Μολονότι ακολούθησα πανεπιστημιακή καριέρα στις ΗΠΑ, αφού αποφοίτησα από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 1967, διατήρησα έντονο ενδιαφέρον για τα ζητήματα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα και βρίσκομαι σε επαφή με πολλούς συναδέλφους και φίλους στα ελληνικά πανεπιστήμια και τα ερευνητικά τους κέντρα. Πρέπει να ομολογήσω ότι ποτέ δεν αισθάνθηκα περισσότερη κατάθλιψη, αλλά και αισιοδοξία, όσο σήμερα.
Αισθάνομαι κατάθλιψη για τα όσα βλέπω να γίνονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά αισθάνομαι αισιοδοξία γιατί αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει τουλάχιστον σοβαρή προσπάθεια να αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο.
Τα κυριότερα θέματα του συνεχιζόμενου διαλόγου αφορύν τα λεγόμενα «ιδιωτικά πανεπιστήμια», το ζήτημα του πανεπιστημιακού ασύλου, την αξιολόγηση, τη διοίκηση των πανεπιστημίων, καθώς και το ζήτημα των «αιωνίων φοιτητών». Επιτρέψτε μου να προσφέρω μερικά σύντομα σχόλια.
Ας αρχίσω με το θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων, που έχει γίνει το φόβητρο που επισείει μονίμως η αντίδραση προς τις μεταρρυθμίσεις. Η φοβία της αντιπολίτευσης στο μέτρο αυτό είναι νομίζω αδικαιολόγητη. Ακόμα και τα χειρότερα σενάρια που προβλέφθηκαν δεν πείθουν για τους κινδύνους που παρακολουθούν τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ακόμα και ανάμεσα στους πλέον αντιαμερικανικούς κύκλους λίγοι θα αμφισβητήσουν σοβαρά την αμερικανική υπεροχή στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ιδιωτικής ή δημόσιας. Ακόμα και το Ιράν ενθαρρύνει τους νέους του να κάνουν αιτήσεις σε αμερικανικά πανεπιστήμια και αυτά δέχονται και σήμερα τους καλύτερους Ιρανούς υποψηφίους.
Τι το απειλητικό υπάρχει στα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Οπως και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θα υπάρχουν περισσότερο και λιγότερο καλά, όπως και εκλεκτά. Γιατί αυτό το ιδεολογικό πείσμα; Το ενδεχόμενο της ύπαρξής τους διευρύνει τον βαθμό ελευθερίας του πανεπιστημιακού συστήματος και θα προσφέρει στα δημόσια ιδρύματα τον ανταγωνισμό που θα τα καταστήσει πιο αποδοτικά και αποτελεσματικά.
Στις ΗΠΑ υπάρχει ελάχιστη διαφορά στη λειτουργία των ιδιωτικών και των δημοσίων. Το ζήτημα της αυτονομίας βασίζεται και στις δύο περιπτώσεις στην ευθύνη που απαιτείται από τους λειτουργούς του συστήματος. Το κράτος δεν θα πρέπει να αναμειγνύεται στη λειτουργία των δημοσίων πανεπιστημίων και θα είναι ευθύνη της διοικητικής αρχής των ιδρυμάτων να καθορίσουν τη διάρκεια των σπουδών και τον χρόνο που χρειάζεται η απόκτηση πτυχίου.
Ο τρόπος διοίκησης ενός πανεπιστημίου θα πρέπει να περιλαμβάνει τις απόψεις του διδακτικού και διοικητικού προσωπικού και των φοιτητών, αλλά κυρίως να διαθέτει λογικό και αποδοτικό σύστημα λήψης αποφάσεων. Ο λόγος που η τριτοβάθμια εκπαίδευση στις ΗΠΑ πέτυχε είναι γιατί όσοι λαμβάνουν αποφάσεις στα πανεπιστήμια κινούνται από εκπαιδευτικά και όχι πολιτικά κίνητρα. Τα πολιτικά κόμματα δεν έχουν θέση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Η αυτονομία προϋποθέτει αίσθηση ευθύνης και ετοιμότητα αποδόσης στοιχείων αποτελεσματικότητας σε κάθε ζήτηση. Είναι συνεπώς περιττό να πούμε ότι η τακτική και ουσιαστική αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα της πανεπιστημιακής ζωής είναι απολύτως απαραίτητη. Είναι αδιανόητο ότι οποιοσδηποτε, οπουδήποτε μπορεί να παράγει έργο χωρίς να αξιολογείται γι’ αυτό. Η αντίρρηση στην αξιολόγηση στερείται κάθε σοβαρότητας.
Τέλος, έρχομαι στον θεσμό του ασύλου. Δυστυχώς στη χώρα μας τον έχουν καταχραστεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να θεωρείται συνώνυμος της καταπάτησης της ελευθερίας της σκέψης και της κυκλοφορίας των ιδεών. Χρειάζεται πλήρη αναθεώρηση για να μη συνεχισθεί η υπονόμευση του ίδιου του ελληνικού πανεπιστημίου.
Ενθαρρύνθηκα από τις μεταρρυθμιστικές προτάσεις της Επιτροπής του ΕΣΥΠ και αποθαρρύνθηκα από τη ρηχή και τυφλή αντίδραση που προκάλεσαν. Υπήρξαν ευτυχώς πάμπολλες εκδηλώσεις συμπαράστασης από ανυστερόβουλους και σκεπτόμενους πανεπιστημιακούς και πολιτικούς υπέρ των μεταρρυθμίσεων. Η θορυβώδης αντίθεση προς τις μεταρρυθμίσεις δεν προσέφερε εναλλακτικές λύσεις και κατάφερε να αναστείλει τη βούληση της κυβέρνησης να αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα. Για το καλό του μέλλοντος αυτής χώρας ελπίζω η αναστολή να είναι προσωρινή.
Θα ήθελα να κλείσω με τη σκέψη ότι οι συνάδελφοί μου στο Πανεπιστήμιο του Maryland αδυνατούν να πιστέψουν ότι είναι δυνατόν να υπάρχει αντίδραση σε τόσο αυτονόητες προτάσεις όπως αυτές της Επιτροπής του ΕΣΥΠ. Οποιος πραγματικά ενδιαφέρεται για το μέλλον του πανεπιστημίου πρέπει να μιλήσει τώρα. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ σημαντική για να αφήνεται στη διάθεση μιας δράκας χούλιγκαν της πολιτικής.
* Ο κ. Αντώνιος Εφραιμίδης είναι Cynthia Kim Eminent Professor of Information Technology Electrical and Computer Engineering Department, Πανεπιστήμιο Μaryland, College Park, MD – ΗΠΑ
