Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα νοσεί. Οτι έχει ανάγκη από βαθιές τομές. Είναι βέβαια αλήθεια ότι κατά καιρούς έχουν επιχειρηθεί παρεμβάσεις με βελτιωτικό στόχο. Ομως όλες (πλην της εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως του Γεωργίου Ράλλη) υπήρξαν άτολμες και ουσιαστικά αναποτελεσματικές.
Σήμερα έχει ξεκινήσει ένας καινούργιος κύκλος διαλόγου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο διάλογος αποτελεί την πεμπτουσία της Δημοκρατίας. Ο διάλογος όμως πρέπει να καταλήγει σε ορισμένα σαφή συμπεράσματα, τα οποία στη συνέχεια να μεταβάλλονται σε πράξη. Τον τελευταίο όμως καιρό παρατηρώ ότι έχουν αυξηθεί τα «κρούσματα» διαλόγου. Διάλογος για την παιδεία, διάλογος για τους λιθάνθρακες, διάλογος για τις ανεμογεννήτριες, διάλογος για κάθε δύσκολο θέμα που ο αρμόδιος υπουργός για να αποφύγει το «πολιτικό κόστος» δεν τολμά να πιάσει στα χέρια του. Διερωτώμαι λοιπόν μήπως και ο συγκεκριμένος διάλογος αποτελεί απλώς το πρόσχημα για να αποφευχθεί οποιαδήποτε ενέργεια.
Ακόμη ιδιαίτερη έκπληξη μου προκάλεσε το γεγονός ότι το κύριο θέμα του διαλόγου που υποτίθεται ότι άρχισε, δεν αγκαλιάζει όλα τα προβλήματα της ανώτατης παιδείας, αλλά ανήγαγε σε θέμα άμεσης προτεραιότητας τον τρόπο εισαγωγής στα ΑΕΙ. Προβλήθηκε ο ισχυρισμός -και μάλιστα από αρμόδια χείλη- ότι αν απομακρυνθούν οι εισαγωγικές εξετάσεις από το Λύκειο, αυτό θα οδηγήσει σε αναμόρφωσή του, «δηλαδή την αναβάθμιση της παιδείας». Είναι τουλάχιστον αφελές να υποστηρίζεται ότι το μέτρο αυτό από μόνο του θα έχει αυτά τα αποτελέσματα. Η αναμόρφωση του Λυκείου -που ασφαλώς είναι απαραίτητη- προϋποθέτει πολλές άλλες προηγούμενες ενέργειες (αναμόρφωση των προγραμμάτων – αφαίρεση άχρηστων γνώσεων, νέα σχολικά βιβλία, συνεχείς μετεκπαιδεύσεις των εκπαιδευτικών, νέες μεθόδους διδασκαλίας κ.λπ.).
Μερικές κοινά αποδεκτές διαπιστώσεις φρονώ ότι μας πείθουν πως είναι αναγκαίο η Πολιτεία να επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στο σύνολο των προβλημάτων που ταλανίζουν την ανώτατη παιδεία μας.
Ολοι μας γνωρίζουμε ότι τα πανεπιστήμιά μας έχουν μεταβληθεί σε «ξέφραγο αμπέλι». Κάθε λογής εξωπανεπιστημιακά στοιχεία καταλαμβάνουν πανεπιστημιακούς χώρους μέσα στους οποίους διαπράττονται πάσης φύσεως παραβατικές ενέργειες και συνάμα συντελούνται τεράστιες καταστροφές, την αποκατάσταση των οποίων πληρώνει ο Ελληνας φορολογούμενος. Και, δυστυχώς, οι πρυτανικές αρχές καλυπτόμενες πίσω από το πανεπιστημιακό άσυλο, το μόνο το οποίο κάνουν είναι να χύνουν μετά τις καταστροφές κροκοδείλια δάκρυα. Και κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν πως έχουν και οι ίδιες βαρύτατες ευθύνες, διότι όχι μόνον ανέχονται, αλλά καλύπτουν εάν δεν υποθάλπουν τις αθλιότητες αυτές. Και εφόσον δεν έχουν το θάρρος να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις, το καλύτερο το οποίο έχουν να κάνουν είναι να παραιτηθούν. Δεν είδα κανέναν μέχρι σήμερα να έχει την ευαισθησία να το πράξει. Επείγει κατά συνέπεια να επαναπροσδιορισθεί το πλαίσιο του ασύλου.
