Κατά την άφιξή μου στην Αθήνα από τις ΗΠΑ -ως προσκεκλημένος ομιλητής σε ένα συμπόσιο Καρδιολογίας (29 Απριλίου 2006)- εντυπωσιάστηκα έντονα από τις εκτεταμένες αναφορές στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο σχετικά με τα ιδιωτικά, μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια, ως μια βιώσιμη εναλλακτική της υπάρχουσας Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Εξεπλάγην ιδιαιτέρως από τις κοινές θέσεις των δύο μεγαλυτέρων κομμάτων στο θέμα αυτό. Ισως διαισθάνομαι ότι η κοινή γνώμη στηρίζει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια απογοητευμένη από τη σημερινή λειτουργία των δημόσιων πανεπιστημίων.
Σε ένα από τα τηλεοπτικά κανάλια παρακολούθησα, μάλιστα, συνέντευξη του υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης κ. Π. Παυλόπουλου, με αναφορές, μεταξύ άλλων, και στο ζήτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ξεκίνησε την τοποθέτησή του στο συγκεκριμένο θέμα λέγοντας ότι τα καλύτερα πανεπιστήμια στο εξωτερικό είναι ιδιωτικά. Πράγματι, έχει απόλυτο δίκιο. Ωστόσο, δεν εξήγησε γιατί συμβαίνει αυτό. Ενδεχομένως οι δημοσιογράφοι δεν είχαν τις απαραίτητες γνώσεις στο θέμα αυτό, ώστε να θέσουν τα κατάλληλα ερωτήματα. Ετσι, η συζήτηση ολοκληρώθηκε χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις.
Αν και τα τελευταία πενήντα χρόνια έχω εργαστεί αποκλειστικά σε ακαδημαϊκά ιδρύματα των ΗΠΑ, δεν θεωρώ τον εαυτό μου αποκομμένο από τα εκπαιδευτικά ζητήματα που απασχολούν τη γενέτειρά μου.
Για να επανέλθω όμως στο βασικό θέμα αυτού του άρθρου, τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια, υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τα κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων των ΗΠΑ, είναι ιδιωτικά και κατά πολύ ανώτερα των δημοσίων με μόνο ελάχιστες εξαιρέσεις.
Πρώτον και κύριον τα ιδιωτικά πανεπιστήμια «έλαβαν» μια σημαντική ευλογία, γενναίες χορηγίες που έχουν γίνει από φιλάνθρωπους δωρητές ή άτομα που αποφάσισαν να συνδέσουν το όνομά τους για το καλό της εκπαίδευσης με ένα ίδρυμα της επιλογής τους. Συγκριτικά, οι χορηγίες προς τα κρατικά-δημόσια πανεπιστήμια ήταν πάντα λιγότερες και μικρότερης κλίμακας. Δυστυχώς, παγκοσμίως δεν υπάρχουν πολλοί ιδιώτες πρόθυμοι να προσφέρουν χορηγίες σε κρατικές οντότητες.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όπως το Harvard, το Hopkins, το Yale, το Duke, το Stanford, το Emory, για να αναφέρω μερικά μόνο, υπήρξαν οι αποδέκτες μεγάλων χορηγιών, που τους επέτρεψαν να οικοδομήσουν υψηλού επιπέδου υποδομές και να προσελκύσουν παγκοσμίου φήμης ερευνητές.
Αυτό, που πραγματικά εκτίναξε τη φήμη μεγάλων ιδιωτικών πανεπιστημίων ήταν η δημιουργία μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας με τον πολύ μεγάλο προϋπολογισμό του για έρευνα. Δεν χρειάζεται βέβαια να τονίσω ότι οι ανάγκες της έρευνας προσανατολίζονταν κατά πολύ μετά τον πόλεμο στην Ιατρική και τα Εθνικά Προγράμματα Υγείας. Και πάλι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια πήραν τη μερίδα του λέοντος, καθόσον διέθεταν καθιερωμένους ερευνητές στα τμήματά τους. Και έτσι ο πλούσιος γινόταν πλουσιότερος! Για παράδειγμα, το δικό μου ίδρυμα, το Πανεπιστήμιο Emory, λαμβάνει ετησίως μόνο για την Ιατρική Σχολή του πάνω από 150 εκατ. δολάρια δημόσιας χρηματοδότησης για έρευνα. H πραγματικότητα δείχνει ότι κανένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσε να έχει τη σημερινή του θέση-αξία χωρίς την ετήσια κρατική ενίσχυση για έρευνα. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοδική κατάταξη των πανεπιστημίων στις ΗΠΑ βασίζεται στο ποσό που λαμβάνει κάθε ίδρυμα από δημόσιες πηγές. Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη ότι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια καταλαμβάνουν επανειλημμένως τις πρώτες θέσεις της κατάταξης. Το κυρίαρχο ερώτημα σ’ αυτήν την περίπτωση είναι κατά πόσο η ελληνική πολιτεία θα μπορούσε να διανείμει τον ισχνό προϋπολογισμό για την ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα σε όλα τα πανεπιστήμια, ανεξάρτητα από το αν είναι δημόσια ή ιδιωτικά.
