Πριν από λίγες ημέρες συνόδευσα μια μικρή ομάδα επισκεπτών από τη Λατινική Αμερική στο Μουσείο Μπενάκη. Ηταν μεσοαστοί, με περίπλοκες εθνικές καταγωγές, με ρίζες από ευρωπαϊκές χώρες, αλλά περήφανοι Βραζιλιάνοι οι περισσότεροι. Είχα έτσι την ευκαιρία να δω μέσα από τα δικά τους μάτια την Αθήνα αλλά και την εντύπωση που τους άφησε η περιήγησή τους σε αυτό το μουσείο της «ελληνικής διαχρονίας», όπως λέει ο Αγγελος Δεληβορριάς.
Αργότερα, στο καφέ του μουσείου, όπου ανεβήκαμε και όπου στάθηκαν πολλή ώρα μελετώντας τη θέα της Αθήνας, άκουσα για τον λαϊκισμό στη Βραζιλία, και ενώ δεν ομολόγησα πόσα κοινά έβρισκα με την ελληνική πολιτική σκηνή, συγκράτησα τη δική τους εμπειρία. Είχα υπόψη μου ότι ήταν ευκατάστατοι, όχι πλούσιοι, πολυταξιδεμένοι και μορφωμένοι. Μου έλεγαν για τον ψευδο-νεοκομμουνισμό στη χώρα τους, για τους χειρισμούς του Λούλα και των κληρονόμων του, για την καλλιέργεια του διχασμού και του χοντροκομμένου, επιθετικού λαϊκισμού.
Η Ελλάδα ολόκληρη είναι σε πληθυσμό το μισό Σάο Πάολο. Παρ’ όλα αυτά, αναγνώρισα κάποιες ομοιότητες. Αλλά η συζήτηση επεκτάθηκε γρήγορα στην αλλαγή των διεθνών συσχετισμών και από τη νοσταλγία για τις εποχές της αθωότητας που είχαν ζήσει στα νιάτα τους, οι σκέψεις τους στράφηκαν στην ίδια την Ευρώπη. Καθώς είχαν έρθει από το Παρίσι (πριν από το τραγικό γεγονός) και τις Βρυξέλλες, είχαν νωπές τις συζητήσεις που είχαν κάνει εκεί με τα οικεία τους πρόσωπα. «Η Ευρώπη δεν είναι αυτό που ήταν», αναφώνησε ένας από τους κατοίκους του Σάο Πάολο, δεύτερης γενιάς Βραζιλιάνος, με προέλευση βρετανική και βελγική. Παρατηρούσα την ελεγχόμενη έξαψη που γεννά η σταδιακή διαπίστωση του βιώματος των μεταβολών. Ανάλογες μεταβολές, και πολύ ισχυρότερες, είχαν ζήσει πολλές γενιές στη Δύση, από το 1900 ώς σήμερα. Αλλά «εμείς» είμαστε τα χαϊδεμένα παιδιά και εγγόνια του Ψυχρού Πολέμου και είμαστε ζαλισμένοι από το σοκ της μετακύλισης στη ζώνη των αβεβαιοτήτων. Κάποιος από την παρέα, που είχε διαβάσει πρόσφατα τον «Κόσμο του Χθες» του Στέφαν Τσβάιχ, παραλλήλισε, με επίγνωση της υπερβολής, τις δεκαετίες ηρεμίας πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τις κοντινές μας μεταπολεμικές δεκαετίες ώς το 2001. Η γενιά που μεγαλώνει τώρα θα ερμηνεύει, αναγκαστικά, με άλλο τρόπο το βίωμα από την ευρωπαϊκή εμπειρία.
