Πώς λειτουργούν και πώς συνδέονται οι απολυταρχίες; Ποιο είναι το μάθημα για τις Δημοκρατίες; Πώς αλλάζει τις ισορροπίες η εκλογή Τραμπ; Με αφορμή το νέο βιβλίο της «Απολυταρχία Α.Ε.», η Αν Απλμπάουμ μιλά στην «Κ» για τον κοινό στόχο των αυταρχικών καθεστώτων και την ανάγκη για έναν δημοκρατικό συνασπισμό που θα αντιταχθεί σε αυτήν την απειλή. Η βραβευμένη με Πούλιτζερ δημοσιογράφος και ιστορικός υπογραμμίζει ότι οι χώρες της Ευρώπης πρέπει να δράσουν από κοινού, καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι «οπαδός των συμμαχιών». Θεωρεί μάλιστα ότι η εκλογή του θα δώσει ώθηση σε έναν συγκεκριμένο τρόπο άσκησης εξουσίας, με αποτέλεσμα το μοντέλο νίκης του να βρει πολλούς μιμητές – μεταξύ αυτών και ο Μασκ.
– Μετά τη νίκη Τραμπ, αισθανθήκατε κατά κάποιον τρόπο «δικαιωμένη» από την επιλογή σας να γράψετε το βιβλίο «Απολυταρχία Α.Ε.»;
– Πρόκειται για μια περίπλοκη ερώτηση. Το βιβλίο μου επικεντρώνεται στις σκληροπυρηνικές απολυταρχίες και όχι στην παρακμή του δημοκρατικού κόσμου. Δεν αναφέρεται στον Ντόναλντ Τραμπ ή τον «τραμπισμό», αλλά στο αφήγημα που διαμορφώνει ο αυταρχικός κόσμος, καθώς και στους οικονομικούς, τους πολιτικούς αλλά και τους στρατιωτικούς δεσμούς που αναπτύσσονται μεταξύ αυτών των καθεστώτων. Δεν αφορά συγκεκριμένα τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το ερώτημα τώρα είναι εάν η κυβέρνηση Τραμπ επιθυμεί να συσπειρώσει τον δημοκρατικό κόσμο προκειμένου να αντιταχθεί στην άνοδο των απολυταρχιών. Θεωρώ ότι ο Τραμπ δεν σκοπεύει να το πράξει. Εχει καταστήσει σαφές ότι δεν είναι οπαδός των συμμαχιών, και σίγουρα δεν πρόκειται να είναι αυτός που θα αντιδράσει στην «κλεπτοκρατία» ή θα δώσει μάχη κατά της παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο. Υπάρχουν πολλά που θα ήλπιζε κανείς ότι οι ΗΠΑ θα πράξουν, ωστόσο δεν πρόκειται να συμβούν. Θα πρέπει να αναζητήσουμε άλλους (σ.σ. κράτη) να ηγηθούν.
Ξεχάσαμε ότι όλοι όσοι έγραψαν για τη Δημοκρατία, ξεκινώντας από τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους, από τον Αριστοτέλη, παρατήρησαν ότι οι Δημοκρατίες τείνουν να παρακμάζουν, πως μπορούν να υπονομευθούν και να ανατραπούν από δημαγωγούς. Και ξεχάσαμε ότι σχεδόν πάντα κινδυνεύουν.
