«Από τα πανεπιστήμιά μας βγαίνουν νέοι με εξαιρετικό επιστημονικό υπόβαθρο, πηγαίνουν στο εξωτερικό και διαπρέπουν. Ορισμένοι επιστρέφουν. Ιδανικά θα ήθελα να επιστρέψουν όλα τα ελληνόπουλα που φεύγουν από τη χώρα για να ανοίξουν ορίζοντες. Τότε ο τόπος αυτός θα ήταν ένας παράδεισος. Προσωπικά, στην Αμερική έγινα περισσότερο Ελληνας. Είμαι καλύτερος από ό,τι θα ήμουν αν δεν είχα φύγει ή είχα φύγει εξαρχής. Επέστρεψα ύστερα από 15 χρόνια, τέσσερα μεταπτυχιακών σπουδών και έντεκα διδασκαλίας, γιατί ό,τι μετριέται είναι συνήθως καλύτερο έξω, αλλά ό,τι δεν μετριέται είναι καλύτερο στην Ελλάδα. Εκανα και εξακολουθώ, και μπορώ να κάνω πολλά από την Ελλάδα», λέει ο Γιάννης Ιωαννίδης – όπως το να ηγηθεί του μεγαλύτερου οργανισμού στην Πληροφορική.
Πρόεδρος της ACM (Association for Computing Machinery), της μεγαλύτερης ένωσης επιστημόνων και επαγγελματιών Πληροφορικής στον κόσμο, καθηγητής Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στο ΕΚΠΑ και συνεργαζόμενος καθηγητής στο Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», του οποίου υπήρξε πρόεδρος για 10 χρόνια, επικεφαλής σειράς επιτροπών, συμβουλίων, φόρουμ, βρίσκεται σταθερά στο 2% των πιο επιδραστικών επιστημόνων του κλάδου του παγκοσμίως.
Είχαμε ραντεβού στις έξι το απόγευμα στον «Θαλασσινό», στις Τζιτζιφιές. Στις 5.58 έστειλε μήνυμα ζητώντας συγγνώμη για ενδεχόμενη ολιγόλεπτη καθυστέρηση. Στις… 6.01 μού άπλωνε χαμογελαστός και ανεπιτήδευτα φιλικός το χέρι, με ένα πρόσωπο που έλαμπε από αισιοδοξία και καλοσύνη. Του ζήτησα να μου περιγράψει μια τυπική μέρα του. «Δεν υπάρχει τυπική μέρα. Η σημερινή ξεκίνησε με συναντήσεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή του ποταμού Σενεγάλη και έκλεισε με μια τηλεδιάσκεψη για τη νευροεπιστήμη».
Είχε φτάσει ξημερώματα στην Αθήνα από το Λονδίνο, όπου είχε παρακολουθήσει ένα συνέδριο για τα δεδομένα. Τη μεθεπομένη θα ταξίδευε για Νέα Υόρκη, έδρα της ACM, μετά θα επέστρεφε στην Αθήνα για να εξετάσει φοιτητές του στο ΕΚΠΑ και στη συνέχεια θα συνεργαζόταν με την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία OpenAIRE για την ανοιχτή επιστήμη, ενόψει μεγάλου συνεδρίου στο CERN. Οταν τον ρωτούν πού μένει, λέει αστειευόμενος D… Airlines, θέση 4Α.
Πολλά θαύματα γίνονται στην περιοχή όπου συναντώνται τα διαφορετικά πεδία, εκεί όπου οι διαφορετικές επιστημονικές υφάνσεις συρράπτονται.
Η ACM είναι το περιβάλλον όπου για 42 χρόνια μεγάλωνε επιστημονικά. Ομως, η εκλογή του στην προεδρία της ήταν «η ευρύτερη πολυετής προετοιμασία που συνάντησε την ευκαιρία», λέει. Δεν θα βρισκόταν για δεύτερη φορά στη θέση του προέδρου του 78χρονου οργανισμού, που έχει βασική αξία την αριστεία, αν δεν είχε διατελέσει πρόεδρος του «Αθηνά», εθνικός εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Στρατηγικής για τις Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI) –τώρα μόνιμος πραγματογνώμονάς του–, εμπνευστής και επικεφαλής της OpenAIRE και τόσα άλλα.
