Από το περιβάλλον και τον τουρισμό έως τις επιχειρήσεις, το εμπόριο, την απασχόληση και την παιδεία, η επταετία της χούντας άφησε πληγές στους πιο σημαντικούς τομείς της καθημερινότητας. Με αφορμή την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου «Τα Οικονομικά της Δικτατορίας 1967-1974» από τη Βουλή των Ελλήνων και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας Νίκος Χριστοδουλάκης, ο οποίος ανέλαβε την επιμέλεια του βιβλίου, μας μεταφέρει στην εποχή που οι πραξικοπηματίες «έπλαθαν» τον μύθο της καλής οικονομίας, εφαρμόζοντας στην πράξη αντιλαϊκές πολιτικές, με μακροχρόνιες συνέπειες για την ελληνική κοινωνία.
– Πώς ξεκίνησε η ιδέα για αυτήν την έρευνα που αφορά τα οικονομικά της δικτατορίας 1967-1974;
Ν.Χ. «Οταν πέρυσι συζητούσαμε για τις εκδηλώσεις που θα κάναμε με αφορμή τα 50 χρόνια του Πολυτεχνείου, πρότεινα να διοργανωθεί ένα συνέδριο για τα οικονομικά της δικτατορίας στο οποίο θα τεκμηριώναμε, με επιστημονική ανάλυση, τι πραγματικά έγινε. Η Βουλή υιοθέτησε αμέσως την ιδέα και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο συνέδραμε στην πραγματοποίησή του με οικονομολόγους από όλο το πολιτικό φάσμα. Βέβαια αργήσαμε γιατί αυτό έπρεπε να είχε γίνει πριν από χρόνια. Πιστεύω ότι τουλάχιστον κάναμε πρωτότυπη και εκτεταμένη δουλειά και αφήσαμε μια χρήσιμη παρακαταθήκη για τους νεότερους».
Το YouTube είχε γεμίσει από τα «Επίκαιρα της χούντας» με τον Παττακό να γυρίζει με το μυστρί και τον Παπαδόπουλο να μοιράζει εργατικές κατοικίες. Πολίτες που δεν έζησαν εκείνη την περίοδο ήταν πρόθυμοι να πιστέψουν τον μύθο της καλής οικονομίας και να τον αντιπαραβάλουν με τα μνημόνια
– Υπάρχει ένας μύθος που διατηρείται ακόμη και σήμερα από ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας ότι η επταετία της χούντας υπήρξε μία «λαμπρή περίοδος για την οικονομία της χώρας». Πώς αποτυπώνεται η πραγματικότητα;
Ν.Χ. «Ο μύθος είχε ξεχαστεί για πολλά χρόνια, αλλά δυνάμωσε πάλι κατά την περίοδο της κρίσης όταν οι κάθε λογής χρυσαυγίτες και “αγανακτισμένοι” άρχισαν να εξυμνούν την περίοδο της επταετίας λέγοντας ότι τότε πήγαινε καλά η οικονομία και “ο κόσμος έτρωγε ψωμί”. Το YouTube είχε γεμίσει από τα “Επίκαιρα της χούντας” με τον Παττακό να γυρίζει με το μυστρί και τον Παπαδόπουλο να μοιράζει εργατικές κατοικίες. Πολίτες που δεν έζησαν εκείνη την περίοδο ήταν πρόθυμοι να πιστέψουν τον μύθο της καλής οικονομίας και να τον αντιπαραβάλουν με τα μνημόνια.
Η χούντα έκανε βέβαια και κάτι έξυπνο. Επειδή ήταν ένα μάτσο αγράμματοι και άσχετοι με τα οικονομικά, τα πρώτα χρόνια διατήρησαν σε πολλές θέσεις – κλειδιά τους ίδιους επικεφαλής και έτσι συνεχίστηκε η σταθερότητα και η ανάπτυξη της προηγούμενης περιόδου. Επειτα, όμως, ήθελαν οι ίδιοι οι καραβανάδες να παρεμβαίνουν όλο και περισσότερο στη λειτουργία της οικονομίας και το οικοδόμημα άρχισε να καταρρέει. Ενδεικτικά, διοικητής στην Αγροτική είχε μπει ο ταγματασφαλίτης Κουρκουλάκος, στην Εθνική Τράπεζα ο πλοίαρχος του Λιμενικού Χρ. Αχής, στη ΔΕΗ ο στρατηγός Καρδαμάκης, τον οποίο ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε αποκαλέσει “ανάξιο ηγέτη του στρατεύματος” κ.ά.».