Ο αναγνώστης μας βέβαια μπορεί να αναρωτηθεί τι συμβαίνει με όσα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν διαθέτουν ιατρικές σχολές, πώς καταφέρνουν να διακριθούν. H απάντηση είναι απλή: μέσα από τον ίδιο δρόμο: αρχική χρηματική ενίσχυση από γενναίες χορηγίες φιλανθρώπων.
Πανεπιστήμια όπως ο MIT, το Caltech, το Prinston και πολλά άλλα ιδιωτικά ιδρύματα, για να ισχυροποιηθούν στο πεδίο της έρευνας προσέλκυσαν τους κατάλληλους ερευνητές, των οποίων τα ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτήθηκαν από κρατικές πηγές. Σε αυτά τα πανεπιστήμια μετά από τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε πολλά πεδία θετικών επιστημών και τεχνολογίας η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Πεντάγωνο. Οι σκοποί αυτής της χρηματοδότησης στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν και είναι προφανείς. Παρ’ όλα αυτά και πάλι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια καρπώθηκαν τη μερίδα του λέοντος και σε αυτήν την περίπτωση.
Το ευέλικτο οικονομικό πλαίσιο λειτουργίας των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων είναι προφανώς ο κύριος λόγος που τα καθιστά γνωστά και επιθυμητά από το ευρύ κοινό σε παγκόσμια κλίμακα. Οι ιδιωτικές ιατρικές σχολές δεν εξαρτώνται από τα δίδακτρα, τα οποία είναι αρκετά υψηλά σε σχέση με τα ελληνικά δεδομένα. Τα ετήσια δίδακτρα για ένα φοιτητή ιατρικής ποικίλλουν από 35 μέχρι 40 χιλιάδες δολάρια.
Πάραυτα τα δίδακτρα δεν καλύπτουν παρά μόνο το 8-10% των δαπανών των ιδρυμάτων για την εκπαίδευση των φοιτητών τους. Διαθέτοντας ισχυρή οικονομική υποστήριξη τα ιδιωτικά πανεπιστήμια μπορούν άνετα να καλύψουν τις οικονομικές διαφορές. Επιπλέον μια ιδιωτική ιατρική σχολή προσφέρει ελκυστικές υποτροφίες και έτσι προσελκύει φοιτητές υψηλού επιπέδου. Ακόμα προσφέρουν ευκαιρίες εργασίας με υψηλό εισόδημα σε ειδικούς επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων από τον εθνικό ή και τον διεθνή χώρο με την υποχρέωση οι τελευταίοι να εκπαιδεύουν τους φοιτητές. Τα ίδια περίπου ισχύουν και για τα άλλα τμήματα των πανεπιστημίων. Πιστεύω, ότι αυτό που απαιτείται για την ίδρυση, τη λειτουργία και επιτυχία των ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν είναι μόνο ένας νόμος από τη Βουλή ή μια οδηγία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Απαιτείται η συμμετοχή, η δέσμευση και η συνεισφορά πολλών τμημάτων μιας κοινωνίας. H ταπεινή μου γνώμη είναι ότι προς το παρόν τα δημόσια πανεπιστήμια πρέπει να ενισχυθούν σημαντικά για να εκπληρώσουν την αποστολή τους, ενώ η πολιτεία πρέπει να ζητήσει αυστηρότερη λογοδοσία από τις διοικήσεις των πανεπιστημίων, των σχολών, αλλά και από τους καθηγητές και φοιτητές.
* Ομότιμου καθηγητή Παθολογοανατομίας και Καρδιολογίας, Πανεπιστήμιο Emory, Ατλάντα ΗΠΑ.