«Ταξιδεύω σε όλο τον κόσμο, είναι μεν κουραστικό, αλλά είναι και μοναδική εμπειρία σε μια εποχή που η Πληροφορική είναι στο επίκεντρο με την τεχνητή νοημοσύνη και τους κβαντικούς υπολογιστές με τις αδιανόητες ταχύτητες, που προσφέρουν τεράστιες ευκαιρίες αλλά και εγκυμονούν τεράστιους κινδύνους.Η ACM στηρίζει τους εξαιρετικούς επιστήμονες και επαγγελματίες που συναντώ όπου κι αν πάω, ενώ απομονώνει τους ελάχιστους που δρουν ανήθικα. Διαμορφώνει και συστήνει πολιτικές για την τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να οδηγείται σε θετικές χρήσεις, να αποφεύγονται τα λάθη που κάνει, να αποκλεισθεί η χρήση της ως θανατηφόρο όπλο κ.λπ. Ενημερώνει τους πολιτικούς και την κοινωνία για τα τεχνολογικά τεκταινόμενα. Παλεύει για τη διεπιστημονικότητα, που είναι σήμερα μαγικό αλλά δύσκολο κλειδί, καθώς οι επιστήμονες κλείνονται στα σιλό τους. Ομως, πολλά θαύματα γίνονται στην περιοχή όπου συναντώνται τα διαφορετικά πεδία, εκεί όπου οι διαφορετικές επιστημονικές υφάνσεις συρράπτονται, όπως έδειξαν τα περυσινά Νομπέλ Φυσικής και Χημείας σε κορυφαίους διεπιστημονικούς πληροφορικούς, όπως ο Ντέμης Χασάμπης».
Οι περγαμηνές
Ο Γιάννης Ιωαννίδης, με διεθνή και εθνικά βραβεία, έχει στο ενεργητικό του περίπου δύο εκατοντάδες δημοσιεύσεις, τέσσερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, περισσότερα από τριάντα τεχνολογικά επιτεύγματα –«κάποια από τα οποία έχουν βρει τον δρόμο τους σε συστήματα που χρησιμοποιούμε όλοι καθημερινά»–, την τεχνολογική καθοδήγηση της ευρωπαϊκής υποδομής EBRAINS για τη δημιουργία ενός ψηφιακού διδύμου του εγκεφάλου, τον συντονισμό δεκάδων ερευνητικών έργων…
Η ομάδα του, 80 επιστήμονες από το ΕΚΠΑ, το «Αθηνά» και διεθνείς οργανισμούς, «κινείται σε τέσσερις περιοχές», εξηγεί. «Στην αειφορία και στις λύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Στην ανοιχτή επιστήμη, διότι επιστήμονες και κοινωνία πρέπει να γνωρίζουν τι κάνουμε στην έρευνα. Στην υγεία, μέσω του EBRAINS και άλλων έργων, όπως παλαιότερα του Human Brain Project. Για παράδειγμα, συλλέγουμε κλινικά δεδομένα χωρίς να παραβιάζεται η ιδιωτικότητα των ασθενών, για νευροεκφυλιστικές και κάποιες άλλες από τις 8.000 σπάνιες ασθένειες από πολλά νοσοκομεία –γιατί είναι σπάνιες και τα δείγματα λίγα–, ώστε να υπάρχουν αρκετά για την εξαγωγή επιστημονικών συμπερασμάτων με στατιστικό βάρος.
