Την αισιοδοξία του, λίγες ώρες πριν από τη συνάντηση του Ελληνα πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, με τον ομόλογό του, Κιρ Στάρμερ, στο Λονδίνο, ότι ένα μέρος ή ακόμη και το σύνολο των Γλυπτών του Παρθενώνα θα επιστρέψουν στη χώρα μας το 2025 δηλώνει στην «Κ» ο διευθυντής του Ινστιτούτου Ψηφιακής Αρχαιολογίας στο Λονδίνο (IDA), Ρότζερ Μισέλ. Ο ίδιος βασίζει την εκτίμησή του όχι μόνο στις συζητήσεις στις οποίες ο ίδιος βρίσκεται το τελευταίο διάστημα με τις αρμόδιες αρχές στη Βρετανία ή στην τεράστια πίεση που έχουν ασκήσει τα διεθνή Μέσα για το θέμα αυτό, αλλά και σε μία σειρά από παράγοντες που, όπως λέει, είναι αρκετά ισχυροί για να «σφραγιστεί» το ταξίδι της επιστροφής πίσω στο σπίτι τους, δύο αιώνες –και κάτι– μετά.
Ας μην ξεχνάμε πως ομοειδή μουσεία στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν πρόσφατα προχωρήσει στον επαναπατρισμό παρόμοιων αντικειμένων, αλλά και ότι το Βρετανικό Μουσείο θα πρέπει ούτως ή άλλως να αδειάσει την Πινακοθήκη Duveen για τη μεγάλη ανακαίνισή του.
«Είναι ενδεικτικές οι πρόσφατες αλλαγές στον νόμο περί δράσης φιλανθρωπικών οργανώσεων του Ηνωμένου Βασιλείου, που φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν την επιστροφή των Γλυπτών. Επίσης, ο Βρετανός πρωθυπουργός συμφώνησε να συναντηθεί με τον Ελληνα ομόλογό του στις αρχές Δεκεμβρίου για να συζητήσουν το θέμα. Είναι δηλωμένη η πρόθεση του Κιρ Στάρμερ να επαναπροσεγγίσει τις χώρες της Ε.Ε. προκειμένου να αναπτυχθούν στενότερες οικονομικές σχέσεις», λέει ο Ρ. Μισέλ και σε αυτά προσθέτει: «Ας μην ξεχνάμε και το γεγονός πως ομοειδή μουσεία στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν πρόσφατα προχωρήσει στον επαναπατρισμό παρόμοιων αντικειμένων, αλλά και ότι το Βρετανικό Μουσείο θα πρέπει ούτως ή άλλως να αδειάσει την Πινακοθήκη Duveen για τη μεγάλη ανακαίνισή του».
Την ίδια ώρα, σύμφωνα και με το ρεπορτάζ της Καθημερινής της Κυριακής, δεν είναι λίγοι οι Βρετανοί ειδήμονες που σημειώνουν πως παρά τις συγκλίσεις, τα λίγα σημεία που απομένουν να συμφωνηθούν ενέχουν μεγάλες δυσκολίες.
Η ανακατασκευή της κεφαλής του αλόγου
Ο Ρότζερ Μισέλ, ιδρυτής του Ινστιτούτου που λειτουργεί εδώ και 12 χρόνια στο Λονδίνο, δεν είναι απλώς ένας καλός γνώστης της υπόθεσης των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η ομάδα του παρουσίασε πριν από δύο χρόνια στο Μουσείο Φρόιντ του Λονδίνου ένα πιστό αντίγραφο από τα Γλυπτά που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, τη διάσημη κεφαλή του αλόγου από το άρμα της Σελήνης, φτιαγμένο με πεντελικό μάρμαρο όπως αυτό που είχε χρησιμοποιήσει ο Φειδίας. Ηταν η πρώτη φορά που ένα από αυτά τα Γλυπτά αντιγράφηκε με ακρίβεια χάρη στη χρήση τρισδιάστατων απεικονίσεων και ρομπότ.
