Ενας νέος, πολύτιμος τόμος προστέθηκε τις τελευταίες μέρες στη ναυτική βιβλιοθήκη της χώρας. Πρόκειται για το συλλογικό έργο «Η ελληνική εμπορική ναυτιλία στα χρόνια του Ελευθερίου Βενιζέλου», μια συνέκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών / ΙΤΕ και των εκδόσεων Αλεξάνδρεια. Την επιστημονική επιμέλεια του τόμου έχει η ιστορικός Τζελίνα Χαρλαύτη, καθηγήτρια ναυτιλιακής ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και, από το 2017, διευθύντρια στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) στο Ηράκλειο. Με αφορμή τη νέα έκδοση, είχαμε την τιμή να συζητήσουμε μαζί της για τη ναυτική Ελλάδα του Βενιζέλου, την ποντοπόρο μας ναυτιλία, τους νέους ερευνητές που εμπλουτίζουν τη ναυτιλιακή μας βιβλιογραφία και, φυσικά, τη θάλασσα και την Κρήτη.
– Θα λέγατε πως η έκδοση αυτή αποτελεί ένα εναλλακτικό «πορτρέτο» του Βενιζέλου, ιδωμένο μέσα από θαλασσινή, ναυτιλιακή σκοπιά;
– Εκείνο που αναδεικνύει το βιβλίο είναι οι επιπτώσεις που είχαν οι πράξεις του σε έναν ηγετικό τομέα της ελληνικής οικονομίας, τη ναυτιλία. Ο Βενιζέλος ήταν ένας μεγάλος εκσυγχρονιστής και ανάμεσα στα άλλα άλλαξε το θεσμικό πλαίσιο της ναυτιλίας, της αλιείας, των ναυτικών, καθώς και των λιμανιών που καθόρισαν την πορεία της ελληνικής ναυτιλίας, της ανόδου και της επικράτησής της. Γνώριζε πολύ καλά τα θέματα αυτά και είχε άμεση επικοινωνία με ναυτιλιακούς επιχειρηματίες της εποχής του, εντός και εκτός Ελλάδας. Οι μελέτες του βιβλίου αυτού προβάλλουν τα αποτελέσματα του εκσυγχρονιστικού του έργου και μαζί με αυτό προβάλλουν και τη ναυτοσύνη μας, δηλαδή την τεχνογνωσία του Ελληνα στη θάλασσα. Αλλωστε με τα πρώτα κείμενα ταξιδεύετε πάνω σε ατμόπλοια..
Οι μελέτες του βιβλίου προβάλλουν τα αποτελέσματα του εκσυγχρονιστικού του έργου και μαζί τη ναυτοσύνη μας, δηλαδή την τεχνογνωσία του Ελληνα στη θάλασσα.
– Και κάνουμε διάφορες ανακαλύψεις, όπως στο κείμενο του Μανόλη Δρακάκη, που ρίχνει φως στη γενικά άγνωστη ναυτική ιστορία των Κρητικών.
– Ναι, το κείμενο αυτό αποκαλύπτει τον μεγάλο πλούτο της κρητικής ναυτιλίας στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου. Καημό είχα να ανακαλύψω στοιχεία σχετικά με αυτό το θέμα, γιατί σε άλλες μου μελέτες δεν είχα βρει τέτοιο υλικό, έχοντας τελικά καταγράψει την Κρήτη χωρίς μεγάλη ναυτιλία τον 19ο αιώνα. Ομως, η κρητική ναυσιπλοΐα που ασχολήθηκε στο θαλάσσιο εμπόριο των μικρών και μεσαίων αποστάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πολύ σημαντική και αυτό αναδεικνύεται τώρα από τα αρχεία της Κρήτης, αλλά και από τα οθωμανικά αρχεία σε μελέτες που διεξάγονται από τους οθωμανολόγους του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ. Το κείμενο της Αννας Σιντορένκο είναι επίσης αποκαλυπτικό. Βασίζεται στα ρωσικά αρχεία που βρίσκονται στην Κρήτη και αναδεικνύει κρυφές όψεις της επεκτατικής πολιτικής της ρωσικής αυτοκρατορίας στο γύρισμα του 20ού αιώνα στην Κρητική Πολιτεία.