-Ποια αξιολογείτε ως τα σημαντικότερα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το 1967 έως το 1974 κατά της οικονομίας της χώρας; Πόσα από αυτά, πληρώνουμε ακόμη και σήμερα;
Ν.Χ. Το τελικό πραγματικό αποτύπωμα της χούντας ήταν καταστροφικό, διότι σχεδόν σε όλους τους τομείς πήγε πίσω την οικονομία, μείωσε το βιοτικό επίπεδο των μισθωτών και άνοιξε τις πύλες για μια ασύδοτη εισβολή Ελλήνων και ξένων επιχειρηματιών στη βιομηχανία, στα πετρέλαια με τον Τομ Πάπας, στη ΔΕΗ, στα μεγάλα ξενοδοχεία και πολλά άλλα, ων ουκ έστιν αριθμός. Οι τράπεζες έδιναν χαριστικά δάνεια χωρίς καμία αξιολόγηση και δέκα χρόνια μετά οι ευνοημένες εταιρείες άρχισαν να σκάνε. Οι πιο πολλές προβληματικές επιχειρήσεις της δεκαετίας του ’80 είχαν φουσκώσει με τα δάνεια της χούντας.
Παράλληλα, ανεγέρθηκαν μεγαθήρια ξενοδοχείων, καταπατώντας τον αιγιαλό και καταστρέφοντας τα ήπια πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης που είχαν ξεκινήσει τη δεκαετία του 1950. Τα ίδια έκαναν και στην πολεοδομία με τους ανεξέλεγκτους ορόφους. Και δυστυχώς η ζημιά στο περιβάλλον δεν ακυρώνεται πλέον.
Και στην κρίση του δολαρίου το 1972, τα έκαναν μαντάρα κρατώντας τη δραχμή προσδεμένη σε αυτό, αντί να ακολουθήσουν τα άλλα ευρωπαϊκά νομίσματα που αποσυνδέθηκαν. Προφανώς επειδή ήταν κολλημένοι με τις ΗΠΑ και η Ευρώπη τούς φαινόταν κομμουνιστική. Ετσι όμως “κατάφεραν” να πλημμυρίσουν την Ελλάδα με πληθωρισμό που κράτησε αρκετά χρόνια».
Ενώ το 1967 το συνολικό εισόδημα των μισθωτών ήταν στο 62% του ΑΕΠ, το 1974 είχε συρρικνωθεί στο 51% του ΑΕΠ. Δηλαδή σε σημερινές τιμές οι μισθωτοί είχαν χάσει εκείνη τη χρονιά περίπου 20 δισ. ευρώ
– Ποια είναι τα κυριότερα διαθέσιμα στοιχεία που αφορούν την απασχόληση των Ελλήνων και τους μισθούς εκείνης της περιόδου;
Ν.Χ. Ας ξεκινήσουμε από τους μισθούς, τους οποίους η χούντα κρατούσε παγωμένους, αφού είχε διαλύσει τα συνδικάτα και απαγόρευε τις απεργίες. Με τον πληθωρισμό σταδιακά να ανεβαίνει και το 1973 να έχει γίνει διψήφιος, η αγοραστική δύναμη των μισθωτών κατέρρεε προς όφελος των επιχειρηματικών κερδών. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν συνταρακτικό: Ενώ το 1967 το συνολικό εισόδημα των μισθωτών ήταν στο 62% του ΑΕΠ, το 1974 είχε συρρικνωθεί στο 51% του ΑΕΠ. Δηλαδή σε σημερινές τιμές οι μισθωτοί είχαν χάσει εκείνη τη χρονιά περίπου 20 δισ. ευρώ. Σε όλη την περίοδο της χούντας, οι απώλειες των μισθών έφτασαν σε σημερινές τιμές –για να έχουμε αίσθηση των μεγεθών- τα 44 δισ. ευρώ. Πρόκειται για μια τεράστια αφαίμαξη λαϊκών εισοδημάτων που όμοιά της δεν συνέβη σε καμία άλλη χώρα. Και η Πορτογαλία και η Ισπανία είχαν χούντες, αλλά τα μερίδια των μισθών στο ΑΕΠ διατηρήθηκαν περίπου σταθερά εκείνη την περίοδο.
