Δεκαετία του 1960, ένα αγόρι μεγαλώνει στην Κρήτη. Ο πατέρας του, που κατάγεται από το Γαράζο Μυλοποτάμου, ασχολείται με το εμπόριο αυτοκινήτων και η μητέρα του, γεννημένη στην Κασταμονίτσα Πεδιάδος, είναι νοικοκυρά. Η οικογένεια ζει στο Ηράκλειο και ο μικρός παίζει στις αλάνες απολαμβάνοντας μια ανέμελη παιδική ηλικία. «Hταν όμορφα και αγνά εκείνα τα χρόνια γιατί δεν είχαμε πολλές απαιτήσεις. Είχαμε δηλαδή, αλλά δεν αφήναμε τις ελλείψεις να μας καθορίσουν. Και ενώ ονειρευόμασταν ένα καλύτερο μέλλον, δεν βλέπαμε πολύ μακριά· η ζωή ήταν για όλους δύσκολη κι αυτό μας έκανε να αντιμετωπίζουμε τις προτεραιότητες σε βραχυπρόθεσμη βάση», λέει το αγόρι της ιστορίας, ο Παναγιώτης Γιαννούδης, σημερινός καθηγητής Ορθοπαιδικής και Τραυματολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Λιντς και διευθυντής του Ορθοπαιδικού Κέντρου του πανεπιστημιακού νοσοκομείου της βρετανικής πόλης.
Το δικό του μέλλον από την εφηβεία συνδέθηκε με τον αθλητισμό και τον στίβο. «Hμουν πολύ καλός δρομέας. Με τη φανέλα του ΟΦΗ, του σωματείου μου, είχα πολλές διακρίσεις: πέτυχα παγκρήτιο ρεκόρ και πανελλήνιο ρεκόρ παίδων στα πέντε χιλιόμετρα, έγινα μέλος της εθνικής ομάδας εφήβων, συμμετείχα στους Βαλκανικούς. Ο αθλητισμός, με όσα συνεπάγεται, δηλαδή την αφοσίωση και την πειθαρχία, μοιάζει με τον μοναχισμό· δεν αφήνεις τίποτα να σε αποπροσανατολίσει από την αποστολή σου. Θέτεις ολοένα και μεγαλύτερους στόχους, σκέφτεσαι πώς θα φτάσεις πιο ψηλά, μαθαίνεις να ξεπερνάς κάθε φορά τα όρια των σωματικών αντοχών σου και να αντλείς από μέσα σου ψυχική δύναμη την οποία ίσως δεν ήξερες ότι διαθέτεις. Στη δική μου περίπτωση, τα ταξίδια σε μεγάλες ευρωπαϊκές αθλητικές διοργανώσεις συνέβαλαν επίσης στο να ανοίξει το μυαλό μου, να αποκτήσω πολύτιμες εμπειρίες».
Το ατύχημα
Η ταχύτητα με την οποία διήνυε τις αποστάσεις στον στίβο τού έδωσε την ώθηση για το επόμενο και καθοριστικό άλμα: έγινε δεκτός με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser του Βανκούβερ κι έτσι στον Καναδά ξεκίνησε και τις σπουδές του στην Κινησιολογία (κλάδος της Αθλητιατρικής), καθώς και την προετοιμασία του για τους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες, που θα πραγματοποιούνταν το 1984 στο Λος Αντζελες· θα έτρεχε στον μαραθώνιο. Δυστυχώς, την άνοιξη το 1984, ένας σοβαρός τραυματισμός –ρήξη του αχίλλειου τένοντα– και η χειρουργική επέμβαση που ακολούθησε ανέκοψαν την πορεία του. Το όνειρο των Ολυμπιακών έσβησε… «Παρά τις προσπάθειές μου να επιστρέψω στον στίβο δεν μπόρεσα να επανέλθω στο επίπεδο του πρωταθλητισμού. Αποφάσισα, λοιπόν, να αφήσω πίσω μου αυτό το κομμάτι της ζωής μου, κάτι που δεν ήταν καθόλου εύκολο».
Αφοσιώθηκε, λοιπόν, στις σπουδές του και πήρε το πτυχίο του. Ομως δεν περιορίστηκε σε αυτό. Συνέχισε με σπουδές Ιατρικής στα Ιωάννινα, όπου, χάρη στον μέντορά του καθηγητή Παναγιώτη Σουκάκο, αγάπησε την Ορθοπαιδική. Με το δεύτερο πτυχίο στα χέρια του, το βλέμμα του στράφηκε για την ειδικότητα πάλι στο εξωτερικό (η αναμονή τότε στην Ελλάδα ξεπερνούσε τα τρία χρόνια) και έγινε δεκτός στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Λιντς, στη Μεγάλη Βρετανία. «Ηταν Φεβρουάριος του 1993 όταν έφθασα εκεί κι έπεσα αμέσως στα βαθιά. Οι γιατροί ήμασταν λίγοι, είχαμε εφημερία κάθε δεύτερη μέρα, περνούσα αμέτρητες ώρες σκληρής δουλειάς στην κλινική και διαβάσματος στο σπίτι. Ηταν δύσκολα χρόνια, αλλά χάρη στην αγάπη μου για την Ορθοπαιδική και, φυσικά, στη συμπαράσταση της οικογένειάς μου, η ευκαιρία που μου δόθηκε δεν πήγε χαμένη».