– Τρία κεφάλαια της έκδοσης είναι αφιερωμένα, έκαστο, στα λιμάνια του Ηρακλείου, των Χανίων και της Θεσσαλονίκης. Θα λέγατε πως τα τρία αυτά πονήματα αποτελούν και αυτοδύναμες βιογραφίες ή «αυτοψίες» τριών πολύ σημαντικών λιμανιών της χώρας;
– Δύο από τους τρεις συγγραφείς των κειμένων, ο Πέτρος Καστρινάκης και ο Θανάσης Νασιάρας, έχουν συγγράψει ή ολοκληρώνουν θαυμάσιες διδακτορικές διατριβές για τα λιμάνια. Τα κείμενα αποτυπώνουν την πραγματικότητα της εποχής και σας κάνουν να «μπαίνετε» στα λιμάνια αυτά και να αντιλαμβάνεστε το πώς λειτουργούσαν και πώς άλλαξαν.
– Γνωρίζουμε αν στ’ αλήθεια υπάρχει σύνδεση μεταξύ της εμβληματικής άγκυρας στο σήμα του Κόμματος των Φιλελευθέρων και της ιδιαίτερης σημασίας που έδωσε ο Βενιζέλος στα ναυτιλιακά μας θέματα;
– Δεν το γνωρίζουμε, αλλά το εικάζω, και ταίριαζε πολύ και στην όλη θεματική! Και απ’ ό,τι έχω διαβάσει, ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε μια πολύ στενή σχέση με τη θάλασσα.
– Ποια είναι η σκέψη πίσω από την επιλογή μιας σύντομης, συνοπτικής καταγραφής των (εντυπωσιακών) μεγεθών της ελληνικής ποντοπόρου ναυτιλίας σήμερα, ως επιλόγου έπειτα από μια σειρά μελετών σχετικά με τη ναυτιλιακή πολιτική του Βενιζέλου;
– Δυστυχώς, υπάρχουν ακόμη πολλοί που δεν γνωρίζουν τη σημασία και το εύρος της ελληνόκτητης ναυτιλίας σήμερα. Οπως λοιπόν θέλουμε να δείξουμε με αυτό το βιβλίο τη σημασία της ναυτιλίας την εποχή του Βενιζέλου, έτσι θέλουμε να δείξουμε πολύ συνοπτικά και τα εντυπωσιακά μεγέθη της ελληνόκτητης ναυτιλίας στη σημερινή εποχή. Η ιδέα γι’ αυτό ήταν του κ. Νικόλαου Παπαδάκη-Παπαδή, του Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», με τον οποίο συνεργαστήκαμε για τη δημιουργία του βιβλίου.
«Η θάλασσα μας έχει καθορίσει και συνεχίζει να μας καθορίζει»
– Τι μπορείτε να σχολιάσετε σχετικά με την έλλειψη πλούτου ναυτικής, ναυτιλιακής ή ναυπηγικής βιβλιογραφίας στη χώρα μας; Βρίσκει κανείς μια πλειάδα βιβλίων γι’ αυτά τα θέματα στα αγγλικά ή τα γαλλικά και ελάχιστα (ή, πλέον, εξαντλημένα) στα ελληνικά.
– Είμαστε η μεγαλύτερη ναυτιλιακή χώρα στον κόσμο εδώ και πενήντα χρόνια και ανάμεσα στις 10 μεγαλύτερες εδώ και 150 χρόνια. Eχουμε μια τεράστια ναυτική παράδοση και τεχνογνωσία και υπήρξε η επιστημονική αποστολή μου τα 35 χρόνια της καριέρας μου να την αναδείξω. Να είστε σίγουρος ότι οι μελέτες για τη ναυτιλιακή ιστορία του τόπου μας όλο και θα πληθαίνουν. Hδη ο Απόστολος Δελής και ο Ζήσης Φωτάκης, συγγραφείς του τόμου, έχουν πλούσιο έργο –όπως και όλοι οι νέοι συγγραφείς που συμμετέχουν στην έκδοση (και όχι μόνο)– και ετοιμάζονται για δημοσιεύσεις.
«Είμαστε η μεγαλύτερη ναυτιλιακή χώρα στον κόσμο εδώ και πενήντα χρόνια και ανάμεσα στις 10 μεγαλύτερες εδώ και 150 χρόνια».