– Στο βιβλίο περιγράφετε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι απολυταρχίες. Υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς τα εν λόγω καθεστώτα συνεργάζονται μεταξύ τους;
– Το πιο προφανές είναι ο τρόπος με τον οποίο χώρες που δεν έχουν κανένα συμφέρον από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ή από το σχέδιο της Ρωσίας να κυριαρχήσει στην Ευρώπη συμβάλουν σε αυτό με στρατιωτικά ή άλλα μέσα. Οι Ιρανοί προμήθευσαν με drones τη Ρωσία. Η Βόρεια Κορέα προσέφερε πυρομαχικά και στρατιώτες – για πρώτη φορά Βορειοκορεάτες πολεμούν στην Ευρώπη. Οι Κινέζοι πωλούν ανταλλακτικά και εξαρτήματα στους Ρώσους για να ενισχύσουν την οικοδόμηση της αμυντικής βιομηχανίας τους. Με τον τρόπο αυτόν βλέπετε ότι οι απολυταρχικοί ηγέτες συσπειρώθηκαν για ένα ζήτημα που δεν τους ενδιαφέρει προσωπικά, αλλά τους ενδιαφέρει να στηρίξουν έναν δικό τους. Οι Κινέζοι ενδιαφέρονται να παραμείνει ο Πούτιν στην εξουσία. Χαίρονται που θα κερδίσει τον πόλεμο. Αυτό θα αποτελούσε ακόμα ένα πλήγμα κατά του κράτους δικαίου και της ιδέας ότι τα μικρότερα κράτη είναι κυρίαρχα. Και, βέβαια, θα ενίσχυε την πεποίθηση ότι οι δικτάτορες μένουν ατιμώρητοι.
Η νίκη του Τραμπ θα δώσει ώθηση σε ένα συγκεκριμένο είδος πολιτικής και σε έναν συγκεκριμένο τρόπο άσκησης εξουσίας. Θα βρει μιμητές που θα προσπαθήσουν να κατανοήσουν πώς κέρδισε και θα επιχειρήσουν να το αντιγράψουν.
– Θεωρείτε ότι η Δύση έκανε λάθη; Υπήρξαν επιλογές που διαμόρφωσαν τις πορείες αυταρχικών ηγετών προς την εξουσία;
– Σε πολλές δυτικές κοινωνίες υπάρχουν αμφιβολίες για τον φιλελευθερισμό ή τη Δημοκρατία. Αλλά, αν εξετάσετε το Ιράν, τη Ρωσία, τη Βενεζουέλα, θα διαπιστώσετε ότι πολλοί άνθρωποι βιώνουν την έλλειψη δικαιωμάτων, του κράτους δικαίου. Είναι εξοργισμένοι από την απουσία δικαιοσύνης. Πολλοί άνθρωποι σε αυταρχικά καθεστώτα θα ήθελαν να ζουν με δημοκρατικούς θεσμούς. Οι αξίες αυτές δεν είναι πλέον αντιδημοφιλείς ή απαξιωμένες. Αντιθέτως, συνεχίζουν να εμπνέουν. Αυτό οφείλουμε να το επισημάνουμε.
Υπάρχει ένα λάθος (σ.σ. από τη Δύση) που είναι και το πιο σημαντικό. Κι αυτό είναι η πεποίθησή μας, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990, ότι η Δημοκρατία θα είναι πάντα η προφανής επιλογή και ότι όλοι θα την επιζητούν. Και δεν χρειάζεται να κάνουμε κάτι για να την προστατεύσουμε. Η πεποίθηση ότι η Δημοκρατία είναι ένα ζήτημα που μπορούμε να εμπιστευτούμε σε επαγγελματίες πολιτικούς, πως θα είναι δική τους δουλειά να ανησυχούν γι’ αυτό, και οι υπόλοιποι μπορούμε να συνεχίσουμε να γράφουμε βιβλία ή να ζωγραφίζουμε, και δεν χρειάζεται να μας απασχολεί, νομίζω ότι αυτό ήταν το λάθος. Ισως το μεγαλύτερο λάθος.
