Στο δημοτικό, τη δεκαετία του ’60, διαβάζαμε Μίκυ Μάους και ήμασταν τρελαμένοι με έναν χαρακτήρα κινουμένων σχεδίων του Ντίσνεϊ, τον εφευρέτη Κύρο Γρανάζη και τον βοηθό του τον Γλόμπο – ένα ρομποτάκι λίγων εκατοστών που είχε για κεφάλι μια λάμπα. Ο Κύρος ήταν ο πολυμήχανος ήρωας δύσκολων αποστολών – τον καλούσαν οι Αρχές κάθε φορά που έπρεπε να λύσει με μια έξυπνη εφεύρεσή του κάποιο σημαντικό πρόβλημα της Λιμνούπολης.
Ο Δημήτρης Κορρές, ο μηχανικός που ήταν υπεύθυνος για τη μετακίνηση και επιστροφή των αρχαίων του σταθμού Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, μου φέρνει στο μυαλό την παιδική ανάμνηση του Κύρου Γρανάζη.
Είναι πολύ αδύνατος, νευρώδης, με δυο διαπεραστικά γαλάζια μάτια που δεν σταματάνε να αναζητούν και να αντιδρούν σε κάθε τι που ακούει. Στην τσέπη πάντα ένα στυλό Bic, έτοιμος να σχεδιάσει στη στιγμή όποια ιδέα κατεβάσει το κεφάλι του. Φανατικός αναρριχητής από τα παιδικά του χρόνια. Μηχανόβιος. Και από τους πρώτους Ελληνες που πέταξαν με αιωρόπτερο, άτομο αεικίνητο και ασυμβίβαστο.
Ζει σε ένα σπίτι που το έχει φτιάξει όλο μόνος του, χειροποίητο, με μηχανικές λύσεις παντού. Για να κατέβεις στο υπόγειό του, όπου υπάρχει μικρό μηχανουργείο, τραβάς έναν μοχλό και ένα κομμάτι του ξύλινου πατώματος ανασηκώνεται αποκαλύπτοντας τη σκάλα. Κι αν κοιτάξεις στο υπαίθριο γκαράζ του βλέπεις παρκαρισμένο το δικό του πρωτότυπο αυτοκίνητο P3, που μπορεί να έχει απίστευτες επιδόσεις εντός και εκτός δρόμου.
Ο 72χρονος Δημήτρης Κορρές –μικρότερος αδελφός του αναστηλωτή του Παρθενώνα και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών αρχιτέκτονα Μανώλη Κορρέ– ξεκίνησε την «καριέρα» του από φοιτητής σαν μηχανικός σε μεγάλα έργα τη δεκαετία του ’70, ενώ από το 1991 ξεκινάει τις μετακινήσεις ακινήτων (εκκλησίες, ογκώδεις αρχαιότητες, μεγάλα διατηρητέα κτίρια).
Εργάστηκε στην κατασκευή του ΟΑΚΑ και το πάντρεμά του με τη στέγη του Καλατράβα, πήρε μέρος στην κατασκευή της γέφυρας της Χαλκίδας, αλλά και σε δεκάδες άλλα έργα στο εξωτερικό.
– Γιατί ο σταθμός Βενιζέλου ήταν τόσο δύσκολο έργο;
– Γιατί είχε πάρα πολλές ιδιαιτερότητες και έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε πολλές μεθόδους συγχρόνως, αλλά να δημιουργήσουμε και καινούργιες. Εχεις, δηλαδή, ένα λιθόστρωτο πάνω στο οποίο πριν από εκατοντάδες χρόνια κάποιοι έχτισαν έναν τοίχο. Πρέπει λοιπόν να βρεις έναν τρόπο να μετακινήσεις τον τοίχο χωρίς να πειράξεις το αρχαίο λιθόστρωτο. Πρέπει να τον πιάσεις λοιπόν τον τοίχο με κάποιον τρόπο, από τις παρειές του, με σφιξίματα και διάφορες άλλες μεθόδους, και να καταφέρεις να τον σηκώσεις και να τον βγάλεις από μια τρύπα «σουζαριστό», διότι δεν χωράει να περάσει οριζόντιος. Αντίστοιχα τέτοια τεχνικά προβλήματα έπρεπε να τα αντιμετωπίζουμε καθημερινά, μαζί με πάμπολλα οργανωτικά. Ολα αυτά έγιναν με κυριολεκτικά ηρωική προσπάθεια του συνεταίρου Απόστολου Αντωνόπουλου και του απόλυτα εξειδικευμένου προσωπικού μας, καθώς και τη στήριξη από πλευράς του αναδόχου και της Αττικό Μετρό.
Ηταν ένας αγώνας δρόμου, χρόνου, σκέψης, έντασης. Αντίστοιχο αγώνα μέσα στον ίδιο χώρο έκαναν και οι αρχαιολόγοι. Που είχαν να ανασκάψουν τα άπειρα κυβικά για να αποκαλυφθούν όλα τα αρχαία, να γίνουν όλες οι καταμετρήσεις ή τεκμηριώσεις. Οι αρχαιολόγοι ήταν κι αυτοί από το πρωί έως το βράδυ στον ίδιο χώρο.