– Σε τι μερίδα του αναγνωστικού κοινού απευθύνεται η έκδοση; Προφανώς στους λάτρεις της ναυτιλιακής μας ιστορίας –και ίσως ακόμη περισσότερο στους Κρήτες–, αλλά ταυτόχρονα, με τη βατή και όχι ιδιαίτερα στρυφνή ακαδημαϊκή γλώσσα της, και σε ένα ευρύτερο κοινό;
– Το βιβλίο απευθύνεται σε όσους τους αρέσει να διαβάζουν Ιστορία! Και σε επαγγελματίες ιστορικούς και σε φοιτητές και σε δημοσιογράφους και στη ναυτιλιακή κοινότητα και στο ευρύτερο κοινό όλης της Ελλάδας.
– Είναι, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, η Ιστορία της σύγχρονης ναυτιλίας –με πολλούς τρόπους– και η Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας;
– Και βέβαια είναι. Χωρίς το πολεμικό και εμπορικό ναυτικό στην Επανάσταση, ανεξάρτητη Ελλάδα δεν θα είχαμε. Χωρίς τους ναυτότοπους, τα 40 νησιά που είχαν εμπορικούς ποντοπόρους στόλους, η κατεστραμμένη οικονομία του μικρού ελληνικού κράτους δεν θα είχε αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό τον 19ο αιώνα. Χωρίς τη ναυτιλία του 20ού και του 21ου αιώνα, τα εμβάσματα των ναυτικών, τις ναυτιλιακές και παραναυτιλιακές επιχειρήσεις, χωρίς τις επενδύσεις των εφοπλιστών, η οικονομία της Ελλάδας δεν θα ήταν αυτή που έγινε. Η θάλασσα μας έχει καθορίσει και μας καθορίζει.
– Στην έκδοση συνεισφέρουν με κείμενά τους σημαντικές μορφές της ναυτιλίας μας, όπως οι κ. Αθανάσιος Μαρτίνος και Ηρακλής Προκοπάκης. Ομως, οι κειμενογράφοι είναι –κατά κύριο λόγο– νέοι διδακτορικοί ερευνητές. Τι θα θέλατε να μας πείτε για αυτούς, τη συνεργασία σας, καθώς και το έργο που κάνετε μαζί τους στο Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών;
– Αυτή είναι η δύναμη του νέου τόμου. Νέα έρευνα κυρίως από νέους επιστήμονες ιστορικούς. Ο κ. Μαρτίνος είναι εκείνος που εδώ και είκοσι χρόνια στηρίζει την έρευνα στη ναυτιλιακή ιστορία, όπως και ο κ. Προκοπάκης. Οι χρηματοδοτήσεις στην ιστορική επιστήμη είναι απαραίτητες για τη στήριξη νέων ανθρώπων, τη δημιουργία μιας νέας μαγιάς ναυτιλιακών ιστορικών. Σε αυτούς ανήκει ο Απόστολος Δελής με τον οποίο τα τελευταία επτά χρόνια δημιουργήσαμε το Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, όπου διεξάγουν ή έχουν διεξάγει μελέτες πάνω από είκοσι νέοι ναυτιλιακοί ερευνητές.
– Τι σας γοήτευσε αρχικά, ώστε να αφιερώσετε τη ζωή και την καριέρα σας στην έρευνα της ναυτικής μας Ιστορίας και ποια είναι η δική σας σχέση, η δική σας σύνδεση με τη θάλασσα, αλλά και την Κρήτη;
– Eχω μια ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα. Με μαγεύει, με ησυχάζει, με απλώνει η θάλασσα, με κάνει να ονειρεύομαι. Εχω μια ιδιαίτερη σχέση και με τα πλοία. Να ταξιδεύω μαζί τους μου δημιουργεί χαρά, μεγάλη χαρά, από μικρές βάρκες και ιστιοφόρα, μέχρι επιβατηγά και τεράστια δεξαμενόπλοια. Ο πατέρας μου μού ενέπνευσε την αγάπη για τη θάλασσα. Ηταν αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Ελειπε στα καράβια όταν ήμουν Δημοτικό, ταξιδέψαμε στην Ελλάδα και το εξωτερικό μαζί του. Εζησα στα Χανιά, στη ναυτική βάση για δύο χρόνια, εκεί πήγα πρώτη Δημοτικού, εκεί ξαναπήγαμε όταν ήμουν έκτη Δημοτικού. Μου έμεινε η μυρωδιά των φυτών της Κρήτης και η αγάπη που μου ενέπνευσε. Και γι’ αυτό ξαναγύρισα, για να μείνω.