Αυτό νομίζω ότι μας παραπλάνησε. Ξεχάσαμε ότι όλοι όσοι έγραψαν για τη Δημοκρατία, ξεκινώντας από τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους, από τον Αριστοτέλη, παρατήρησαν ότι οι Δημοκρατίες τείνουν να παρακμάζουν, πως μπορούν να υπονομευθούν και να ανατραπούν από δημαγωγούς. Και ξεχάσαμε ότι σχεδόν πάντα κινδυνεύουν. Ξεχάσαμε πως η Δημοκρατία απαιτεί από τους πολίτες της μια σχεδόν υπεράνθρωπη προσπάθεια, όταν κερδίζεις τις εκλογές αναμένει από εσένα να διατηρήσεις το πολιτικό σύστημα, ώστε οι αντίπαλοί σου να μπορούν να διεκδικήσουν την εξουσία στις κάλπες που θα στηθούν σε τέσσερα χρόνια και ίσως τότε να σε απομακρύνουν από την ηγεσία. Και αν χάσεις τις εκλογές, η Δημοκρατία περιμένει από εσένα ότι θα αφήσεις τους αντιπάλους σου να κυβερνήσουν. Μπορεί να φαίνεται απλό, αλλά απαιτεί τεράστια πειθαρχία και πλήρη αποδοχή του συστήματος. Αν όμως οι άνθρωποι απορρίψουν αυτή τη διαδικασία, αποφασίσουν ότι δεν θα επιτρέψουν στους πολιτικούς τους αντιπάλους να κυβερνήσουν ή δεν διατηρήσουν το σύστημα ώστε να μπορούν να ηττηθούν την επόμενη φορά, τότε ξεκινούν τα προβλήματα. Και αυτό αναπόφευκτα ανακύπτει περιοδικά σε κάθε δημοκρατία, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών στο παρελθόν.
– Πιστεύετε ότι η νίκη Τραμπ θα δώσει ώθηση σε απολυταρχίες σε όλο τον κόσμο;
Δεν γνωρίζω για τις απολυταρχίες, αλλά πιστεύω ότι η νίκη του θα δώσει ώθηση σε ένα συγκεκριμένο είδος πολιτικής και σε έναν συγκεκριμένο τρόπο άσκησης εξουσίας. Θα βρει μιμητές που θα προσπαθήσουν να κατανοήσουν πώς κέρδισε και θα επιχειρήσουν να το αντιγράψουν. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει και τον Ελον Μασκ, ο οποίος χρησιμοποιεί ήδη το Twitter για να απειλεί πολιτικούς. Μπορεί επίσης να προσπαθήσει να διαμορφώσει την πολιτική σε άλλες χώρες. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα κερδίσουν, αλλά νομίζω ότι όλοι πρέπει να γνωρίζουν ότι αυτό θα συμβεί. Θα αντιγράψουν αυτό που έκανε ο Τραμπ. Είτε πρόκειται για την άκρα Αριστερά είτε για την άκρα Δεξιά, είτε στη Γερμανία, που έχει σύντομα εκλογές, είτε σε κάποια άλλη χώρα. Μπορεί να μη στεφθούν με επιτυχία οι προσπάθειες, γιατί κάθε χώρα είναι διαφορετική, αλλά σίγουρα θα το προσπαθήσουν.
– Ποιο είναι το μάθημα που πρέπει να λάβουμε από τη νίκη του Τραμπ; Υπάρχει κάποιο μάθημα για την Ευρώπη;
Νομίζω ότι αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι οι ΗΠΑ εξέλεξαν πρόεδρο έναν άνθρωπο που έχει δηλώσει πολλάκις ότι δεν βλέπει τον εαυτό του ως ηγέτη μιας ευρείας δημοκρατικής συμμαχίας. Ο Τραμπ αντιμετωπίζει τους συμμάχους του με συναλλακτικούς όρους. Δεν τον ερμηνεύω, επαναλαμβάνω όσα ο ίδιος έχει δηλώσει. Επομένως, οι χώρες της Ευρώπης πρέπει να κατανοήσουν ότι, αν θέλουν να διατηρηθούν ασφαλείς απέναντι στην υπαρκτή ρωσική στρατιωτική απειλή, θα πρέπει να δράσουν από κοινού. Οπως προανέφερα, δεν θεωρώ ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ηγηθούν ενός μεγάλου συνασπισμού κατά της κλεπτοκρατίας. Οπότε, αν οι Ευρωπαίοι θέλουν να απαλλαγούν από αυτήν, θα πρέπει να το πράξουν μόνοι τους.