Και, τέλος, εργαζόμαστε σε έναν χώρο που με ενθουσιάζει, τη διαδραστική ψηφιακή ιστόρηση. Τη μετάδοση πληροφοριών και γνώσης μέσα από μια ιστορία. Η επίσκεψη σε ένα μουσείο είναι κυρίως εκθεματοκεντρική – κάθε έκθεμα συνοδεύεται από τη δική του μικρή ιστορία. Εμείς, αντιστρέφοντας αυτή την προσέγγιση, έχουμε κάνει την επίσκεψη στο μουσείο ιστοριοκεντρική, δηλαδή τα εκθέματα αναδύονται μέσα από μια κοινή ιστορία, που έχει νήμα, πλοκή, ρόλους, στιχομυθίες και τη δυνατότητα διάδρασης, να μπορεί ο επισκέπτης με το κινητό ή την ταμπλέτα να την απολαύσει παίζοντας ή τροποποιώντας τη ροή της. Είναι ένας συνδυασμός τέχνης και τεχνολογίας, που ενισχύει τη μνήμη και αυξάνει τη γνωσιακή και συναισθηματική εμπλοκή του χρήστη. Η διεπιστημονική ομάδα μας αποτελείται από πληροφορικούς, σεναριογράφους, σκιτσογράφους, αρχαιολόγους, ιστορικούς κ.ά. Εχουμε ολοκληρώσει περισσότερες από 35 τέτοιες παραγωγές για μουσεία, αρχαιολογικούς και δημόσιους χώρους σε Ελλάδα, Βρετανία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία, Τουρκία. Είναι έργα που με γοητεύουν, γιατί συνδυάζουν την αγάπη μου για την τεχνολογία με εκείνη για την Ιστορία και την Τέχνη».
Ο ξεριζωμός
Τι τον επηρέασε; Ποιοι ήταν οι δάσκαλοί του; «Γεννήθηκα στην Κωνσταντινούπολη. Οταν μας έδιωξαν, το 1964, ήμουν πέντε χρόνων. Η ιστορία του πρωταγωνιστή της “Πολίτικης κουζίνας” είναι και δική μου ιστορία. Συνέλαβαν με ψευδείς κατηγορίες τον πατέρα μου Ερμή και τον απέλασαν. Η μητέρα μου, Εφη, με διπλή υπηκοότητα, έμεινε πίσω με μένα και την αδελφή μου Ξανθίππη, 30 ημερών τότε. Πούλησε την περιουσία μας για ψίχουλα και ήρθαμε στην Ελλάδα, το ιερό δισκοπότηρο για τους Ελληνες της Πόλης. Είναι μια κληρονομιά, με τα θετικά και τα αρνητικά της, που με καθόρισε και φέρω με πολύ σεβασμό.
Με επηρέασαν οι γονείς μου που με έκαναν να αγαπήσω τη γνώση. Οι συμμαθητές που ήταν διαφορετικοί από εμένα, ο Τίμος Σελλής στο ΕΜΠ, με τον οποίο γίναμε αδέλφια, μαζί πήγαμε στις ΗΠΑ για μάστερ στο Χάρβαρντ, μαζί πήραμε διδακτορικό στο Μπέρκλεϊ, γίναμε καθηγητές σε διαφορετικά αμερικανικά πανεπιστήμια. Επέστρεψε στην Ελλάδα πριν από μένα. Επίσης, μαθαίνω από τα ακαδημαϊκά παιδιά μου. Κάθε εμπειρία είναι για μένα μια διδαχή. Από τους δασκάλους μου με επηρέασε στο Γυμνάσιο, το 8ο στα Πατήσια, ένας θεολόγος και φιλόλογος –Βασίλης Ασημομύτης λεγόταν–, ο οποίος μας μύησε στο θέατρο, ανέβασε παραστάσεις με εμάς πρωταγωνιστές, μας πήγε σε μουσεία και στο Αγιον Ορος, άνοιξε μπροστά μου έναν άλλο κόσμο.
Και μετά, ο σύμβουλος καθηγητής μου στο διδακτορικό, Γιουτζίν Γουόνγκ – ζει ακόμη, είναι 91 χρόνων. Μου δίδαξε κάποιες πολύ σημαντικές αρχές. Να ακούω τους πάντες και μετά να είμαι έτοιμος να απορρίψω ή να ξεχάσω όσα λέμε και να αναπτύξω τη δική μου ιδέα, βάζοντας ψηλά τα προσωπικά μου στάνταρ. Η καινοτομία υπερτερεί της ευρυμάθειας, μου έλεγε. Είναι σημαντικό να ξέρεις πολλά, αλλά ακόμη σημαντικότερο είναι να δημιουργείς. Και αυτό προσπαθώ να κάνω…».