«Οι αναπαραστάσεις μας προκύπτουν πάντα από την ίδια πέτρα, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί στα πρωτότυπα έργα –στην περίπτωση του Παρθενώνα το πεντελικό μάρμαρο– εφαρμόζοντας έναν συνδυασμό ρομποτικής και χειροποίητου φινιρίσματος που εξασφαλίζει την αξεπέραστη ποιότητα. Το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ αρχικού έργου και αντιγράφου. Στόχος μας ωστόσο δεν είναι να δημιουργούμε απλώς αντίγραφα, αλλά νέα έργα τέχνης, αντικείμενα που από μόνα τους έχουν τη δική τους σημαντική ιστορία να αφηγηθούν», λέει στην «Κ» ο Ρ. Μισέλ, εξηγώντας πως αυτή η πρωτοβουλία του Ιδρύματος συνέβαλε σε έναν μεγάλο βαθμό στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την επιστροφή των Γλυπτών.
«Η ανακατασκευή των Γλυπτών του Παρθενώνα σε αυτά τα δύο χρόνια έχει φιλοξενηθεί στις πρώτες σελίδες εφημερίδων και περιοδικών σε όλο τον κόσμο, έχει αποτελέσει θέμα αρκετών ντοκιμαντέρ και έχει συζητηθεί από το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου», υπενθυμίζει.
Το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι λείπει το όμορφο χρώμα της επιφάνειας που έδωσε ζωή σε αυτά τα ένδοξα έργα τέχνης. Ολα αυτά μπορούν να αποκατασταθούν στα δικά μας έργα. Κανένα μουσείο δεν θα εξέθετε ποτέ έναν Βαν Γκογκ με σκισίματα στον καμβά και το μεγαλύτερο μέρος του χρώματος να λείπει.
Αναφερόμενος στη σημερινή κατάσταση των Γλυπτών που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο, ο διευθυντής του Ινστιτούτου λέει πως σήμερα ελάχιστα θυμίζουν κάτι από τα έργα που δημιουργήθηκαν στο εργαστήριο του Φειδία.
«Δάχτυλα του ποδιού, χέρια και ξίφη έχουν σπάσει. Τα πρόσωπα έχουν σβηστεί. Το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι λείπει το όμορφο χρώμα της επιφάνειας που έδωσε ζωή σε αυτά τα ένδοξα έργα τέχνης. Ολα αυτά μπορούν να αποκατασταθούν στα δικά μας έργα. Κανένα μουσείο δεν θα εξέθετε ποτέ έναν Βαν Γκογκ με σκισίματα στον καμβά και το μεγαλύτερο μέρος του χρώματος να λείπει – ο πίνακας θα αποκατασταθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή μπορούμε να καταλάβουμε την ιδιοφυΐα του Βαν Γκογκ μόνο αν δούμε την τέχνη του όπως ο ίδιος θα ήθελε. Το ίδιο ισχύει και για την τέχνη της αρχαιότητας. Δεν αξίζει ο Φειδίας τον ίδιο σεβασμό με τον Βαν Γκογκ;».
Οταν έγινε η αρχή στο Keats House με τον πρέσβη Ραπτάκη
Η αρχή για την ανακατασκευή των Μαρμάρων από το Ινστιτούτο Ψηφιακής Αρχαιολογίας ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2022, όταν ο τέως Ελληνας πρέσβης στο Λονδίνο, Ιωάννης Ραπτάκης, αποδέχθηκε την πρόσκληση του Ινστιτούτου να παραστεί στο Keats House. Εκεί θα αποκάλυπτε ένα νέο έργο τέχνης που είχε ως πρότυπό του το ελληνικό αγγείο στο διάσημο ποίημα του John Keats «Ode on a Grecian Urn».
«Συναντηθήκαμε προηγουμένως στο μουσείο και είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε. Εκεί μου είπε ότι η δυνατότητά μας να αναπαράγουμε περιουσιακά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην πέτρα θα μπορούσε κατά κάποιο τρόπο να χρησιμεύσει στην επίλυση της διαμάχης για τα “Ελγίνεια” Μάρμαρα. Μετά από συζήτηση, συμφωνήσαμε ότι, κατά τα αποκαλυπτήρια του αγγείου εκείνο το βράδυ, παρουσία των μέσων ενημέρωσης, θα ανακοίνωνα πως το Ινστιτούτο μας είναι πρόθυμο, με δικά του έξοδα, να αναπαραγάγει κάποια από τα Γλυπτά σε πεντελικό μάρμαρο», αφηγείται ο Ρ. Μισέλ.
