Το θέμα των αλλαγών στην ανώτατη παιδεία βρίσκεται σε μόνιμη επικαιρότητα, όπως επίσης και η δυστοκία στην ανεύρεση λύσεων. Εάν, όμως, κανείς θέλει να κάνει μια εκτίμηση των προβλημάτων από τα οποία κατατρύχεται η ανώτατη παιδεία, με αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία και την εκπαιδευτική ανεπάρκεια των πανεπιστημίων, θα διαπιστώσει ότι η επίλυσή τους είναι εύκολη.
Προβλήματα όπως εισαγωγή σε σχολές όχι σύμφωνα με τις προτιμήσεις και την κλίση των υποψηφίων αλλά αναλόγως της βαθμολογίας (παράδειγμα ο αριθμός των σπουδαστών της KNE που καταλήγουν στις θεολογικές σχολές), αριθμός εισακτέων μεγαλύτερος των εκπαιδευτικών δυνατοτήτων κάθε σχολής, το μοναδικό φαινόμενο στον κόσμο των απεριόριστων εξεταστικών περιόδων (στην Ελλάδα όποιος μπει στο πανεπιστήμιο παίρνει οπωσδήποτε πτυχίο, εκτός αν βαρεθεί να δίνει εξετάσεις) και του απεριόριστου χρόνου σπουδών (το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει 90.000 λιμνάζοντες φοιτητές), ασύνδετα προγράμματα σπουδών (ο φοιτητής της Ιατρικής μπορεί να δώσει εξετάσεις στη χειρουργική του 5ου έτους ενώ δεν έχει περάσει την ανατομία του 1ου έτους, που είναι απαραίτητο μάθημα για τη χειρουργική), έλλειψη οργανογράμματος για τις θέσεις κάθε βαθμίδος σύμφωνα με τις ανάγκες κάθε σχολής, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πυραμίδας διδακτικού προσωπικού που δεν υπάρχει σε κανένα πανεπιστήμιο, οργανισμό ή μεγάλη επιχείρηση, καθηγητοποίηση των πάντων, το μεγάλο δόλωμα που έριξε ο ισχύων νόμος του 1982, εκλογή διοικητικών οργάνων με έντονη ψηφοθηρία και κομματικοποίηση. Ολα αυτά και άλλα αργά ή γρήγορα θα αλλάξουν από την πίεση των γεγονότων, από αποσπασματικές πρωτοβουλίες των αρμοδίων, από επέμβαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, θα παραμείνει όμως ένα πρόβλημα που είναι και το σοβαρότερο. H αλλαγή δεν είναι δύσκολη διότι δεν απαιτεί δαπάνες, γίνεται με νομοθετικές ρυθμίσεις και εξαρτάται μόνο από τη θέση που παίρνουν οι εκάστοτε κυβερνώντες σε σχέση με τον λόγο κίνδυνος (από την αντίδραση των συντεχνιακών συμφερόντων) / όφελος (για την παιδεία).
Αλυτο όμως παραμένει το σημαντικότερο πρόβλημα που έχει λάβει διαστάσεις εκρηκτικές και καταρρακώνει την έννοια των ανώτερων σπουδών. Πρόκειται για τη διασπορά σε όλη τη χώρα, σε μικρές και μεγάλες πόλεις, πανεπιστημιακών μονάδων.
Το πρόβλημα αυτό στον βαθμό και στην έκταση που έχει φθάσει δεν λύνεται εύκολα. Οι τοπικές κοινωνίες, οι εκπρόσωποί τους στη Βουλή και οι δημοτικοί άρχοντες δίνουν μάχη για να αποκτήσουν μια σχολή ή ένα τμήμα και όταν το πετύχουν θεωρούν ότι προσέφεραν μεγάλη υπηρεσία στην πόλη τους. Υπηρεσία πράγματι προσέφεραν με την οικονομική δραστηριότητα των φοιτητών, το τίμημα όμως στη μόρφωση και γενικά στην παιδεία είναι τεράστιο. Το φαινόμενο αυτό, που δείχνει πόσο ο λαϊκισμός και η ωφελιμιστική νοοτροπία και η πλήρης αδιαφορία για τις συνέπειές τους κυριαρχούν σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας μας, δεν ανατρέπεται πλέον.
Υπάρχει όμως μια λύση που αποτελεί συγχρόνως και ιδανικό εκπαιδευτικό πρότυπο: H δημιουργία έξω από αστικά κέντρα πανεπιστημιουπόλεων σε στρατηγικά γεωγραφικά σημεία που καλύπτουν μεγάλες περιοχές, όπως η περιοχή μεταξύ του Νέστου και του Εβρου και η περιοχή της Κοζάνης. H πρώτη, στην οποία έχουν εύκολη συγκοινωνιακή πρόσβαση το Κιλκίς, οι Σέρρες, η Καβάλα, η Δράμα, η Ξάνθη, η Κομοτηνή, θα αποτελεί επιπλέον έναν πνευματικό φάρο που θα ακτινοβολεί στις γειτονικές χώρες της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Τουρκίας. Στην περιοχή έξω από την Κοζάνη, η οποία συνδέεται με άριστο οδικό δίκτυο με τις πρωτεύουσες των γειτονικών νομών (Γρεβενά, Καστοριά, Φλώρινα, Εδεσσα, Βέροια), μια πανεπιστημιούπολη θα αποτελεί επίσης ένα εκπαιδευτικό και επιστημονικό κέντρο υψηλής στάθμης με επιρροή στα δυτικά Βαλκάνια (Αλβανία, Σκόπια, Σερβία, Κροατία).
Πανεπιστημιουπόλεις, όμως, μεγάλης πνοής και άρτιου σχεδιασμού. Ξένα πρότυπα υπάρχουν αλλά και αυτά μπορούν να υπερκεραστούν και να δημιουργηθούν ελληνικές πανεπιστημιουπόλεις που θα αποτελούν διεθνώς πρότυπα προς μίμηση. Με πλήρεις, σύγχρονες και άνετες εκπαιδευτικές, συνεδριακές, αθλητικές και ψυχαγωγικές κτιριακές εγκαταστάσεις, φοιτητικές εστίες και πρόβλεψη για τη στέγαση του εκπαιδευτικού και διοικητικού προσωπικού. Το έργο είναι σταδιακά πραγματοποιήσιμο σε γρήγορο σχετικά χρόνο ύστερα από την κατασκευαστική τεχνογνωσία που αποκτήθηκε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Στα υπέρ της δημιουργίας ενός μαθησιακού, πνευματικού και ψυχαγωγικού περιβάλλοντος αυτής της μορφής θα πρέπει να προστεθεί και το σημαντικότατο γεγονός ότι εκτός από τη μόρφωση και την κατάρτιση που θα προσφέρει θα διαμορφώνει και τη μελλοντική στάση ζωής και συμπεριφορά των φοιτητών.
Η κοινή γνώμη και κυρίως η σπουδάζουσα νεολαία είναι βέβαιο ότι θα το επικροτήσουν, εκτός από τις τοπικές κοινωνίες που θα στερηθούν τα υποκατάστατα πανεπιστημίων και σχολών που φιλοξενούν και τα οικονομικά οφέλη από την υποκουλτούρα που τα συνοδεύει. Για την επιτυχία, όμως, αυτού του έργου πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους ότι στο μέλλον η ευημερία των εθνών, της κοινωνίας και ιδίως των ατόμων θα εξαρτάται από τη γνώση. Την πολύπλευρη, πολυμερή και άπλετη γνώση.
* O κ. Μενέλαος Μπατρίνος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