Ολοι μας γνωρίουμε ότι είμαστε η μοναδική χώρα στον κόσμο, όπου τα χρόνια φοιτήσεως είναι απεριόριστα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι αιώνιοι φοιτητές. Οπου δεν είναι υποχρεωτική η παρακολούθηση των μαθημάτων. Οπου οι φοιτητές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις εκλογές των πρυτανικών και άλλων αρχών. Οπου οι καταλήψεις εμποδίζουν τη διδασκαλία και τη διενέργεια των εξετάσεων. Οπου υπάρχει συναλλαγή μεταξύ φοιτητών και καθηγητών κατά την εκλογή των διαφόρων οργάνων. Οπου δεν υφίσταται αξιολόγηση των καθηγητών. Οπου κανένα όργανο δεν παρακολουθεί αν ο καθηγητής είναι συνεπής προς τις υποχρεώσεις του έναντι των φοιτητών, όπου λόγω των διαδικασιών που ισχύουν κατά τις εκλογές των καθηγητών, αποκλείονται Ελληνες που διαπρέπουν σε μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού προς όφελος των διαφόρων «κολλητών».
Ολοι μας γνωρίζουμε ότι η χώρα μας έχει πάρα πολλά πανεπιστήμια. Αγνοούμε βέβαια ότι είναι είκοσι τρία. Και για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης: το Βέλγιο, χώρα με τον ίδιο πληθυσμό με την Ελλάδα και με μεγάλο αριθμό αλλοδαπών φοιτητών, έχει μόλις δώδεκα πανεπιστήμια. Είναι προφανές ότι για μια χώρα με τον δικό μας πληθυσμό, ο αριθμός των πανεπιστημίων που λειτουργούν είναι υπερβολικός. Και όλοι μας αποδεχόμαστε ότι η βιομηχανία ιδρύσεως νέων σχολών τριτοβάθμιας εκπαιδεύσεως έγινε με πελατειακά κυρίως κριτήρια. Αγνοούμε, όμως, ότι δημιουργήθηκαν πολλά τμήματα τα οποία δεν έχουν καμία αντιστοιχία με την αγορά εργασίας και που πολλές φορές ιδρύθηκαν χωρίς να έχει καν καθοριστεί επαρκώς το γνωστικό τους αντικείμενο. Υποπτευόμαστε όμως ότι πολλά από τα νέα τμήματα δημιουργήθηκαν για να ικανοποιηθούν φιλοδοξίες διαφόρων που επιθυμούν να προσθέσουν στο βιογραφικό τους τον τίτλο του καθηγητή, και οι οποίοι το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να μετακινηθούν από το περιφερειακό πανεπιστήμιο σε ένα κεντρικό και ακόμη ότι αρκετοί από τους καθηγητοποιηθέντες έχουν μειωμένα προσόντα για τη θέση που κατέλαβαν.
Αποδεχόμαστε ακόμη ότι με αυτόν τον τρόπο ικανοποιείται η ματαιοδοξία των γονέων που θέλουν να δουν τα παιδιά τους «επιστήμονες», δεν θέλουμε όμως να παραδεχθούμε ότι έτσι κοροϊδεύουμε τα παιδιά και μάλιστα αδιάντροπα, αφού και εάν ακόμη αποκτήσουν το πολυπόθητο πτυχίο, αυτό δεν θα είναι το εισιτήριο για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Κλασικό παράδειγμα οι γεωπονικές σχολές. Σήμερα, λειτουργούν πέντε γεωπονικές σχολές. Σε μερικά χρόνια θα υπάρχουν τόσοι πολλοί πτυχιούχοι των σχολών αυτών που είναι βέβαιο ότι δεν θα βρίσκουν πουθενά δουλειά ανάλογα με τις σπουδές τους.