Ιατρική είναι να δίνεις χωρίς να περιμένεις να σου πουν ότι είσαι καλός ή να κερδίσεις κάτι. Το χαμόγελο που θα δεις σε έναν ασθενή που έγινε καλά είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή.
Η ανακάλυψη
Την ειδικότητα ακολούθησε το διδακτορικό του, με μια πρωτοποριακή έρευνα που έμελλε να αλλάξει τα δεδομένα στην Τραυματολογία. Ο κ. Γιαννούδης μελέτησε το ανοσοποιητικό σύστημα των πολυτραυματιών: πώς ο οργανισμός τους αντιδρά στα βαριά τραύματα επιστρατεύοντας μεταξύ άλλων κυτταρικών στοιχείων και τα λευκοκύτταρα –«τους στρατιώτες της άμυνάς μας», όπως εξηγεί ο ίδιος–, τι ρόλο παίζει η φλεγμονή στο σώμα και πώς επηρεάζει την αποκατάσταση. «Μέχρι τότε η γνώση μας πάνω σε αυτούς τους μηχανισμούς ήταν πενιχρή. Ομως, βασιζόμενος στις εξελίξεις που είχαν γίνει εκείνη την περίοδο στη μοριακή διαγνωστική, θέλησα να δω πώς θα μπορούσαμε να επέμβουμε σε μοριακό επίπεδο σε περιπτώσεις πολλαπλών κακώσεων ώστε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα».
«Κλειδί» σε όλη τη διαδικασία φαίνεται να αποτελούν τα λευκοκύτταρα, καθώς φτάνουν στην περιοχή των τραυμάτων, επιτίθενται σε μικροοργανισμούς, καθαρίζουν τους ιστούς και συμβάλλουν στην επούλωση. «Αν όμως ο τραυματισμός είναι στον πνεύμονα και βγουν στο παρέγχυμα, ενδέχεται να επιτεθούν στους ίδιους τους ιστούς, να ελευθερώσουν τοξικές ουσίες, όπως η ελαστίνη, και να προκαλέσουν τη βασική παθοφυσιολογία αυτού που αποκαλούμε σύνδρομο οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας. Παλαιότερα πιστεύαμε ότι αυτό οφειλόταν σε κάποιο μικρόβιο που προκαλούσε σηπτική λοίμωξη. Τώρα έχουμε δει πως όταν το ανοσοποιητικό μας φτάσει σε ένα επίπεδο υπερβολικής αντίδρασης –αν δείξει υπερβάλλοντα ζήλο, θα μπορούσαμε να πούμε–, αντί να μας κάνει καλό, μας βλάπτει. Είμαστε το πρώτο κέντρο που δημοσίευσε τα ευρήματά του πάνω σε αυτό το θέμα», τονίζει ο διακεκριμένος καθηγητής, «που σχημάτισε τα πρώτα πρωτόκολλα για το πώς πρέπει να λαμβάνονται οι ιατρικές αποφάσεις για τους πολυτραυματίες ώστε να ελαχιστοποιηθεί το ρίσκο μετά το “πρώτο πλήγμα”, δηλαδή το στρες από τα αρχικά τραύματα, να υπάρξει και δεύτερο στρες, μια κατάσταση στην οποία διαταράσσονται οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του ασθενούς και η ζωή του τίθεται σε κίνδυνο. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα: τις πρώτες 24 ώρες έπειτα από ένα σοβαρό ατύχημα προσπαθούμε να περιορίσουμε τη ζημιά από τη σοβαρότητα των τραυματικών κακώσεων (πρώτο πλήγμα)· οι χειρουργικές πράξεις που γίνονται (δεύτερο πλήγμα) έχουν στόχο να κατευνάσουν τη φλεγμονή και δεν πρέπει να διαρκούν πάνω από δύο ώρες γιατί το στρες που μπορεί να προκληθεί στον πολυτραυματία είναι ιδιαίτερα επιβλαβές».
Χάρη στο ακαδημαϊκό και κλινικό έργο του κ. Γιαννούδη, το πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Λιντς –ένα από τα μεγαλύτερα στη Βρετανία, με 24.000 άτομα ιατρονοσηλευτικό προσωπικό– είναι σήμερα κέντρο αναφοράς στην αντιμετώπιση των πολλαπλών τραυμάτων και πραγματοποιεί περίπου 10.500 ορθοπαιδικές επεμβάσεις κάθε χρόνο. «Η δουλειά μας είναι δύσκολη. Μας φέρνουν έναν ασθενή που ακροβατεί ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο και πασχίζουμε όχι μόνο να τον κρατήσουμε ζωντανό, αλλά και να τον “ξαναχτίσουμε” μέσα από πολλαπλές χειρουργικές επεμβάσεις. Οταν κοιμόμαστε, σκεφτόμαστε τι θα μπορούσε να πάει στραβά και πώς θα το αποτρέψουμε», λέει ο συνομιλητής μου. «Μαραθώνιο τρέχετε ακόμα, δηλαδή…» σχολιάζω.
