευσε. Ο Λαόρ ήταν το μοναχοπαίδι μου. Δεν έχω απογόνους πια. Τρίτη γενιά στην οικογένειά μας που πληρώνει φόρο αίματος. Ο παππούς μου σκοτώθηκε στον πόλεμο του 1948. O πατέρας μου έχασε την πρώτη του γυναίκα το 1972 σε μια τρομοκρατική επίθεση στο αεροδρόμιο. Αλλά και σήμερα, αν ζούσε, θα είχε πεθάνει μαθαίνοντας ότι ο εγγονός του έχει επίσης σκοτωθεί σε αυτήν την αιώνια σύγκρουση. Γι’ αυτό και η συμφωνία για κατάπαυση του πυρός είναι πολύ σημαντική. Σημαντικότερο όμως είναι να βρεθεί μια τελική λύση. Πρέπει να ομολογήσω επίσης ότι δεν είχα εμπλακεί στη διαμάχη πριν από τη δολοφονία του γιου μου. Ηθελα να μείνω μακριά και μεγάλωσα το αγόρι μου με αγάπη. Του δίδαξα να είναι στοργικός, γενναιόδωρος και ευαίσθητος απέναντι στους άλλους.
Είμαι μια πενθούσα μητέρα σε αυτόν τον συγκεκριμένο πόλεμο. Νιώθω ότι η φωνή μου έχει δύναμη, και πρέπει να μιλήσω.
Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα, διαπίστωσα πως στο Ισραήλ και στην Παλαιστίνη, οι εξτρεμιστές και από τις δύο πλευρές δεν θέλουν να λήξει ο πόλεμος. Γι’ αυτούς η ανθρώπινη ζωή δεν έχει αξία. Δεν τους πειράζει να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον όπως σκότωσαν το αγόρι μου ή όπως αντίστοιχα σκοτώνουν τα μωρά στη Γάζα. Οπότε σε αυτή την εξίσωση δολοφονήθηκε και ο Λαόρ. Αλλά υποσχέθηκα πως θα κάνω κάτι καλό στο όνομά του. Και νιώθω ότι αυτός είναι ο λόγος που αντέχω ακόμη. Είμαι μια πενθούσα μητέρα σε αυτόν τον συγκεκριμένο πόλεμο. Νιώθω ότι η φωνή μου έχει δύναμη, και πρέπει να μιλήσω.
– Θα μας διηγηθείτε τη μέρα εκείνη;
– Ημουν στο τροχόσπιτό μου στο Κολοράντο. Ετοιμαζόμουν για ύπνο, έκανα αναζήτηση στα κοινωνικά δίκτυα και είδα ένα ποστ που έλεγε «Συναγερμός στο Τελ Αβίβ». Σκέφτηκα, «δεν μπορεί, είναι 6 το πρωί». Και μετά είπα θα του στείλω ένα μήνυμα, «τι κάνεις; Σε αγαπώ πολύ». Ζούσε πλέον στο Ισραήλ μαζί με τον πατέρα του και ήξερα πως εκείνο το βράδυ είχε πάει σε ένα πάρτι. Ηταν ένας 20χρονος, ξέρετε, άγριος και χαρούμενος. Οπότε ναι ανησυχούσα για εκείνον, αν για παράδειγμα οδηγούσε κουρασμένος ή μεθυσμένος. Ανησυχούσα για τα κανονικά πράγματα. Μετά πήγα για ύπνο.
Είχε πάει σε ένα πάρτι. Ηταν ένας 20χρονος, ξέρετε, άγριος και χαρούμενος. Οπότε ναι ανησυχούσα για εκείνον, αν για παράδειγμα οδηγούσε κουρασμένος ή μεθυσμένος. Ανησυχούσα για τα κανονικά πράγματα.
Οταν ξύπνησα στις 5 το πρωί άνοιξα να δω τι συμβαίνει και είχα λάβει δεκάδες μηνύματα από τον πατέρα του. Ηταν πολλές ώρες μετά την επίθεση. Και μου είπε πως δεν είχε νέα του Λαόρ. Αμέσως άρχισα να κλαίω και να πανικοβάλλομαι. Του είχε τηλεφώνησε στις 6.30 το πρωί για να του πει πως έριχναν ρουκέτες και είναι στον δρόμο για το σπίτι. Και μετά στις 7:40 έστειλε ένα μήνυμα στο WhatsApp που έλεγε «είμαι σε ένα καταφύγιο. Μη με καλέσεις πίσω». Και μετά έγραψε, «είμαστε εντάξει». Αυτή είναι η τελευταία φορά που είχαμε νέα από εκείνον.