Πολλά από αυτά τα κακώς κείμενα οφείλονται στο θανάσιμο εναγκαλισμό του υπουργείου Παιδείας με τα ΑΕΙ. Αυτό, πρέπει πάση θυσία να σταματήσει. Προβλέπεται άλλωστε από το άρθρο 16 παρ. 5 του Συντάγματός μας. Η συνταγματική διάταξη ρητώς επιτάσσει «τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα είναι πλήρως αυτοδιοικούμενα». Αυτό σημαίνει ότι κάθε τμήμα θα προκηρύσσει τον αριθμό εισακτέων ανάλογα με τις δυνατότητες που έχει για την άρτια εκπαίδευσή τους και δεν θα φορτώνονται από την Πολιτεία έναν μεγάλο συνήθως αριθμό φοιτητών για ψηφοθηρικούς κυρίως λόγους, αδιαφορώντας αν το συγκεκριμένο Τμήμα έχει την υλικοτεχνική υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του μεγάλου αριθμού.
Ακόμη το κάθε τμήμα θα καθορίζει τα μαθήματα στα οποία οι υποψήφιοι θα διαγωνισθούν, τα οποία μπορεί να διαφέρουν από εκείνα άλλου ομοειδούς Τμήματος άλλου πανεπιστημιακού ιδρύματος. Επίσης, το κάθε Τμήμα θα καθορίζει την ύλη στην οποία οι υποψήφιοι θα διαγωνισθούν αλλά και τον συντελεστή βαθμολογίας κάθε μαθήματος. Χρέος του υπουργείου Παιδείας είναι να εξασφαλίσει το αδιάβλητο της δοκιμασίας, το οποίο στη μακρά διαδρομή του συστήματος έχει γίνει αποδεκτό στη συνείδηση του Ελληνα πολίτη. Και το αδιάβλητο μπορεί να εξασφαλισθεί πλήρως με την εισαγωγή του συστήματος της πολλαπλής επιλογής, που εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία στις ΗΠΑ.
Ετσι θα εκλείψει το απαράδεκτο φαινόμενο να αναγκάζεται ο υποψήφιος να φοιτά σε διαφορετικό από την επιθυμία του επιστημονικό τομέα.
Δεν ξέρω αν ο τρόπος αυτός επιλογής, τον οποίο έχω προτείνει από το 2005, θα επιτύχει. Αξίζει όμως να δοκιμασθεί, αφού άλλωστε όλα τα συστήματα, τα οποία μέχρι τώρα δοκιμάσθηκαν, δεν πέτυχαν.
Και ακόμη μερικά άλλα μέτρα άμεσης εφαρμογής:
1) Να απαγορευθεί κάθε μετεγγραφή φοιτητών και σπουδαστών από τα περιφερειακά τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα προς τα αντίστοιχα ιδρύματα Αθήνας και Θεσσαλονίκης.
2) Κανένα νέο πανεπιστήμιο να μην ιδρυθεί εφεξής.
3) Να μην ιδρυθεί επίσης κανένα νέο Τμήμα στα Πανεπιστήμια των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Εφόσον κριθεί αναγκαία η ίδρυση νέου Τμήματος, αυτό να ιδρύεται στα ήδη υφιστάμενα περιφερειακά πανεπιστήμια.
4) Η μετάθεση των καθηγητών από τα περιφερειακά προς τα κεντρικά πανεπιστήμια να επιτρέπεται μόνον μετά την πάροδο δεκαπενταετίας από την εκλογή τους.
Ενα πάντως είναι το συμπέρασμα, αλλά και η απαίτηση της κοινής γνώμης: ότι χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση και ευρύτερη πολιτική συναίνεση. Διότι αλλιώς με ασπιρίνες δεν θεραπεύεται ο καρκίνος.
* Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της Ν.Δ., πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής» και πρώην υπουργός Παιδείας.
