«Δεν ξέρω γιατί δεν είχαν καταλάβει ότι υπήρχε παράθυρο τόσα χρόνια. Σε πρωτοχρονιάτικη εκδήλωση έχω βγει με Καμίνη, έχω βγει με Αβραμόπουλο, έχω βγει με Μπακογιάννη, μάνα και γιο. Δεν ξέρω γιατί όλοι το είδαν τώρα», λέει στην «Κ» η πολύπειρη διερμηνέας νοηματικής γλώσσας Σοφία Ρομπόλη, που βρήκε, μετά τη φετινή διερμηνεία της στην πρωτοχρονιάτικη γιορτή του Δήμου Αθηναίων, τα social media να την αποθεώνουν. «Να όμως τι ανακάλυψα έπειτα από σκέψη: Ηταν τώρα μεγαλύτερο το παράθυρο της διερμηνείας. Και γι’ αυτό το παρατήρησε περισσότερος κόσμος», λέει.
Η Σοφία Ρομπόλη έχει μακρά πορεία στον χώρο της διερμηνείας της νοηματικής γλώσσας, ούσα η πρώτη που παρουσίασε δελτίο ειδήσεων στη νοηματική σε ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό –είχε προηγηθεί κατά ένα μήνα η Ρωξάνη Ζήκα στην ΕΡΤ, στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Τότε όμως η παρουσία της προβλεπόταν αποκλειστικά στα μονόλεπτα δελτία, όπου δεν μπορούσε να πάρει ανάσα. «Ηταν λόγος να παραιτηθείς αυτό. Ηταν εξευτελιστικό», λέει. «Με πάρα πολλή γκρίνια, της Ομοσπονδίας Κωφών και δική μου, καταφέραμε να μπούμε στα 7λεπτα δελτία. Και πρόσφατα, μετά το δυστύχημα στα Τέμπη, επέμεινα πολύ να βάλουμε παράθυρο και στο κεντρικό εκτός από το μεσημεριανό δελτίο, ώστε να είναι η ενημέρωση καθολικά προσβάσιμη. Αυτό που έκανα πάντα ήταν να γκρινιάζω για την ορατότητα».
Το στοίχημα της ορατότητας πιστεύει ότι κερδήθηκε, έστω προσωρινά, μετά τα διθυραμβικά σχόλια που έλαβε για την παθιασμένη διερμηνεία της στην πρωτοχρονιάτικη συναυλία. «Αυτός ήταν ο στόχος. Το μικρό αυτό παραθυράκι που μπορεί κάποιος να πει “εντάξει μωρέ, δεν το βλέπει κανείς”, το είδαν τώρα ύστερα από 25 χρόνια, αν και υπήρχε και νωρίτερα. Θα ακολουθήσουν σίγουρα και άλλοι το παράδειγμά του. Και είναι πολύ σημαντικό για εμάς, γιατί δίνει μια ορατότητα σε αυτή την αόρατη αναπηρία, όπως είναι η κώφωση».
Στόχος η συμπερίληψη
Η παρουσία της Σοφίας Ρομπόλη στη σκηνή του Συντάγματος την Πρωτοχρονιά διασφάλισε ότι το εορταστικό θέαμα θα παρακολουθούσαν και κωφοί θεατές, έχοντας τις ίδιες ευκαιρίες διασκέδασης όπως όλοι. Η ίδια κατάλαβε ότι η διερμηνεία της «περνούσε κάτω», στην πλατεία, όταν είδε τους κωφούς θεατές να χτυπούν παλαμάκια, να χορεύουν στον ρυθμό των τραγουδιών και να κάνουν «καθρέφτη» τα λόγια της. «Να αναπαράγουν δηλαδή τα νοήματα που έκανα, όπως όταν σιγομουρμουρίζουμε ένα τραγούδι». «Εχω ένα βίντεο που έρχονται κωφοί θεατές και με τραβάνε από τη σκηνή και τότε αισθάνθηκα λίγο Μικ Τζάγκερ. Το βλέπεις και στα μάτια τους ότι η διερμηνεία σου έχει περάσει, δεν χρειάζεται να στο πουν. Κι αυτό συμβαίνει σε οποιαδήποτε συνθήκη: είτε είναι θεατρική διερμηνεία, σεμινάριο ή σχολείο, ακόμα και στο δικαστήριο», λέει.