Ενας χώρος που ήταν για δυο τρία χρόνια γεμάτος ένταση. Κι ένας λόγος για τον οποίο αυτό που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης είναι τόσο συγκινητικό, είναι ότι όλη αυτή η ένταση όλων αυτών των εκατοντάδων ανθρώπων που δούλευαν για χιλιάδες ώρες σε εκείνο το υπόγειο, εκπέμπεται και αυτή με κάποιον τρόπο. Δεν ξέρω πώς, αλλά γίνεται. Αυτή είναι η διαφορά που έχει κάποιο χειροποίητο αντικείμενο ή ένα έργο τέχνης από ένα βιομηχανικό αντικείμενο. Το χειροποίητο εκπέμπει τον ψυχισμό που έβαλε πάνω στην ύλη ο ίδιος ο άνθρωπος.
Πέραν των εκατοντάδων ανθρώπων που δούλεψαν με υπερωρίες σε αυτόν τον υπόγειο χώρο, τεχνικών και αρχαιολόγων, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το έργο δεν θα τελείωνε ποτέ χωρίς τη συνεχή παρουσία της κυρίας Μενδώνη, που ακούραστη με κρύα ή με καύσωνες ήταν εκεί μαζί με τους αρμόδιους διευθυντές του ΥΠΠΟ να λύνει περίπλοκα αρχαιολογικά και διοικητικά προβλήματα.
Στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν διάφορα απίθανα, όπως ότι φέραμε απομιμήσεις και άλλα χαζά. Το σημαντικό είναι πάντως ότι βλέπεις σήμερα το ίδιο σταυροδρόμι που υπήρχε στους βυζαντινούς χρόνους, στην ίδια θέση ακριβώς όπως βρέθηκε κατά την ανασκαφή.
– Σημαντικό ρόλο γι’ αυτή την ένταση που νιώθατε έπαιξε κι αυτή η κόντρα η πολιτική, που έκανε αυτό το στοίχημα ακόμη πιο μεγάλο.
– Η πολιτική κόντρα ξεκίνησε απ’ το γεγονός ότι η πρόεδρος των αρχαιολόγων που δουλεύουν στο υπουργείο Πολιτισμού, ουσιαστικά μια δημόσια υπάλληλος, μέλος του ΑΝΤΑΡΣYΑ, είδε την ευκαιρία να κάνει πολιτική καριέρα στην πλάτη των αρχαίων, με αποτέλεσμα την αύξηση της καθυστέρησης.
– Μα ποιος ήθελε να καθυστερήσει ένα έργο που περίμεναν πώς και πώς οι Θεσσαλονικείς;
– Oποιος είχε βάλει στόχο να καθυστερήσει το έργο για να αποτύχει η κυβέρνηση.
– Τώρα που το έργο τελείωσε κι έγινε τόσο εντυπωσιακό, ήρθε κανείς από αυτούς να σας πει ότι τελικά είχατε δίκαιο;
– Oχι, αλλά μαθαίνω ότι στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν διάφορα απίθανα, όπως ότι φέραμε απομιμήσεις κι άλλα χαζά. Το σημαντικό είναι πάντως ότι βλέπεις σήμερα το ίδιο σταυροδρόμι που υπήρχε τότε, στους βυζαντινούς χρόνους, στην ίδια θέση ακριβώς όπως βρέθηκε κατά την ανασκαφή.
– Είμαστε πάντως πολιτικά μύωπες. Ο σταθμός Βενιζέλου μαζί με το Μουσείο της Aκρόπολης –δύο αριστουργήματα– προκάλεσαν, όπως είπε και η υπουργός Πολιτισμού, ρεκόρ ενστάσεων.
– Οι αντιδράσεις αυτές δεν υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα. Είναι διεθνής συνήθεια. Το ίδιο συνέβη και στον πύργο του Aϊφελ και σε άλλα έργα ανά τον κόσμο. Απλώς εδώ το παρακάναμε. Το θετικό είναι επίσης ότι μετά την τόσο επιτυχημένη υλοποίηση του έργου στη Βενιζέλου, είναι πλέον πιο εύκολο αντί να σταματάμε ένα μεγάλο έργο, να γίνεται προσπάθεια από αρχαιολόγους και τεχνικούς για την εξεύρεση της βέλτιστης λύσης υπέρ των δύο – αρχαιοτήτων και έργου.