Η ελληνική οικονομία εγκλωβίστηκε για πολλά χρόνια στο χρέος, τα ελλείμματα και τον πληθωρισμό, και χρειάστηκαν άλλες δύο δεκαετίες για να προσαρμοστεί και τελικά να μπει στο ευρώ το 2000
Οσον αφορά στην απασχόληση, αυτή μειωνόταν ήδη από την αρχή της δεκαετίας του ’60 λόγω της μετανάστευσης στη Βόρεια Ευρώπη. Με τη χούντα, όμως, η απασχόληση μειώθηκε ακόμη πιο γρήγορα, επειδή έφευγαν πολλοί, λόγω των διώξεων του καθεστώτος. Η απασχόληση αυξάνεται κάπως την περίοδο 1972-73, αλλά επιστρέφει στα προχουντικά επίπεδα μόλις το 1977, όταν επιστρέφουν και οι πολιτικοί εμιγκρέδες και ομαλοποιούνται οι εργασιακές συνθήκες στην Ελλάδα».
-Με ποιους τρόπους επηρέασε η περίοδος αυτή, όπως την περιγράφετε, την πορεία της Ελλάδας προς την Ε.Ε. και την είσοδο στην ΟΝΕ;
Ν.Χ. «Πολύ άσχημα. Πρώτα από όλα η έξωσή μας από το Συμβούλιο της Ευρώπης αποτέλεσε βαρύ στίγμα για τη χώρα και τους πολίτες και θα ήταν η μεγάλη εθνική ντροπή αν δεν ερχόταν η ακόμη χειρότερη με την προδοσία της Κύπρου. Ταυτόχρονα, η διακοπή της ενταξιακής πορείας προς την τότε ΕΟΚ μάς έκανε να χάσουμε σημαντικές ευκαιρίες βοήθειας και ανάπτυξης γιατί η Ευρώπη βρισκόταν τότε σε μια φάση ακμής και οικονομικής εξάπλωσης. Λόγω της χούντας, οι διαδικασίες καθυστέρησαν έως το 1975 και όταν πλέον πετύχαμε την ένταξή μας το 1981, η ΕΟΚ είχε μπει σε ύφεση και στασιμοπληθωρισμό, με αποτέλεσμα να επικρατεί φόβος και αβεβαιότητα για τις συνέπειες. Χάθηκε μια δεκαετία και πλέον. Η ελληνική οικονομία εγκλωβίστηκε για πολλά χρόνια στο χρέος, τα ελλείμματα και τον πληθωρισμό, και χρειάστηκαν άλλες δύο δεκαετίες για να προσαρμοστεί και τελικά να μπει στο ευρώ το 2000».
«Αραγε, αυτό το κακό πώς να το μετρήσει κανείς;»
-Στο μέτωπο της εκπαίδευσης, ποιες ήταν οι σημαντικότερες επιπτώσεις; Με ποιους τρόπους σημειώνεται η οπισθοδρόμηση της χώρας σε αυτό το κρίσιμο πεδίο κατά την περίοδο της δικτατορίας;
Ν.Χ. «Πρώτα από όλα η χούντα μείωσε τους πόρους του προϋπολογισμού για την παιδεία από το 15% που το είχε ανεβάσει η κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου το 1964. Με τα κονδύλια που αφαίρεσε, χρηματοδότησε στρατιωτικές δαπάνες για να εξυπηρετήσει τους δικούς της. Μη φανταστείτε ότι αγόρασε αμυντικό υλικό για να προστατεύσει την πατρίδα, γιατί οι πιο πολλές αποθήκες οπλισμού βρέθηκαν άδειες στην επιστράτευση του 1974. Εκανε, όμως, φιέστες στο Στάδιο, επιδόματα και ταξίδια με την ψυχή της.
Το πιο ολέθριο πλήγμα ήταν όμως ότι μείωσε την υποχρεωτική εκπαίδευση από 9ετή σε 6ετή, καθηλώνοντας έτσι τα πιο φτωχά παιδιά να μην προχωρήσουν στο Γυμνάσιο και το Πανεπιστήμιο και να μείνουν ανειδίκευτοι εργάτες. Την ίδια στιγμή απέλυσε δεκάδες αντιφρονούντες καθηγητές στα πανεπιστήμια που κατά τεκμήριο ήταν οι καλύτεροι και διόρισε ελεγχόμενους, αρκετοί από τους οποίους ήταν σκράπες, αν και υπήρξαν λαμπρές εξαιρέσεις. Αποτέλεσμα ήταν σε πολλούς τομείς να πέσει και το επίπεδο σπουδών, σε μια περίοδο που σε όλο τον κόσμο άνθιζε η γνώση και η δημιουργία. Αραγε, αυτό το κακό πώς να το μετρήσει κανείς;»
