Από το γραφείο του στο Πανεπιστήμιο Trinity του Σαν Αντόνιο, ο Ντέιβιντ Λες περιγράφει με ψυχραιμία τις συναντήσεις του με τον Μπασάρ αλ-Ασαντ . Ο Αμερικανός ακαδημαϊκός τον γνωρίζει καλύτερα από τους περισσότερους, επί πέντε χρόνια μελέτησε τη ζωή και την προσωπικότητά του από κοντά, στη Δαμασκό.
Τον περιγράφει ως ευγενικό, αδέξιο και «σπασίκλα», με αγάπη για τα τεχνολογικά παιχνίδια και τη δυτική μουσική που προσπαθούσε να ζήσει μια «φυσιολογική» ζωή. Ολα αυτά έως τη στιγμή που «ήπιε από το ποτήρι της εξουσίας».
«Ο Μπασάρ παρότι ανέλαβε την εξουσία με την εικόνα ενός φιλοδυτικού μεταρρυθμιστή, ήταν παιδί της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης, του Ψυχρού Πολέμου και, το πιο σημαντικό, γιος του Χαφέζ αλ-Aσαντ» λέει στην «Κ» για τον έκπτωτο πρόεδρο της Συρίας.
Ο καθηγητής Μεσανατολικής Ιστορίας και συγγραφέας 16 βιβλίων, μεταξύ των οποίων και η βιογραφία του Μπασάρ αλ Ασαντ, «The New Lion of Damascus: Bashar al-Asad and Modern Syria», μιλάει στην «Κ» για την πτώση του, για τον άνθρωπο πίσω από τον δικτάτορα αλλά και για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Μέση Ανατολή.
– Συναντήσατε τον Μπασάρ αλ-Ασαντ αρκετές φορές στη Συρία από το 2004 έως το 2009. Εχοντας περάσει πέντε χρόνια μαζί του, θα μπορούσατε να μοιραστείτε τις απόψεις σας για τον άνθρωπο πίσω από τον δικτάτορα; Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο Μπασάρ αλ-Ασαντ;
– Πάντα έβρισκα τον Μπασάρ ευγενικό, ήπιο στους τρόπους, κάπως αδέξιο αν όχι «σπασίκλα» και ορισμένες φορές αυτοσαρκαστικό. Αυτός και η σύζυγός του, Ασμα, προσπαθούσαν να ζουν μια «φυσιολογική ζωή» ή τουλάχιστον να φαίνεται ότι ζουν φυσιολογικά. Αλλοι διπλωμάτες που γνωρίζω και τον συνάντησαν μου είπαν ότι ήταν διαφορετικός από τον Σαντάμ Χουσεΐν, τον Καντάφι ή άλλους δικτάτορες που είχαν γνωρίσει. Ο Μπασάρ φαινόταν τότε πολύ πιο προοδευτικός. Ωστόσο, είναι δύσκολο να συμβιβάσεις αυτό το προφίλ με εκείνο του βίαιου δικτάτορα για το οποίο έγινε γνωστός όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος.
Ομως, από την αρχή έλεγα σε όλους ότι παρόλο που ανέλαβε την εξουσία με την εικόνα ενός φιλοδυτικού μεταρρυθμιστή, ήταν παιδί της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης, του Ψυχρού Πολέμου, των αναταραχών στον Λίβανο και, το πιο σημαντικό, γιος του Χαφέζ αλ-Ασαντ. Αυτές ήταν οι δυνάμεις και οι ιστορικές εμπειρίες που διαμόρφωσαν τον Μπασάρ περισσότερο από τους 18 μήνες που έζησε στο Λονδίνο σπουδάζοντας οφθαλμολογία ή από την αγάπη του για τα τεχνολογικά παιχνίδια και τη δυτική μουσική.
– Ποια ήταν η στιγμή που συνειδητοποιήσατε ότι ο Ασαντ γινόταν ολοένα και πιο επικίνδυνος; Πιστεύετε ότι σήμερα νιώθει μεταμέλεια για όσα έκανε και την καταστροφή που προκάλεσε;
– Με τα χρόνια μπορούσα να δω τον Μπασάρ να νιώθει πιο άνετα με την εξουσία, κάτι που δεν είναι απαραίτητα κακό, αλλά σε ένα αυταρχικό πολιτικό σύστημα, το να νιώθεις πιο άνετα με την εξουσία σημαίνει ότι νιώθεις πιο άνετα με τον αυταρχισμό. Υπήρξε μια στιγμή που ήξερα ότι «είχε πιει από το ποτήρι της εξουσίας» και ότι η «απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα».
Στη Συρία υπό τους Ασαντ, δεν έγιναν πραγματικές εκλογές. Δεν υπήρχε άλλος υποψήφιος για την προεδρία και η ψηφοφορία ήταν ένα δημοψήφισμα «ναι» ή «όχι»
Αυτή ήταν το καλοκαίρι του 2007, κατά την πρώτη του επανεκλογή. Στη Συρία υπό τους Ασαντ, ωστόσο, δεν έγιναν πραγματικές εκλογές. Δεν υπήρχε άλλος υποψήφιος για την προεδρία και η ψηφοφορία ήταν ένα δημοψήφισμα «ναι» ή «όχι».