– Πώς βλέπετε τα δημόσια έργα στην Ελλάδα;
– Εχω εργαστεί σε πολλά έργα τα οποία εκτελέστηκαν υποδειγματικά, π.χ. αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος», Αττική Οδός, κατασκευή ΟΑΚΑ, στέγαστρο Καλατράβα κ.λπ. Σε όλα αυτά οι μελέτες ήταν άψογες και η χρηματοδότηση συνεχής. Αντίθετα, υπάρχουν εκατοντάδες μικρότερα ή ακόμη και μεγάλα έργα τα οποία κυριολεκτικά σέρνονται, μπλεγμένα σε έναν κυκεώνα από χρόνιες παθογένειες. Ασαφείς νομικές ρυθμίσεις, λανθασμένο σύστημα δημοπρατήσεων, άγονοι διαγωνισμοί, ενστάσεις, έλλειψη χωροταξικού, δυσκολίες απαλλοτριώσεων, ελλιπείς μελέτες, μηδενική προετοιμασία, ακατάλληλοι εργολάβοι, παράξενοι σύμβουλοι, παράλυτες δημόσιες υπηρεσίες, ελλιπής χρηματοδότηση, λαϊκές αντιδράσεις, αρχαιολογικά θέματα, περιβαλλοντικά θέματα, ακτιβιστικές δράσεις, πολιτικά τερτίπια, διαφθορά – και λόγω μεγάλης διάρκειας συχνά πέφτουν και θύματα φυσικών καταστροφών. Μιλάμε για έργα καταραμένα! Το μετρό Θεσσαλονίκης ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία, με επιπλέον τη μεγάλη αντικειμενικά δυσκολία που θα υφίστατο ούτως ή άλλως. Δεν είναι τυχαίο ότι η ολοκλήρωση του έργου αντιμετωπίστηκε σαν θαύμα, σαν να λύθηκε μια μεγάλη κατάρα.
«Τι 12 εκατ.; Θα το πάμε 120»
Με καλούν από ΕΡΓΟΣΕ τη δεκαετία του ’90 να δω ένα αρχαίο το οποίο εμποδίζει την πορεία της νέας γραμμής κάπου βόρεια του Ασπροπύργου.
Το αρχαίο προς μετακίνηση είναι τμήμα οχυρωματικού έργου – τοίχος σωζόμενος ύψους 1,5 μ., πάχους 2 μ. και μήκους 5 μέτρων. Η δουλειά είναι μικρή και εύκολη, από αυτές που μπορούν ακόμη και με χαμηλή τιμή να αποφέρουν ένα καλό ποσοστό κέρδους. Οι μεγάλες δουλειές γίνονται συνήθως για την πρόκληση της δυσκολίας τους, κάτι σαν σπορ, με συνήθως πολύ χαμηλό ποσοστό κέρδους. Ετσι σκέφτομαι να ανεβάσω λίγο την προσφορά στα 12 εκατ. δραχμές.
Χωρίς να μπορώ να καταλάβω γιατί, με κάλεσε ο γενικός διευθυντής, μπαίνω στο γραφείο του το οποίο είναι τεραστίων διαστάσεων, ιδιαιτέρως κακόγουστο και ο διευθυντής, μεσήλικας με μουστάκι, με ρωτάει:
– Είσαι ο Κορρές;
– Ναι.
– Το είδες, ρε, το αρχαίο; (Σαν να με ήξερε χρόνια…)
– Ναι.
– Και αυτό το πράγμα μεταφέρεται;
– Βεβαίως.
– Και πόσο θα κοστίσει;
– 12 εκατ. δραχμές, απάντησα, θαυμάζοντας τον εαυτό μου για το θάρρος μου.
Ο τύπος πετιέται όρθιος, φωνάζοντας και χειρονομώντας.
– Τι είπες ρε, 12 εκατομμύρια; 120 θα το πάμε εμείς.
Εφυγα αμέσως χωρίς να πω λέξη. Ανακουφισμένος, που δεν θα μπλέξω με απατεώνες.
Η συνάντηση
Φάγαμε σαρδέλες ψητές, μπακαλιαράκια, φάβα, μπουγιουρντί, πικάντικες πατάτες και βραστά λαχανικά –όλα πολύ νόστιμα– στις «Μουριές του Πόντιου», αγαπημένο στέκι του Δημήτρη Κορρέ στην πλατεία Ανω Πεντέλης. Εκεί μου μίλησε για το όνειρό του: να κατασκευάσει μια υποθαλάσσια οδό εξαφανίζοντας τα Ι.Χ. από το παραθαλάσσιο μέτωπο της λεωφόρου Νίκης στη Θεσσαλονίκη: «Θα επεκταθεί η προκυμαία άλλα 9 μέτρα και θα γίνει ανεμπόδιστος ο περίπατος μέχρι τον Λευκό Πύργο. Ολα τα μαγαζιά της Νίκης θα μπορούν να βγάλουν τραπεζάκια έξω. Ο υποθαλάσσιος δρόμος θα συναρμολογηθεί κομμάτι κομμάτι από έναν πλωτό γερανό. Το έργο θα είναι πολύ φθηνό και θα ολοκληρωθεί σε 6 μήνες. «Ελα στο γραφείο να σου το δείξω. Τα έχω όλα σχεδιάσει».