Η διάκριση
Στη χώρα που του έδωσε την ευκαιρία να αποδείξει την αξία του έχει κερδίσει τον σεβασμό και την αναγνώριση. Το 2024 έγινε μέλος του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Είναι από τις μεγαλύτερες διακρίσεις στη Μεγάλη Βρετανία κι εκείνος ο πρώτος Ελληνας γιατρός που την έλαβε. Εκτός από τους χιλιάδες ασθενείς που έχει σώσει, το 2014 ο κ. Γιαννούδης δημιούργησε το Day One, ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα «που παρέχει σε εθνικό επίπεδο αρωγή σε άτομα τα οποία έχουν υποστεί σοβαρούς τραυματισμούς, καθώς και στις οικογένειές τους, με υπηρεσίες που ξεπερνούν τη συμβατική ιατρική φροντίδα: από χρήματα και ρουχισμό μέχρι κάλυψη εξόδων μετακίνησης συγγενικών τους προσώπων και νομική υποστήριξη. Η χρηματοδότησή μας προέρχεται κυρίως από δωρεές, με σημαντική συνεισφορά από το Wyss Medical Foundation».
Η προσφορά έχει γίνει για εκείνον ο δρόμος στον οποίο έχει επιλέξει να βαδίζει και προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει την αξία της και στους νέους γιατρούς. «Πρέπει να διαθέτετε όχι μόνο γνώσεις, αλλά και ανθρωπιά, ενσυναίσθηση – αυτό τους λέω. Ιατρική είναι να δίνεις χωρίς να περιμένεις να σου πουν ότι είσαι καλός ή να κερδίσεις κάτι. Το χαμόγελο που θα δεις σε έναν ασθενή που έγινε καλά είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Και σε κάθε ευκαιρία τούς επαναλαμβάνω ότι πρέπει να ακούν τους ασθενείς. Οποιος ακούει προσεκτικά όσα έχει να πει ένας ασθενής, συνήθως δεν χρειάζεται να προσπαθήσει πολύ για τη διάγνωση».
Το τέλος της ακαδημαϊκής εσωστρέφειας
«Ο απόδημος Ελληνας –και ίσως ιδιαίτερα ο γιατρός– έχει πάντα στο μυαλό του την επιστροφή στην πατρίδα, ώστε να προσφέρει αυτά που έμαθε στο κοινωνικό σύνολο. Ομως, ο μη εκσυγχρονισμός και η εσωστρέφεια των ελληνικών πανεπιστημίων επί δεκαετίες έκαναν τον δρόμο της επιστροφής πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο. Πολλοί συνάδελφοι, όπως και εγώ, έχουμε ζήσει αυτή την τραυματική εμπειρία… Τα τελευταία χρόνια, όμως, το κλίμα φαίνεται πως έχει αρχίσει να αλλάζει προς το καλύτερο. Η πολιτική της εξωστρέφειας και οι προσπάθειες για “brain gain” έχουν συμβάλει σημαντικά σε αυτή τη θετική εξέλιξη. Χρειάζεται, βέβαια, ακόμα πολλή δουλειά και όλοι μας πρέπει να συμβάλουμε», επισημαίνει ο Παναγιώτης Γιαννούδης. Ο ίδιος, παρά την πολυετή απουσία του από την Ελλάδα, διατηρεί στενούς δεσμούς με τη χώρα μας, αφού περισσότεροι από 170 Ελληνες ορθοπαιδικοί γιατροί έχουν εκπαιδευθεί και μετεκπαιδευθεί στο πρόγραμμα που εκείνος διευθύνει στο κέντρο του στο Λιντς.
Η συνάντηση
Συναντηθήκαμε σε ένα διάλειμμα του 81ου Ετήσιου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ορθοπαιδικής και Τραυματολογίας, για το οποίο ο καθηγητής Παναγιώτης Γιαννούδης ταξίδεψε στην Αθήνα. Γευματίσαμε ελαφρά –φάγαμε από μια σαλάτα– στο εστιατόριο του ξενοδοχείου του στο κέντρο της πόλης. Μιλήσαμε για τη Γιαννιώτισσα σύζυγό του Ελευθερία Γκορτζή, επίτιμη πρόξενο της Ελλάδας στο Λιντς, καθώς και για την κόρη τους Μαριλένα και τον γιο τους Βασίλη, που ακολουθούν τα χνάρια του στην Ιατρική. Επέλεξαν την Καρδιολογία και την Ορθοπαιδική, αντιστοίχως, και επιπλέον μοιράζονται το δικό του πάθος για τους αγώνες δρόμου αντοχής. Τον Νοέμβριο, μάλιστα, έχει προγραμματίσει να έρθει μαζί τους στη χώρα μας για να τρέξουν στον 42ο Μαραθώνιο της Αθήνας, τον Αυθεντικό – μια οικογενειακή παράδοση που τηρείται απαρεγκλίτως εδώ και χρόνια.