– Τι ακολούθησε μετά;
– Πέταξα για το Ισραήλ. Ημουν σίγουρη πως θα προσγειωνόμουν και θα μου έλεγαν πως βρέθηκε και είναι καλά, αλλά δεν έγινε έτσι. Υπήρχε μια μεγάλη σύγχυση γύρω από το τι πραγματικά είχε συμβεί. Για μέρες τον ψάχναμε σε ένα από τα κιμπούτς. Μετά κυκλοφόρησε και μια φωτογραφία του, στην οποία στεκόταν μαζί με άλλους μέσα σε ένα καταφύγιο. Αλλά όταν προσγειώθηκα έμαθα πως υπήρχαν ήδη περισσότεροι από 200 νεκροί. Και έλεγα «δεν μπορεί να είναι ένας από αυτούς. Δεν μπορεί να είναι».
Νομίζω δύο ή τρεις μέρες μετά βρήκαμε ανθρώπους που επέζησαν τη συγκεκριμένη νύχτα μέσα στο καταφύγιο. Και μάθαμε πως οι τρομοκράτες πέταξαν οκτώ χειροβομβίδες σε αυτόν τον μικρό χώρο. Στην αρχή τις έπιαναν με τα γυμνά τους χέρια και τις πετούσαν ξανά έξω. Αλλά η έβδομη εξερράγη στα χέρια ενός από αυτούς. Και μάλλον ήταν αυτή που σκότωσε τον Λαόρ. Στη συνέχεια μπήκαν με κυνηγετικά όπλα και τους πυροβόλησαν. Κι όποιον δεν πέθαινε, τον έπαιρναν. Ενας μάρτυρας μας είπε τότε πως θυμόταν πως ο Λαόρ ήταν ένας από αυτούς που πήραν και για λίγο καιρό ήμασταν μια οικογένεια ομήρων. Ομως μια μέρα μας χτύπησαν την πόρτα, όπως γίνεται στις ταινίες, και μας είπαν πως βρήκαν τον Λαόρ νεκρό.
Για πολύ καιρό ήμασταν μια οικογένεια ομήρων. Ομως μια μέρα μας χτύπησαν την πόρτα, όπως γίνεται στις ταινίες, και μας είπαν πως βρήκαν τον Λαόρ νεκρό.
– Πήγατε να αναγνωρίσετε το πτώμα;
– Οχι, ο αδερφός μου το έκανε. Και μου πήρε πολλούς μήνες για να τον πιστέψω. Του τηλεφωνούσα ξανά και ξανά και ρωτούσα, «είσαι σίγουρος ότι ήταν αυτός;» Νέες πληροφορίες μας έδειξαν πως πέθανε επί τόπου μέσα στο καταφύγιο. Γιατί οι πρώτες μαρτυρίες ήταν πολύ αντιφατικές. Στην αρχή πιστεύαμε πως τον είχαν πάρει και τον σκότωσαν κάπου αλλού. Το σήμα του τηλεφώνου του έλεγε ότι βρισκόταν σε διαφορετικό μέρος. Και η αστυνομία στο Ισραήλ δεν είχε καμία πληροφορία. Βρέθηκε τελικά μια τεκμηρίωση από μια κάμερα έξω από το καταφύγιο. Μέσα ήταν συνολικά 28 άτομα, τα 16 πέθαναν. Τέσσερις πιάστηκαν όμηροι.
Το περασμένο καλοκαίρι μίλησα με έναν άλλο μάρτυρα που επέζησε και μου είπε πως έβγαλαν τα πτώματα από το καταφύγιο δύο μέρες μετά το χτύπημα. Ετσι απλά έμειναν εκεί, ξαπλωμένοι, πεθαμένοι, ο ένας πάνω στον άλλον σε αυτόν τον μικροσκοπικό χώρο για περισσότερες από 24 ώρες. Εκείνη τη στιγμή ένιωσα πως ο Λαόρ ξαναπέθανε. Γιατί πάντα πίστευα πως αν έφευγε, θα έφευγε σε μια αγκαλιά, πως κάποιος θα τον κρατούσε σφιχτά, αν δεν ήμουν εγώ εκεί. Αυτό έβλεπα στη φαντασία μου. Αλλά δεν έγινε έτσι, κι ένιωσα προδομένη από τους δικούς μου ανθρώπους, που δεν βοήθησαν τον Λαόρ.
Εκείνη τη στιγμή ένιωσα πως ο Λαόρ ξαναπέθανε. Γιατί πάντα πίστευα πως αν έφευγε, θα έφευγε σε μια αγκαλιά, πως κάποιος θα τον κρατούσε σφιχτά, αν δεν ήμουν εγώ εκεί.
– Γιατί επιλέξατε αργότερα να έρθετε σε επαφή με Παλαιστίνιους που έχουν βιώσει απώλειες;
– Φώναζα από την αρχή, «Πάψτε τους σκοτωμούς. Σώστε τη μελλοντική γενιά. Εχω ήδη χάσει το δικό μου παιδί». Και είπα, θέλω να συναντήσω και Παλαιστίνιες μητέρες. Θέλω να γνωρίσω μητέρες και συγγενείς από την άλλη πλευρά και ίσως να μπορέσω να δείξω πως δεν είναι όλοι τέρατα. Σκέφτηκα πως έπρεπε να συγχωρήσουμε η μία την άλλη, ο ένας τον άλλον. Αρχισα λοιπόν να συμμετέχω στο οικογενειακό φόρουμ Κύκλος των Γονέων, που έφερνε κοντά Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς που πενθούσαν. Τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη συναντήθηκα με τα μέλη της οργάνωσης σε μια συγκέντρωση. Και στη συγκεκριμένη ομάδα γνώρισα για πρώτη φορά Παλαιστίνιους. Γιατί δεν μπορούσες να τους συναντήσεις στο Ισραήλ στη διάρκεια του πολέμου.