Πάντως, η ίδια πιστεύει ότι το στοίχημα κερδήθηκε και στο σπίτι, όταν υπό άλλες συνθήκες τα άτομα με αυτήν την αισθητηριακή αναπηρία θα κάθονταν στο οικογενειακό τραπέζι παρακολουθώντας τις συζητήσεις των υπολοίπων χωρίς να μπορούν να συμμετέχουν. «Αλλά οι γιορτές πρέπει να είναι συμπεριληπτικές. Είναι ακόμα ένα στερεότυπο από τα πολλά που υπάρχουν πως οι ανάπηροι πρέπει να ζουν μέσα στη μιζέρια τους και να μη διασκεδάζουν ποτέ», λέει.
Αποδίδοντας τη μουσική με το σώμα
Με την ιδιότητα της διερμηνέως, η Σοφία Ρομπόλη έχει παρευρεθεί σε όλα τα μεγάλα καλλιτεχνικά και μη, δρώμενα: από τους Παραολυμπιακούς του 2004, οπότε και απαίτησε από τον πρόεδρο της Παραολυμπιακής Ομοσπονδίας να υπάρχει έκτοτε πάντα διερμηνέας της νοηματικής στην κορυφαία αθλητική διοργάνωση, μέχρι θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες.
«Εχω κάνει Ηρώδειο με τον κ. Ξαρχάκο. Για μένα ήταν η μεγαλύτερη τιμή να συστήσω τον κ. Ξαρχάκο στους κωφούς», λέει και εξηγεί πώς προσεγγίζει ένα τέτοιο καλλιτεχνικό προϊόν που δεν είναι απευθείας εύληπτο από τους κωφούς.
Ο αλληγορικός λόγος του Φοίβου Δεληβοριά έπρεπε να αποδοθεί όχι με λέξεις αλλά με κάτι περισσότερο. Στο «εγώ δεν πάω Μέγαρο, θα μείνω με τον παίδαρο», κλήθηκα να μεταφέρω την αφθονία του 1980 που δημιούργησε αργότερα την οικονομική φούσκα
«Μελετάς πρώτα πολύ. Παρατηρείς τον ίδιο τον δημιουργό. Ο Ξαρχάκος είναι δωρικός και ο στίχος είναι πολύ μεγάλο θέμα στις συναυλίες του. Πριν τον Ξαρχάκο είχα κάνει τον Κωνσταντίνο Β., όταν είχε γίνει στο Μουσείο Μπενάκη, το 2004, η πρώτη συμπεριληπτική συναυλία. Μελέτησα Κωνσταντίνο Β. Τον ρώτησα τι ήθελε να πει. Και τώρα στη γιορτή: ο αλληγορικός λόγος του Φοίβου Δεληβοριά έπρεπε να αποδοθεί όχι με λέξεις αλλά με κάτι περισσότερο. Επρεπε, ακόμα, να αποδοθούν οχτώ δεκαετίες αλλαγών. Οταν έλεγε η Μποφίλιου, “Λόνδρα, Παρίσι, New York, Βουδαπέστη, Βιέννη” το χέρι μου δεν μπορούσε να είναι βαρύ. Αργότερα, όμως, όταν τραγουδούσε Λίτσα Διαμάντη, της δεκαετίας του 1980, έπρεπε να υπάρξει άλλη σωματική συμπεριφορά. Ή στο “εγώ δεν πάω Μέγαρο, θα μείνω με τον παίδαρο”, κλήθηκα να μεταφέρω την αφθονία του 1980 που δημιούργησε αργότερα την οικονομική φούσκα, αλλάζοντας σωματική συμπεριφορά και αλλάζοντας τον τρόπο της νοηματικής μου έκφρασης. Το κείμενο που έπρεπε να αποδώσω ήταν ιστορικό και όλη αυτή η διαφοροποίηση στο τραγούδι από την απελευθέρωση της Αθήνας μέχρι τη χρεοκοπία και την πανδημία έπρεπε να περάσει μέσω του σώματος. Ηταν μεγάλο στοίχημα», λέει, που μάλλον κερδήθηκε.
«Μέχρι τις 7 Ιανουαρίου θα παίρνω προτεραιότητα»
Πίσω από τη φιέστα, η Σοφία Ρομπόλη υπενθυμίζει ότι παρά την πρόοδο στον τρόπο που η ελληνική κοινωνία αντιμετωπίζει την αναπηρία, η καθολική συμπερίληψη ακόμα αχνοφαίνεται.