«Η εφημερίδα Telegraph ήταν παρούσα σε αυτή την ανακοίνωση και την επόμενη ημέρα έγραψε ένα μεγάλο άρθρο για την πρόταση, ενώ ακολούθησαν όλες οι βρετανικές εφημερίδες εθνικής κυκλοφορίας. Στις 14 Φεβρουαρίου του 2022, οι Times του Λονδίνου δημοσίευσαν, στη σελίδα 3, ένα μεγάλο άρθρο για την πρόταση μαζί με ένα κύριο άρθρο που υποστήριζε το σχέδιό μας, χαρακτηρίζοντάς το ως “λύση” στη διαμάχη των “Ελγινείων”. Με αυτόν τον τρόπο αντέστρεψαν για πρώτη φορά στα χρονικά την εκδοτική πολιτική τους που αντιτίθετο στον επαναπατρισμό. Ακολούθησε μια παγκόσμια “καταιγίδα” στα μέσα ενημέρωσης γύρω από το σχέδιο, η οποία ουσιαστικά δεν σταμάτησε ποτέ».
Οι Times του Λονδίνου δημοσίευσαν, στη σελίδα 3, ένα μεγάλο άρθρο για την πρόταση μαζί με ένα κύριο άρθρο που υποστήριζε το σχέδιό μας, χαρακτηρίζοντάς το ως «λύση» στη διαμάχη των «Ελγινείων».
Σε άρθρο του στην Daily Telegraph, εκείνες τις ημέρες ο τότε πρέσβης της Αθήνας στο Λονδίνο, Ιωάννης Ραπτάκης, είχε ενθαρρύνει την πρωτοβουλία του Ινστιτούτου να αντικατασταθούν τα αυθεντικά Μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο με τα πιστά τους αντίγραφα. Οπως είχε γράψει: «Η Ελλάδα είναι πρόθυμη να εξετάσει την ιδέα να επιτρέψει στο Βρετανικό Μουσείο να κατασκευάσει ένα υψηλής ποιότητας μαρμάρινο αντίγραφο, όχι μόνο των Γλυπτών που έχει τώρα, αλλά και των Γλυπτών του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα».
«Μόνο στο αυθεντικό περιβάλλον μπορεί να εκτιμηθεί η δύναμη των Γλυπτών»
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού, τα Μάρμαρα του Παρθενώνα τα οποία εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο αποτελούν περίπου το 50% του συνόλου του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα που σώζεται σήμερα. «Από τους 97 σωζόμενους λίθους από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 40 στην Αθήνα. Από τις 64 σωζόμενες μετόπες, οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 9 στην Αθήνα».
«Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το σύνολο των Γλυπτών ανήκουν στην Ελλάδα. Μόνο στο αυθεντικό τους περιβάλλον μπορούν να εκτιμηθούν πλήρως η δύναμη και το νόημα αυτών των εξαιρετικών έργων. Αποκομμένα από αυτό, χάνουν όλη τη δύναμη και τη σημασία τους», τονίζει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Ψηφιακής Αρχαιολογίας στο Λονδίνο προσθέτοντας πως αυτό που έχει σημασία είναι ότι χωρίς αμφιβολία δεν ανήκουν στους Βρετανούς.
«Τα Μάρμαρα αποτελούν ένα τοξικό στοιχείο στη βρετανική κουλτούρα που θυμίζει τη χειρότερη εποχή της αποικιοκρατίας, όταν ξένοι πολιτισμοί χρησιμοποιήθηκαν για να τροφοδοτήσουν βασικούς εθνικιστικούς στόχους. Η Βρετανία σήμερα πρέπει να κοιτάξει μπροστά και να χαράξει έναν ρόλο για τον εαυτό της στη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Μόνο όταν αρχίσει να “γιορτάζει” τη Βρετανία θα βρει τον δρόμο της επιστροφής στο μεγαλείο. Θα πρέπει να αφήσει τα Γλυπτά –και όλα όσα τα αντιπροσωπεύουν– να φύγουν».
Τη θέση του Ρότζερ Μισέλ για την ανάγκη επανένωσης των Γλυπτών που κλάπηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα από τον Ελγιν, συμμερίζεται –σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες– η συντριπτική πλειονότητα των Βρετανών.
«Τα Γλυπτά θα επιστρέψουν στην Ελλάδα το 2025. Η συμφωνία είναι σε ισχύ», λέει με βεβαιότητα κλείνοντας τη συζήτησή μας ο Ρότζερ Μισέλ. «Περιμένουμε την ανακοίνωση του Ελληνα πρωθυπουργού μετά τη συνάντηση με τον ομόλογό του στο Λονδίνο».
