Στα πανεπιστήμια οι νέοι μας δεν διδάσκονται μόνον την όποια επιστήμη επέλεξαν οι ίδιοι ή διάλεξε γι’ αυτούς το σύστημα των πανελληνίων εξετάσεων. Παίρνουν επίσης, καθημερινά, μαθήματα πολιτικής αγωγής και κοινωνικής συμπεριφοράς σε ένα μάλλον καθοριστικό γι’ αυτούς στάδιο της ζωής τους. Και τα μαθήματα αυτά έχουν τεράστια σημασία για την κοινωνία μας γενικότερα, εφόσον στον χώρο αυτόν διαμορφώνεται η αυριανή ηγεσία του τόπου.
Τι βλέπει και τι μαθαίνει λοιπόν ο απόφοιτος του λυκείου που μπαίνει στο πανεπιστήμιο; H πρώτη εικόνα που τον κτυπάει κατάματα είναι ένας χώρος που μοιάζει συνήθως με αχούρι, στο οποίο η βρώμα και η ακαταστασία αυξάνονται όσο προχωράει η χρονιά. Και αν τύχει ο απόφοιτος αυτός να επισκεφθεί πρώην συμμαθητές που φοιτούν στα διάφορα ιδιωτικά κολέγια -συνήθως, διότι απέτυχαν στις πανελλήνιες εξετάσεις και οι γονείς τους έχουν λεφτά να πληρώσουν- αναγκάζεται να κάνει τη σύγκριση. Το δημόσιο είναι τζάμπα και μοιάζει με αχούρι, αν και πιθανότατα υπερτερεί ως προς την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού. Το ιδιωτικό το πληρώνεις και γι’ αυτό το σέβεσαι περισσότερο.
Στη συνέχεια, ανακαλύπτει ότι ενώ ο ίδιος μόχθησε για να μπει στο πανεπιστήμιο, ιδιαίτερα αν πρόκειται για τις δύσκολες σχολές που μπαίνουν οι καλύτεροι, μερικοί άλλοι κατάφεραν να μπουν με κόλπο από τα παράθυρα. Μαθαίνει λοιπόν ότι στη χώρα που ζει οι κανόνες είναι πολύ σχετικοί και ότι μερικοί ξύπνιοι κοροϊδεύουν συστηματικά τους υπόλοιπους.
Ανακαλύπτει επίσης ότι τον πανεπιστημιακό χώρο ελέγχουν εν πολλοίς κόμματα και συνδικαλιστές, οι οποίοι προσφέρουν πολλών ειδών υπηρεσίες στην εν δυνάμει εκλογική τους πελατεία, από προγράμματα σπουδών μέχρι εργασίες για να περάσουν τα μαθήματα ή καμιά φορά βαθμούς και πρόσβαση σε μεταπτυχιακές σπουδές, τουλάχιστον για τους συνδικαλιστές. Το πελατειακό σύστημα που χαρακτηρίζει τη λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην Ελλάδα ξεκινάει νωρίς και η σκυτάλη περνάει από τη μια γενιά στην επόμενη. Το φαινόμενο του συνδικαλιστή φοιτητή, ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις δεν σπουδάζει αλλά συνδικαλίζεται για αρκετά χρόνια πριν προχωρήσει στην επόμενη βαθμίδα της κομματικής ιεραρχίας, αποτελεί ένα ιδιαίτερο ελληνικό φαινόμενο, το οποίο, εγώ τουλάχιστον, δεν έχω συναντήσει σε άλλη χώρα. Αποτελεί μια πλήρη στρέβλωση της έννοιας και λειτουργίας του συνδικαλιστή που είχε ως αφετηρία το εργατικό κίνημα. H σχέση διδασκόντων και διδασκομένων στα πανεπιστήμια είναι πολύ διαφορετική από τη σχέση εργαζομένων και εργοδοτών στις επιχειρήσεις. Ακόμη ένα παράδειγμα της απίστευτης ιδεολογικής θολούρας που επικρατεί.