Λίγα χρόνια πριν, πολλοί είχαν την εντύπωση πως είναι και η ίδια κωφή ή περιέγραφαν τους κωφούς ως μουγκούς ή άλαλους. «Δεν είχαν μέχρι πρόσφατα καταλάβει ότι το πρόβλημα στην ομιλία δημιουργούνταν από το πρόβλημα στην ακοή. Δεν είναι αποδεκτό και είναι και λίγο ρατσιστικό να αποκαλείς πια κάποιον κωφάλαλο».
Επίσης, δεχόταν και πολλές απρόσμενες ερωτήσεις: εάν οι κωφοί βρίζουν, ή γιατί μιλάνε τόσο μεταξύ τους, γιατί φλυαρούν; «Είναι γνωστό ότι η αναπηρία θεοποιείται και ο κόσμος, στην καλύτερη περίπτωση, δεν έβλεπε μπροστά του έναν ισάξιο άνθρωπο, αλλά έναν καημένο που δεν βρίζει ή δεν κάνει σεξ. Υπάρχει όμως μια εξέλιξη πια στις στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουμε για την αναπηρία», σημειώνει.
Τώρα, μετά τον –καλό– χαμό που έγινε με τη γιορτή του Δήμου Αθηναίων και μέχρι περίπου τις 7 του μήνα θα μου δίνουν και προτεραιότητα όταν συνοδεύω στο νοσοκομείο έναν κωφό συμπολίτη
Σήμερα, ο θυμός της πυροδοτείται στους διαδρόμους των νοσοκομείων, όταν πρέπει να συνοδέψει έναν κωφό ασθενή. «Τώρα, μετά τον –καλό– χαμό που έγινε με τη γιορτή του Δήμου Αθηναίων και μέχρι περίπου τις 7 του μήνα θα μου δίνουν και προτεραιότητα όταν συνοδεύω στο νοσοκομείο έναν κωφό συμπολίτη», λέει. «Να περάσει κάπως για να μπορέσω να εξυπηρετήσω και έναν δεύτερο κωφό συμπολίτη. Τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου, δυστυχώς, δεν θα ξαναδώσουν προτεραιότητα. Διότι σου λένε “να κάτσει να περιμένει, γερός είναι”. Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι ο κωφός δεν μπορεί να φέρει τον διερμηνέα πάντα μαζί του και να τον απασχολεί τρεις ώρες για να κάνει μια συνταγογράφηση του 10λέπτου», λέει.
Συχνά ζητείται από τους κωφούς πολίτες να κλείσουν τηλεφωνικό ραντεβού. Πλέον, μέσω μιας υπηρεσίας στο Ιδρυμα Κωφών, αυτό είναι εφικτό, αλλά όχι προσβάσιμο σε όλους, καθώς απαιτείται η χρήση υπολογιστή. Επιπλέον, η χρήση διερμηνέα χρεώνεται και η επιχορήγηση στην Ομοσπονδία Κωφών από το αρμόδιο υπουργείο επαρκεί για δέκα μόνο ώρες υπηρεσιών.«Κι εκεί γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια από την Ομοσπονδία, να μπουν οι διερμηνείς στα μονίμως επιχορηγούμενα επαγγέλματα και να μπορούν να πληρώνονται από το κράτος οι συνάδελφοι που τρέχουν στο νοσοκομείο, στην αστυνομία, στο δικαστήριο, από το πρωί μέχρι το βράδυ για να καλύψουν τις ανάγκες συμπολιτών μας», λέει η Σοφία Ρομπόλη.
Το μεγαλύτερο στοίχημα της αεικίνητης διερμηνέως είναι να αναγνωριστεί η νοηματική γλώσσα ως ισάξια των υπόλοιπων γλωσσών. «Εάν γίνει αυτό και πάρει αυτή τη δομή τότε διερμηνείς νοηματικής γλώσσας θα μπορούν να έχουν πλέον οργανική και επίσημη θέση σε ένα νοσοκομείο, σε ένα Α.Τ. ή στο ΕΚΑΒ ή στο δικαστήριο. Και όχι να μας καλεί η Εισαγγελία και να στέλνει ένα χαρτί που γράφει επάνω μάρτυρας. Δεν είμαι μάρτυρας. Είμαι διερμηνέας», τονίζει η Σοφία Ρομπόλη που ξέρει ότι διερμηνεία της αγγίζει ορισμένες φορές και τα όρια της τέχνης. «Γιατί τέχνη είναι, εξάλλου, ό,τι κάνεις με πολλή αγάπη».
Φωτογραφία εξωφύλλου: Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων
