Η πτυχιακή διπλωματική στο ΤΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης του άλλαξε τη ζωή. «Το θέμα της για το “αθλητικό υπόδημα”, δύσκολο και άγνωστο στην Ελλάδα του 1989, ήταν πρόταση ενός καθηγητή Αθλητιατρικής. Οσοι την είχαν ξεκινήσει, την εγκατέλειψαν. Ισως γι’ αυτό μου κέντρισε το ενδιαφέρον, ενδόμυχα, επειδή στα παιδικά χρόνια φορούσα παλιά παπούτσια με αυτοσχέδιους πάτους από χαρτόνι για να καλύπτουν τρύπες».
Ο δρ Νίκος Στεργίου είναι ένας από τους Ελληνες επιστήμονες που κυνήγησε το όνειρό του στην Αμερική. Τα «αθλητικά παπούτσια» του έδωσαν το διαβατήριο για να πετάξει στο κέντρο των ΗΠΑ, στην Ομαχα. Ηταν ο πρώτος στο πανεπιστημιακό ίδρυμα της Νεμπράσκα που έγινε δεκτός με μεταπτυχιακή υποτροφία στην Εμβιομηχανική, την επιστήμη που «μελετά τις δυνάμεις (μύες, οστά) που δρουν σε ένα σώμα και τα αποτελέσματα (κίνηση) που δημιουργούν». Αμεσα συνδεδεμένη με το πεδίο αυτό είναι και η μεταβλητότητα της ανθρώπινης κίνησης γύρω από την οποία στράφηκε η έρευνά του, μετά το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Ορεγκον, τη «Μέκκα του αθλητικού υποδήματος».
Συναντηθήκαμε στη Θεσσαλονίκη μία ημέρα πριν αναχωρήσει για την Ομαχα – δύο πόλεις στις οποίες μοιράζει την ακαδημαϊκή του ζωή εδώ και μία τριετία, βάσει του νόμου περί παράλληλης απασχόλησης. Ετσι εξελέγη τακτικός καθηγητής Εμβιομηχανικής του ΑΠΘ. Μου αφηγήθηκε τη ζωή του, τις δυσκολίες της νιότης, από τις οποίες, όπως φαίνεται, πηγάζουν η ενσυναίσθηση και η ταπεινότητα που τον διακρίνουν.
«Οταν ολοκλήρωσα τις σπουδές στο Ορεγκον, βρέθηκα σ’ ένα σταυροδρόμι. Να επιστρέψω στην Ελλάδα ή να συνεχίσω. Επέλεξα να υπηρετήσω τη στρατιωτική μου θητεία. Ενα χρόνο μετά, η έλλειψη, τότε, αξιοκρατίας, μου έδειξε τον δεύτερο δρόμο». Εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα στην Ομαχα. Ανέβηκε όλες τις βαθμίδες σε ελάχιστα χρόνια. «Ομως το μεράκι μου ήταν η έρευνα. Εγκατέλειψα το “αθλητικό παπούτσι” ερευνητικά, σκεπτόμενος ότι υπάρχουν πιο σοβαρά προβλήματα στον άνθρωπο για να ασχοληθώ και προσανατολίστηκα στη μεταβλητότητα της ανθρώπινης κίνησης. Ξεκίνησα κυριολεκτικά από το μηδέν, σε ένα δωματιάκι με νοικιασμένα μηχανήματα διαθέσιμα μόνο τα Σαββατοκύριακα». Αυτό το δωματιάκι, το 2013 έγινε ένα κτίριο 2.200 τ.μ., το 2019 ανήλθε στα 5.000 τ.μ. χάρη σε δωρεές, με μεγαλύτερη ενός συνολικού ποσού άνω των 50 εκατ. δολαρίων που προσέφεραν σταδιακά ο Μπιλ και η Ρουθ Σκοτ, «οι Αμερικανοί γονείς μου», όπως τους αποκαλεί – ένα ζευγάρι που πίστεψε στο όραμα του Ελληνα και τον εμπιστεύθηκε. Κι εκείνος το επιστρέφει συνεχώς δεκαπλάσια, μέσω ερευνητικών προτάσεων δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, που του επέτρεψαν να ιδρύσει το μοναδικό (2014) κέντρο στη μεταβλητότητα της ανθρώπινης κίνησης (MOVCENTR) και το μοναδικό ακαδημαϊκό τμήμα εμβιομηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα, με πτυχία σε όλες τις βαθμίδες και, πρόσφατα, το κέντρο καρδιαγγειακής εμβιομηχανικής (κατασκευή στεντ και άλλων βιοϋλικών) στο ίδιο πανεπιστήμιο.
Από τότε έως σήμερα ίδρυσε 20 εργαστήρια, εκπαίδευσε εκατοντάδες διδακτορικούς φοιτητές, «έτρεξε» δεκάδες ερευνητικά προγράμματα που έχουν δώσει περισσότερες από 300 δημοσιεύσεις. Σε λίγα χρόνια, προϊόντα και καινοτόμες εφαρμογές των ερευνών θα μπουν στη ζωή μας για την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών (περιφερικής αρτηριακής νόσου, χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας κ.ά.), πολλά όμως συμβάλλουν ήδη στη θεραπεία ανθρώπων με σοβαρά κινητικά προβλήματα (παιδιά με εγκεφαλική παράλυση, προσθετική χεριών κ.ά.).
Το υγιές βάδισμα
Τι σημαίνει, όμως, μεταβλητότητα στην ανθρώπινη κίνηση; «Κανένας άνθρωπος δεν περπατάει το ίδιο. Κάθε βήμα είναι διαφορετικό από το προηγούμενο. Οι διαφοροποιήσεις αυτές που περιγράφονται μαθηματικά έχουν μια συγκεκριμένη αλληλουχία. Μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι η μεταβλητότητα στην ανθρώπινη κίνηση είναι σφάλμα. Ερευνες, ωστόσο, μας έδειξαν το αντίθετο. Ενα οποιοδήποτε παθολογικό πρόβλημα, είτε σοβαρό (καρδιάς, πνευμόνων, μυοσκελετικό) είτε μικρότερο (π.χ. κάλος στα πόδια) μπορεί να διαταράξει την υγιή αλληλουχία. Ακόμη κι αν θεραπεύσουμε π.χ. τον κάλο, η μεταβλητότητα της κίνησης δεν θα επανέλθει άμεσα. Για την επαναφορά της, χρειάζεται χρόνος και βοήθεια. Προγράμματα μέσω απλών εφαρμογών με απτικά, ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα, που θα κυκλοφορήσουν σε λίγα χρόνια, θα δίνουν εντολές για να έχουμε υγιές βάδισμα. Τα ερεθίσματα δεν θα έρχονται τυχαία, αλλά με υγιή αλληλουχία προσαρμοσμένη στο κάθε άτομο».
Πού επηρεάζει η διατάραξη της μεταβλητότητας στην κίνηση; «Στα πάντα. Αν δεν περπατάμε σωστά, διαταράσσουμε τις μεταβλητότητες άλλων βιορρυθμών (εγκέφαλο, καρδιά, πνεύμονες). Τα οφέλη θα είναι ορατά σε άτομα με κινητικά προβλήματα, π.χ. στους ηλικιωμένους, των οποίων η μεταβλητότητα φθίνει, με αποτέλεσμα να πέφτουν. Η επαναφορά στο υγιές βάδισμα μπορεί να μειώσει τις πτώσεις».
Μία από τις καινοτόμες άμεσες εφαρμογές είναι η κατασκευή πλαστικών χεριών με 3D printing. Αντικαθιστά τα σιδερένια, που κοστίζουν πανάκριβα σε σχέση με τα εκτυπωμένα πλαστικά. «Η μεταβλητότητα αφορά και στην κίνηση των χεριών. Ενα προσθετικό χέρι προϋποθέτει μελέτη ώστε να πετύχουμε την υγιή κίνησή του. Η πιο συγκινητική ιστορία ήταν όταν ένας αγρότης στην επαρχία της Νεμπράσκα είχε χάσει το χέρι σε γεωργικές δουλειές. Ο γάντζος που φορούσε προκαλούσε φόβο στα εγγόνια του, με αποτέλεσμα να μην παίζουν μαζί του. Ζήτησε τη βοήθειά μας. Του εκτυπώσαμε ένα καινούργιο χέρι. Η επιστολή που μας έστειλε, κατέληγε: «Σας ευχαριστώ πολύ που μου δώσατε πίσω τα εγγόνια μου!».
Εκεί πάντως που η μεταβλητότητα της κίνησης χρησιμοποιείται ευρέως είναι στα παιδάκια που γεννιούνται με εγκεφαλική παράλυση. «Τα παιδιά αυτά καθυστερούν την καθιστή θέση, η οποία στα υγιή παιδιά επιτυγχάνεται στους περίπου οκτώ μήνες. Η καθυστέρηση αυτή οδηγεί σε μεγαλύτερα κινητικά και άλλα προβλήματα σε μυς, νευρικό σύστημα κ.λπ., τα οποία εμφανίζονται αργότερα. Η ομάδα μας έπειτα από πολλές μελέτες κατέληξε σε μια πρωτοπόρο κινητική θεραπεία, η οποία εφαρμόζεται ευρέως στις ΗΠΑ». Βάλτε μεταβλητότητα στη ζωή σας; Αυτή είναι η συμβουλή; «Η μεταβλητότητα είναι το αλάτι και το πιπέρι της ζωής μας. Μεταβλητότητα στην άσκηση οπωσδήποτε και παντού. Για παράδειγμα, αλλάξτε τα κιλά και τις επαναλήψεις στα βάρη, τον τρόπο και τη διάρκεια στο τρέξιμο ή στο περπάτημα. Μην πάτε στο γραφείο κάθε μέρα από τον ίδιο δρόμο. Επιπλέον, περπάτημα με πλάγια βήματα. Το έκανα στη μητέρα μου και βοηθούσε πολύ».
Η μάνα
Στη μνημόνευση της «μάνας», δεν απέφυγε τη συγκίνηση. Ηταν περίπου πέντε ετών όταν οι γονείς του χώρισαν, δίνοντας τέλος σε βίαιες καταστάσεις που είχαν λάβει επικίνδυνες διαστάσεις. Η μητέρα, λυτρωμένη, άπλωσε τις φτερούγες της στα δύο της παιδιά και μαζί πορεύθηκαν στο ήρεμο περιβάλλον ενός διαμερίσματος 40 τ.μ. στην καρδιά της Θεσσαλονίκης. «Με πολλή αγάπη, αλλά με απερίγραπτες στερήσεις». Το απολυτήριο του δημοτικού σήμανε μετάβαση στην ενήλικη ζωή. «Τα καλοκαίρια, και εγώ και ο αδελφός μου δουλεύαμε φουλ τάιμ σε διάφορες δουλειές. Εκείνος ακολούθησε την ιατρική, εγώ τη γυμναστική ακαδημία. Αγαπούσα τον αθλητισμό, έπαιζα μπάσκετ (στα 15 μου είχα ύψος 1,91 μ.), ήμουν άριστος μαθητής, αλλά η επιλογή του ΤΕΦΑΑ έγινε καθαρά με γνώμονα την επαγγελματική αποκατάσταση. Τότε άνοιξαν οι διορισμοί γυμναστών στα δημοτικά σχολεία».
Η μεταβλητότητα είναι το αλάτι και το πιπέρι της ζωής μας. Μεταβλητότητα στην άσκηση οπωσδήποτε και παντού. Για παράδειγμα, αλλάξτε τα κιλά και τις επαναλήψεις στα βάρη, τον τρόπο και τη διάρκεια στο τρέξιμο ή στο περπάτημα.
Παραμένουν σκιερές μνήμες; «Τα ξεπέρασα. Οι οικονομικές δυσκολίες μπορεί να μου στέρησαν ανέμελα παιδικά χρόνια, αλλά με έκαναν ώριμο, υπεύθυνο και να μη φοβάμαι τίποτα. Εκείνο που μου έμεινε είναι η σκληρή δουλειά και μια θρασύτητα. Ηθελε θράσος στην Γ΄ Λυκείου για να ζητήσω από το φροντιστήριο να καταβάλω τα δίδακτρα όταν δουλέψω. Τα επέστρεψα. Δεν τα δέχθηκαν, συμφωνήσαμε να καλύψουν τα δίδακτρα άλλου παιδιού. Με το ίδιο θράσος αργότερα ζήτησα από έναν Βορειοελλαδίτη βιοτέχνη αθλητικών παπουτσιών να χρηματοδοτήσει το μεταπτυχιακό μου στην Αμερική με μια συμφωνία: όταν επιστρέψω, να μετατρέψω τη βιοτεχνία του σε Adidas. «Ακου, παιδί μου. Εγώ αντιγραφές παπουτσιών κάνω. Εσύ είσαι για μεγάλα πράγματα κι όπως σε βλέπω, θα πας μπροστά», μου απάντησε. Πόσο μπροστά πήγα; Θα φανεί. Σε εκατό χρόνια θα με χαρακτηρίζουν ή θεοπάλαβο ή πρωτοπόρο. Η Ιστορία θα δείξει».
«Για σένα γύρισα»
Σε ερευνητικό επίπεδο στον τομέα σας, πού βρίσκεται η Ελλάδα; «Αυτό ακριβώς έχει να κάνει με την εν μέρει “επιστροφή” μου στην Ελλάδα. Ηθελα πάντα να συνεισφέρω. Ο νόμος και η εκλογή μου ως τακτικού καθηγητή στο ΑΠΘ μου έδωσαν την ευκαιρία. Ξεκίνησα κυριολεκτικά από την αρχή. Μου θύμισε τα πρώτα χρόνια της Νεμπράσκα. Παρέλαβα ένα εργαστήριο βιοκινητικής σε άθλια κατάσταση, με παμπάλαια μηχανήματα. Ανακαινίσαμε τον χώρο με προσωπικά έξοδα, δικά μου και του νυν αντιπρύτανη. Εξοπλίσαμε πλήρως το εργαστήρι με πανάκριβα μηχανήματα – όλα δωρεές έξι πολυεθνικών εταιρειών (και μιας ελληνικής), συνολικού ποσού ενός εκατ. ευρώ. Και μολονότι στην Αμερική διδάσκω πλέον ένα μάθημα μόνο σε διδακτορικούς, στην Ελλάδα επανήλθα στη διδασκαλία (προπτυχιακό και μεταπτυχιακό)». Γιατί κάνετε αυτή τη θυσία; «Θα σας δώσω την ίδια απάντηση που έδωσα σε έναν φοιτητή όταν με ρώτησε γιατί γύρισα. “Για σένα”, του είπα. Οσα βραβεία κι αν πάρω στο εξής, κανένα δεν θα έχει μεγαλύτερη αξία από την επένδυσή μας στα παιδιά, το μέλλον της πατρίδας. Αν δεν κάνουμε κάτι εμείς, στην πράξη, όχι στα λόγια, τότε ποιος θα το κάνει;».
Η συνάντηση
Αν και λατρεύει τις ταπεινές λαϊκές ταβέρνες, μου πρότεινε το Salonika του «Μακεδονία Παλάς» –ένα ήσυχο εστιατόριο με θέα προς τον Θερμαϊκό Κόλπο που του λείπει– όπου κλείνει τις επαγγελματικές του συναντήσεις. Καθώς μας σέρβιραν φέτες σφυρίδα και βραστά λαχανικά (επέμενε να πληρώσει τον λογαριασμό), θυμήθηκε ότι μία από τις δουλειές της νιότης του (βιοτεχνίες χάλκινων αντικειμένων, παρασκευής μαργαρίνης κ.ά.) ήταν και σερβιτόρος. Μου περιέγραψε πολλές λεπτομέρειες από τη βιοπάλη. Μου μίλησε για την πίστη του στην Ορθοδοξία, για τον πνευματικό του στο πρόσωπο του οποίου βρήκε τον πατέρα που δεν είχε, για την ευγνωμοσύνη του σε όσους τον βοήθησαν. Για όλα όσα εκτίμησε ζώντας μακριά. «Ελλάδα είναι οι ρίζες μου, η αγάπη της μάνας, το βυζαντινό εκκλησάκι της γειτονιάς, ο Επιτάφιος, οι καρδιακοί φίλοι, η ζεστασιά των ανθρώπων, οι μνήμες σε κάθε στροφή, κάθε γωνιά της Θεσσαλονίκης».