Η πρόκληση της ανοιχτής επιστήμης
«Η τεχνολογία, η υπεύθυνη τεχνολογία χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ τη συμβολή των ανθρωπιστικών επιστημών. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα δεν μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς υπολογιστικούς γλωσσολόγους, η τεχνητή νοημοσύνη χωρίς ειδικούς στην Ιστορία, στα γράμματα, στις τέχνες, στη γνωσιακή επιστήμη, στη συμπεριφορά, στη φιλοσοφία, στη νομική, στην ηθική, στην οικονομία. Και έτσι ξαφνικά, πολλοί τομείς των ανθρωπιστικών επιστημών αποκτούν έναν καινούργιο ρόλο, όχι καθολικά αναγνωρισμένο, αλλά εξαιρετικά αναβαθμισμένο, όλο και περισσότερο κεντρικό».
Η μεγαλύτερη πρόκληση; «Η ανοιχτή επιστήμη, το ανοιχτό πνεύμα, η διάχυση της γνώσης, η συνεργασία διαφορετικών πεδίων. Ομως, ανοιχτή επιστήμη είναι και η διαφάνεια στην επιστημονική διαδικασία. Να ξεδιπλώσεις στο κοινό όλα τα στάδια του έργου για το οποίο χρηματοδοτήθηκες από τον φορολογούμενο πολίτη. Οι επιστήμονες του κλάδου θέλουν να δουν αν θα καταλήξουν και εκείνοι στα ίδια συμπεράσματα όταν εφαρμόσουν όσα περιγράφεις. Ενίοτε δεν υπάρχει διαφάνεια ούτε αίσθημα ευθύνης, τα δεδομένα παραποιούνται, με συνέπεια από λίγα τέτοια αρνητικά παραδείγματα να χάνεται ευρύτερα η εμπιστοσύνη στην επιστήμη. Στις περισσότερες επιστήμες είναι ζητούμενo η επαναληψιμότητα, να λαμβάνονται τα ίδια αποτελέσματα όταν ακολουθείται η διαδικασία που περιγράφεται σε ένα άρθρο. Αυτό συμβαίνει μόνο σε ένα πολύ μικρότερο του επιθυμητού ποσοστό των μελετών».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στον «Θαλασσινό». Μοιραστήκαμε σταμναγκάθι, τσίρο και λευκό ταραμά και στη συνέχεια απολαύσαμε, εκείνος σουπιά φρέσκια στα κάρβουνα με μαύρη μαγιονέζα κι εγώ φάβα Σαντορίνης με καπνιστό χέλι. Ηπιαμε λευκό κρασί και κλείσαμε με κιουνεφέ και μους σοκολάτα, προσφορά του εστιατορίου.
Μιλήσαμε για την «ομότεχνη» γυναίκα του Ναταλία Μανωλά, που είναι… δωρικού ρυθμού, ενώ εκείνος ιωνικού/κορινθιακού, για τα τρία τους παιδιά, Ερμή, Πέτρο και Ιφιγένεια, για το παιδικό πάθος του για τα γραμματόσημα και το ακόμη μεγαλύτερο σημερινό για τη συλλογή λαϊκών κοσμημάτων και ενδυμάτων. Είναι αισιόδοξος, «το καλό στο τέλος νικά», λέει. Εκείνο που τον ανησυχεί είναι η αδυναμία των σημερινών παιδιών να εστιάσουν σε κάτι, εξαιτίας της άμεσης ικανοποίησης που προσφέρει η τεχνολογία. «Ομως, η ζωή δεν είναι των τριών δευτερολέπτων, για να χτίσεις μια σχέση, να δημιουργήσεις, χρειάζεσαι συγκέντρωση και χρόνο».