Ηθελα να γνωρίσω μητέρες και συγγενείς από την άλλη πλευρά και ίσως να μπορέσω να δείξω πως δεν είναι όλοι τέρατα. Σκέφτηκα πως έπρεπε να συγχωρήσουμε η μία την άλλη, ο ένας τον άλλον.
Μια μάνα μου είπε τότε μια ιστορία. Είχαν ρίξει δακρυγόνα και το μωρό της τα εισέπνευσε και αρρώστησε πολύ από αυτό. Προσπαθούσε να το πάει σε ένα νοσοκομείο. Είχε ένα μωρό στην αγκαλιά της πνιγμένο από τα δακρυγόνα και οι Ισραηλινοί στρατιώτες δεν την άφησαν να περάσει. Πέθανε στην αγκαλιά της. Οταν μίλησα σε ένα podcast στο Ισραήλ για την ιστορία αυτής της γυναίκας δέχθηκα επίθεση από πολλούς. «Δεν είναι μια πενθούσα μητέρα», έγραφαν, «αλλά μητέρα τρομοκράτη». Καταλαβαίνω την οργή των ανθρώπων και αντιλαμβάνομαι ότι οι άνθρωποι πονάνε και από τις δύο πλευρές. Αλλά εύχομαι να βρούμε έναν τρόπο να μιλάμε σε επίπεδο καρδιάς μεταξύ μας και να βρούμε έναν νέο τρόπο να επικοινωνήσουμε. Νιώθω δέος για τους ανθρώπους που ήδη, εδώ και πολλά χρόνια, στρώνουν αυτό το μονοπάτι της ειρήνης.
– Θα κάνετε κάτι στο μέλλον για τον Λαόρ, για τη μνήμη του;
– Επέλεξα να μεγαλώσω το παιδί σε μια χίπικη κοινότητα –ζούσαμε σε ένα καραβάνι– και να του διδάξω να είναι ένας τρυφερός, ευγενικός, καλόκαρδος άνθρωπος. Τον έκανα στα 26 μου. Στα 27 μου χώρισα από τον πατέρα του και αρχίσαμε να μένουμε μαζί. Ενιωθα πως μεγαλώναμε μαζί. Αγαπούσε πολύ τη μουσική, ο πατέρας του ήταν DJ και ήθελε να γίνει και ο ίδιος DJ. Κάτι άλλο που του άρεσε πολύ ήταν το φαγητό, έφτιαχνε πολύ ωραία σάντουιτς.
Θα κάνω κάθε χρόνο κάτι στα γενέθλιά του, με τη μουσική που αγαπούσε, τους φίλους του. Γιατί τα θύματα αυτού του πολέμου, όλα τα θύματα, πρέπει να τα θυμόμαστε και να τα τιμάμε. Είναι επίσης επείγουσα ανάγκη μου να κάνω ό,τι μπορώ για να αποτρέψω να συμβεί αυτό σε οποιαδήποτε άλλη μητέρα. Γιατί αυτό είναι η κόλαση.
Είναι τα γενέθλιά του τον επόμενο μήνα και σκοπεύω να κάνω μια μεγάλη εκδήλωση στο όνομά του, να πουλήσω τα δικά του σάντουιτς όπως παλιά, το σούπερ σάντουιτς όπως το λέγαμε, με τυρί και λαχανικά, και τα έσοδα να δοθούν για καλό σκοπό. Θα κάνω κάθε χρόνο κάτι στα γενέθλιά του, με τη μουσική που αγαπούσε, τους φίλους του. Γιατί τα θύματα αυτού του πολέμου, όλα τα θύματα, πρέπει να τα θυμόμαστε και να τα τιμάμε. Είναι επίσης επείγουσα ανάγκη μου να κάνω ό,τι μπορώ για να αποτρέψω να συμβεί αυτό σε οποιαδήποτε άλλη μητέρα. Γιατί αυτό είναι η κόλαση. Αυτή τη στιγμή δίνω μια συνέντευξη. Ωστόσο τις περισσότερες στιγμές υποφέρω βαθιά. Είναι η μεγαλύτερη απώλεια που θα μπορούσε να υποστεί μια μητέρα.
– Πιστεύετε πως η εκεχειρία θα κρατήσει;
Δεν μπορούμε παρά να ελπίζουμε ότι θα υπάρξει ένα διαφορετικό μέλλον για τα παιδιά αυτής της περιοχής, μια πραγματικότητα στην οποία θα μπορούν να ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή. Και δεν κάνω τίποτε άλλο από το να προσεύχομαι για αυτό.
