Αγαπητοί μου αναγνώστες, όπως βλέπετε «μετατέθηκα» στη σελίδα 2 της «Κυριακάτικης Καθημερινής», όπου θα συγκατοικώ με την Ελένη Μπίστικα, ελπίζοντας ότι η μεγάλη αναγνωσιμότητα των γραπτών της θα ευνοήσει κάπως και τα δικά μου. Εδώ λοιπόν, στη σελίδα 2, θα με βρίσκετε, αν φυσικά δεν έχετε τίποτε καλύτερο να κάνετε.
Την περασμένη Κυριακή, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του καθηγητή Νίκου Αλιβιζάτου (πέρα από το Αρθρο 16, τα πριν και μετά, εκδόσεις Μεταίχμιο), διατύπωσα μια πρόταση που σε παλιούς φάνηκε ακραία και φανατική: ότι το Αρθρο 16 του Συντάγματος που επιβάλλει ασφυκτικό κρατικό έλεγχο στην Ανώτατη Εκπαίδευση δεν φτάνει να αναθεωρηθεί. Πρέπει να καταργηθεί και να απαλειφθεί από το Σύνταγμα, χωρίς να αφήσει ίχνη. Σπεύδω σήμερα να διευκρινίσω ότι κατά τη γνώμη μου, η κατάργηση του Αρθρου 16 δεν οδηγεί απαραιτήτως στην ίδρυση «μη κρατικών και μη κερδοσκοπικών» πανεπιστημίων, πέραν των ήδη υπαρχόντων και λειτουργούντων αμιγώς ιδιωτικών και βαρέως κερδοσκοπικών. Αλλά, και αν οδηγήσει εκεί δεν νομίζω ότι θα είναι το σημαντικότερο πρόβλημα της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Η κατάργηση του Αρθρου 16 του Συντάγματος είναι κυρίως απαραίτητη για μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού και αναδιοργάνωσης του δημόσιου πανεπιστημίου. Αυτή είναι και η ανάλυση του Νίκου Αλιβιζάτου.
Μερικοί φίλοι καθηγητές μού τηλεφώνησαν για να διατυπώσουν τη διαφωνία τους, με σοβαρά και ισχυρά επιχειρήματα. Ελπίζω ότι σύντομα θα δοθεί η ευκαιρία να φιλοξενήσουμε την άποψή τους.
Εν τω μεταξύ εκδόθηκε το βιβλίο του καθηγητή Γιώργου Κουμάντου «Θητεία στην Ελευθερία» (εκδ. Πόλις), όπου συγκέντρωσε μερικά από τα άρθρα του που δημοσιεύθηκαν στην «Καθημερινή» τα τελευταία δέκα χρόνια. Αναδημοσιεύονται καταταγμένα σε θεματικές ενότητες.
Η Παιδεία μάς απασχολεί, σχεδόν καθημερινά τα τελευταία δέκα και περισσότερα χρόνια και ο Γιώργος Κουμάντος τής αφιέρωσε πολλά άρθρα. Η αντίστοιχη θεματική ενότητα στον εκδοθέντα τόμο περιλαμβάνει 28 άρθρα και ένα τελευταίο 29ο, που παρατίθεται ως παράρτημα και είναι αυτό που θα μας απασχολήσει σήμερα. Αυτό το άρθρο, όπως εξηγεί ο συγγραφέας στον πρόλογο είχε γραφεί το 1981 για το «Βήμα», αλλά δεν δημοσιεύθηκε ποτέ. Τώρα δημοσιεύεται για πρώτη φορά.
Θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα, όχι τόσο γιατί είναι προφητικό όσο γιατί είναι πολύ επίκαιρο έπειτα από ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που γράφτηκε.
Το άρθρο με τον τίτλο «Εναρξη κριτικού διαλόγου» κρίνει τις «γενικές αρχές για το ΑΕΙ» που είχε διατυπώσει τότε η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και αποτέλεσαν το προοίμιο του ψηφισθέντος το 1982 «Νόμου – Πλαισίου» για την Ανώτατη Εκπαίδευση. Σήμερα ο νόμος – πλαίσιο του 1982 είναι ένα άλλο νομοθέτημα – ταμπού, όπως και το άρθρο 16 του Συντάγματος. Για πολλούς είναι σημαία δημοκρατίας και ελευθερίας και για άλλους ένας νόμος που εξεμέτρησε το ζην και τώρα έπειτα από 25 χρόνια εφαρμογής πρέπει να βελτιωθεί, να εκσυγχρονισθεί. Σχεδόν κανείς, ούτε η κυβέρνηση δεν προτείνει να καταργηθεί, να εκθεμελιωθεί, παρόλο που πολλοί τα σκέφτονται, αποδίδοντας σε αυτόν την κύρια ευθύνη για το σημερινό κατάντημα των πανεπιστημίων.
Ο Γιώργος Κουμάντος αναλύει κριτικά το κεντρικό σημείο των «γενικών αρχών» και κατόπιν του Νόμου – Πλαισίου τη μετά μανίας και μίσους κατάργηση της «καθηγητικής έδρας» και την αντικατάστασή της από ένα πολτοποιημένο και ισοπεδωμένο σύνολο, του «ενιαίου φορέα διδασκόντων», του κατοπινού και σημερινού ΕΔΠ (Επιστημονικό Διδακτικό Προσωπικό).
Αναρωτιέται ο Γιώργος Κουμάντος από πού πηγάζει αυτό το μίσος κατά του καθηγητή και της «έδρας» και καταλήγει από το 1981 ήδη: «Ο τίτλος του καθηγητή δεν αποτελεί μόνον αντικείμενο κατακραυγής στο κείμενο των «βασικών αρχών». Αποτελεί προπάντων αντικείμενο όρεξης για εκείνους που θα τον ήθελαν και δεν τον έχουν. Και η ικανοποίηση αυτής της όρεξης μεθοδεύεται με αφετηρία μιαν ανακρίβεια. Λέγεται στις «βασικές αρχές»: οι δάσκαλοι και οι ερευνητές (εννοείται: οι επιμελητές, οι βοηθοί και οι επιστημονικοί συνεργάτες), σε αντίθεση με όλους τους άλλους τομείς του δημόσιου βίου, είναι καταδικασμένοι να μην μπορούν με το έργο τους να οδηγούνται σε παραπέρα πανεπιστημιακή εξέλιξη». «Δεν είναι έτσι, προσθέτει ο Γιώργος Κουμάντος. Με το έργο τους μπορούν και παραμπορούν. Αλλά θα ήθελαν την «παραπέρα πανεπιστημιακή εξέλιξη» χωρίς έργο».
Και αυτό πράγματι συνέβη με τον επακολουθήσαντα Νόμο – Πλαίσιο. Χωρίς έργο και υπό την πίεση της Αριστεράς διαμορφώθηκε το ΕΔΠ και μαζί και με αυτό η «γενιά ΕΔΠ», που κυριαρχεί σήμερα στα πανεπιστήμια και που στην πραγματικότητα αποτελεί, σε συνεργασία με τον κομματικό φοιτητικό συνδικαλισμό ένα κλειστό σύστημα συναλλαγών και εξυπηρετήσεων. Τα επακόλουθα τα ζούμε καθημερινά.