Στο πελατειακό αυτό σύστημα, ο φοιτητής μαθαίνει ότι οι κανόνες είναι συχνά εύκαμπτοι, ότι υπάρχουν περιθώρια συναλλαγής και ότι για να κάνεις σωστή χρήση αυτών των περιθωρίων χρειάζεσαι συνήθως κομματική προστασία. Εκτός και αν είσαι πολύ καλός στη δουλειά σου. O φοιτητικός συνδικαλισμός αναφέρεται συστηματικά στο πάλαι ποτέ φοιτητικό κίνημα για να νομιμοποιείται. H απόσταση όμως που τους χωρίζει είναι τεράστια. Το κυρίαρχο στοιχείο των αιτημάτων που προβάλλουν οι φοιτητικές οργανώσεις σήμερα είναι η άρνηση της αλλαγής και ο φόβος του αύριο με μια έντονη συντεχνιακή νοοπροπία που στοχεύει στην εύκολη απόκτηση πτυχίου, άρα και στην απαξίωσή του σε συνθήκες ανταγωνισμού και ανοικτών συνόρων.
Δεν φταίνε, βεβαίως, γι’ αυτό μόνον οι φοιτητικές οργανώσεις. Τα πανεπιστήμια πάσχουν από ένα αρτηριοσκληρωτικό θεσμικό πλαίσιο, καθώς και από έλλειψη πόρων. Ασφυκτικός εναγκαλισμός του κράτους, υποχρηματοδότηση, φτωχές υποδομές, βαριές διαδικασίες οι οποίες όμως συχνά παρακάμπτονται από τους ίδιους τους πανεπιστημιακούς, τουλάχιστον όσους ειδικεύονται σε αυτό το σπορ. Και είναι πολλοί – το υπάρχον σύστημα τους προσφέρει τα κίνητρα. Οι φοιτητές μαθαίνουν βεβαίως ότι η συναλλαγή είναι όπως το τανγκό: χρειάζεται δύο τουλάχιστον. Οταν έχεις παζαρέψει με τους συνδικαλιστές φοιτητές ψήφους, αξιώματα και πολλαπλές διευκολύνσεις, πού να βρεις μετά την αξιοπιστία και τον σεβασμό που χρειάζεσαι όταν μπαίνεις στο αμφιθέατρο για να διδάξεις; H συναλλαγή διαβρώνει. Ή και κάτι πιο απλό και σύνηθες: όταν πολλοί διδάσκουν δι’ αντιπροσώπου και κανένας δεν τους ελέγχει, πώς θα σεβαστούν οι φοιτητές το πανεπιστήμιο και τους διδάσκοντες; H γενικευμένη ανομία είναι και αυτή μέρος του μαθήματος που διδάσκονται οι φοιτητές στα πανεπιστήμια.
Διδάσκονται επίσης και μια άλλη, ακόμη πιο δυσάρεστη εκδοχή της ανομίας, που οδηγεί στη βία. Μικρές ομάδες που προσπαθούν και συχνά καταφέρνουν να επιβάλλουν την άποψή τους στους υπόλοιπους με το έτσι θέλω ή απλώς επικαλούμενες ένα ανώτερο δίκαιο του οποίου μόνον τα μέλη αυτών των ομάδων είναι κοινωνοί. Και επειδή ξέρουν ποιο είναι το σωστό, είναι έτοιμοι να το επιβάλουν και στους υπόλοιπους. Τα ελληνικά πανεπιστήμια υποφέρουν συχνά από τέτοιες συμπεριφορές στο όνομα ενός ασύλου, του οποίου η έννοια έχει υποστεί επίσης πλήρη διαστρέβλωση. Γνωρίζουμε ότι κάποιοι άγνωστοι κατέστρεψαν πρόσφατα το γραφείο ενός καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, επειδή δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις (σας θυμίζει κάτι αυτό;) Οι περισσότεροι συνάδελφοί του, όπως και παλιά, φαίνεται ότι συνεμορφώθησαν. Περιμένω να ακούσω τις φοιτητικές οργανώσεις να καταδικάζουν αυτό το γεγονός. Ή μήπως όλα πλέον επιτρέπονται;
Ετσι μορφώνονται πολιτικά οι νέοι στα πανεπιστήμιά μας. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι πολλοί -ολοένα και περισσότεροι- απομακρύνονται από την πολιτική και τα κόμματα που τη διακονούν.
* O κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
