Εχει καταστεί κανόνας, ο δημόσιος διάλογος για κρίσιμα εθνικού χαρακτήρα ζητήματα να διεξάγεται με ρητορικά σχήματα. Η ανώτατη εκπαίδευση δεν αποτελεί εξαίρεση. Παρά το γεγονός ότι στο τοπίο κυριαρχεί το γκρίζο, υπάρχουν και ευχάριστες εκπλήξεις. Μία απ’ αυτές είναι το βιβλιαράκι του καθηγητή Χάρη Παμπούκη με τίτλο «Για την ανώτατη εκπαίδευση του Μέλλοντος» (εκδόσεις Λιβάνη). Ο συγγραφέας ασκεί μια εύστοχη κριτική στο υφιστάμενο σύστημα, χαρακτηρίζοντάς το «πληθωρισμό κακής πανεπιστημιακής παιδείας». Υποστηρίζει ότι η συζήτηση για το άρθρο 16 «λειτουργεί ως άλλοθι απραξίας και μετατόπισης του μεγάλου προβλήματος». «Συσκοτίζει, παραπλανά, προκαλεί δογματικούς διαλόγους και αντιπαραθέσεις, χωρίς, όμως, να ακουμπά την πραγματικότητα».
Θεωρεί ότι η δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν είναι λύση, αλλά δεν πρέπει να είναι και ταμπού. Διαφωνεί κατηγορηματικά με το να λειτουργούν τα πανεπιστήμια ως εκπαιδευτικές ανώνυμες εταιρείες. Αντιθέτως, εμφανίζεται ανοικτός στη δυνατότητα ίδρυσης «κοινωφελών» πανεπιστημίων, υποστηρίζοντας ότι ο όρος «μη κρατικά» ή ακόμα και «μη κερδοσκοπικά» προκαλεί σύγχυση. Θέση του είναι ότι «η γνώση πρέπει να ιδωθεί ως κοινωνική δυνατότητα. Και μάλιστα, ως αναδιανεμητική δυνατότητα. Να μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση σ’ αυτήν».
Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι είναι πράξη πολιτικής ευθύνης για τα κόμματα να τοποθετηθούν από τώρα «επί των προϋποθέσεων, επί του συγκεκριμένου και όχι μόνο επί της αρχής». Προτείνει, μάλιστα, να τεθούν δύο συγκεκριμένες προϋποθέσεις: «Θα πρέπει να ορίζεται το ελάχιστο ποσό ιδρυματικής περιουσίας και να είναι ανάλογο με το τι απαιτεί η συγκρότηση ενός πανεπιστημίου. Και θα πρέπει κυρίως να απαγορεύεται η χρηματοδότηση, άμεση ή έμμεση, με δημόσια κονδύλια. Οι περιορισμοί, μαζί με την απελευθέρωση, θα πρέπει να είναι συνταγματικής ισχύος, γιατί αλλιώς ο απλός νομοθέτης κάμπτεται από τις πολλαπλές και ισχυρές πιέσεις και γίνεται εκφραστής της διαπλοκής».
Μία άλλη σημαντική πρόταση του βιβλίου είναι ότι «από τη δωρεάν προσφορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών να περάσουμε προς τη δωρεάν χρηματοδότηση». Θεωρεί ότι το σημερινό καθεστώς ούτε ευνοεί την αναβάθμιση των πανεπιστημίων ούτε είναι κοινωνικά δίκαιο. Θέση του είναι «να ενισχύονται απευθείας οι μη έχοντες διά ενός εθνικού συστήματος πρόνοιας». Παρ’ ότι η σκέψη δεν είναι λανθασμένη, υπάρχει ένα πλήθος πρακτικών προβλημάτων, στα οποία δεν δίνεται πειστική απάντηση,
Επισημαίνεται σωστά ότι «αξιοκρατία χωρίς αξιολόγηση δεν υπάρχει». «Αξιολόγηση όχι μόνο των ιδρυμάτων, αλλά και όλων των διδασκόντων». Προτείνεται, μάλιστα, να ιδρυθεί ένα πανελλήνιο σύστημα πιστοποίησης. Τέλος, προτείνεται η κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων στα ΑΕΙ και η επιλογή να γίνεται κατά τη διάρκεια του 1ου έτους από τα ίδια τα πανεπιστήμια. Αναμφίβολα, μία τέτοια διαδικασία είναι από εκπαιδευτικής απόψεως πολύ πιο σωστή. Από την άλλη πλευρά, όμως, η απάντηση που δίνεται στον κίνδυνο να προκύψει κλίμα συναλλαγής, δεν είναι πειστική.
Παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις, το βιβλιαράκι αυτό έχει μια μεγάλη αρετή. Ο Χ. Παμπούκης δεν μιλάει μόνο με γνώση. Μιλάει με βίωμα και με πόνο. Γι’ αυτό οι διαπιστώσεις του είναι αιχμηρές και οι προτάσεις του συγκεκριμένες. Γι’ αυτό και απουσιάζουν οι γενικόλογες ρητορείες και οι «στρογγυλές» διατυπώσεις, που υπονομεύουν την εμβέλεια του πολιτικού λόγου.