Ημουν μαζί του στο γραφείο του όταν έλαβε τα αποτελέσματα, κερδίζοντας την επανεκλογή με περίπου 97% των ψήφων. Περίμενα ότι ο Μπασάρ που ήξερα θα υποβάθμιζε αυτά τα αποτελέσματα, κατανοώντας ότι δεν ήταν μια πραγματική εκλογή. Αλλά εκείνος κάθισε αναπαυτικά στην καρέκλα του και μου είπε ότι ο λαός τον αγαπούσε. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι σκόπευε να είναι πρόεδρος εφ’ όρου ζωής. Συχνά κατασκευάζονται εναλλακτικές πραγματικότητες γύρω από αυταρχικούς ηγέτες, που παραμορφώνουν την αντίληψή τους για το κοινό, τη φύση των απειλών και τη θέση τους στην κοινωνία. Μπορούσα να δω ότι είχε συνδέσει τη δική του ευημερία με την ευημερία της Συρίας.
– Περιμένατε ότι το καθεστώς του Ασαντ θα κατέρρεε τόσο γρήγορα;
– Εξεπλάγην που το καθεστώς έπεσε τόσο γρήγορα, αλλά δεν σοκαρίστηκα. Υπήρχαν σημάδια δυσφορίας στον συριακό πληθυσμό τον τελευταίο χρόνο ή κάτι τέτοιο. Η οικονομία ήταν ερείπιο ύστερα από πάνω από μια δεκαετία καταστροφικού εμφυλίου πολέμου και συντριπτικών διεθνών κυρώσεων, με το ποσοστό φτώχειας να φτάνει το 90%.
Ο πληθυσμός ήταν υπό την κυριαρχία αρπακτικών πολέμαρχων που προέκυψαν από την πολεμική οικονομία και τώρα συνέβαλαν στο «ναρκο-κράτος». Η συριακή κυβέρνηση ήταν ένα αυτοκίνητο χωρίς κινητήρα, κολλημένο στη λάσπη και ανήμπορο να κινηθεί. Ελάχιστοι θα πολεμούσαν για να διατηρήσουν αυτήν την κυβέρνηση στην εξουσία. Οτιδήποτε θα ήταν καλύτερο από αυτό, ειδικά αν μπορούσε να αποκαταστήσει κάποια τάξη.
-Ποιο είναι το μέλλον της Συρίας; Φοβάστε επιστροφή των τζιχαντιστών;
Η μετάβαση από την επανάσταση στη διακυβέρνηση δεν είναι ποτέ εύκολη. Η HTS έχει επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της πολλές φορές και τώρα λέει και κάνει τα σωστά πράγματα, προσπαθώντας να προβάλει πραγματισμό και μετριοπάθεια για να κερδίσει τοπική, περιφερειακή και διεθνή νομιμοποίηση.
Η HTS ήταν κάποτε συνδεδεμένη με την αλ-Κάιντα και κυβερνούσε με σιδερένια πυγμή στο Ιντλίμπ. Ετσι, οι άνθρωποι αναρωτιούνται αν πραγματικά «η τίγρη άλλαξε τις ρίγες της»
Αυτό είναι πιο εύκολο να το λες παρά να το κάνεις, ειδικά από τη στιγμή που ήταν κάποτε συνδεδεμένη με την αλ-Κάιντα και κυβερνούσε με σιδερένια πυγμή στο Ιντλίμπ. Ετσι, οι άνθρωποι αναρωτιούνται αν πραγματικά «η τίγρη άλλαξε τις ρίγες της». Σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται αυτή τη στιγμή για να καθοριστεί τι είδους κυβέρνηση θα προκύψει.
Οι Σύροι έχουν μικρή εμπειρία στην πολιτική, πολύ περισσότερο στη δημοκρατία, οπότε θα χρειαστούν βοήθεια από τον ΟΗΕ και τη διεθνή κοινότητα συνολικά, ειδικά αν η νέα κυβέρνηση στη Δαμασκό θέλει να αρθούν οι κυρώσεις από τη Συρία, ώστε να μπορέσει να προχωρήσει στην ανασυγκρότηση και την ανοικοδόμηση με εξωτερική βοήθεια και επενδύσεις. Αυτό θα γίνει με διακυμάνσεις και διακοπές και δεν θα είναι μια ομαλή διαδικασία, αλλά ελπίζουμε ότι σε περίπου έναν χρόνο, μια κρίσιμη μάζα Σύρων θα έχει δεσμευτεί στο εθνικό σχέδιο που θα προκύψει από τους επόμενους μήνες διαπραγματεύσεων, παζαριών και συμβιβασμών.
