Οι Ευρωπαίοι μιλούσαν κάποτε με ασυγκράτητη περιφρόνηση για τα αμερικανικά πανεπιστήμια. Ελεγαν ότι οι ΗΠΑ «έχουν τα 105 χειρότερα πανεπιστήμια του κόσμου και τα πέντε καλύτερα». Ενώ στην Ευρώπη, υποτίθεται, ότι όλα τα πανεπιστήμια είναι άριστα, ομοιόμορφα και ισάξια, αφού παρέχουν όμοιους και ισάξιους τίτλους σπουδών. Επακολούθησε, όμως, η επιστημονική και ερευνητική έκρηξη των ΗΠΑ (τις τελευταίες δεκαετίες μονοπωλούν το ευρωπαϊκό βραβείο Νόμπελ) και ανάγκασε τους Ευρωπαίους να «καταπιούν» την περιφρόνησή τους και να αναγνωρίσουν σήμερα ότι το αμερικανικό σύστημα ανωτάτων σπουδών είναι καλύτερα προσαρμοσμένο στις ανάγκες της επιστήμης και της έρευνας, αλλά και της αγοράς εργασίας.
Φαίνεται ότι το μυστικό της επιτυχίας του αμερικανικού συστήματος είναι ακριβώς αυτό που οι Ευρωπαίοι θεωρούσαν ως ελάττωμα: ο πανεπιστημιακός ανταγωνισμός διαφοροποιεί τα πανεπιστήμια σε άριστα, καλά και μέτρια (πιο κάτω μάλλον δεν πέφτουν), με διαφορετική «τιμή» το καθένα (δίδακτρα). H διαφοροποίηση αυτή επιτρέπει στο αμερικανικό σύστημα να είναι ταυτόχρονα μαζικό, όπως απαιτεί η εποχή μας, και ελιτίστικο, όπως απαιτεί η εξειδίκευση, η επιστήμη και η έρευνα. Με άλλα λόγια δίνει στη «μάζα» τη δυνατότητα να αναδείξει την ελίτ! Το ίδιο μπορούμε να ισχυρισθούμε και για τη Μέση Εκπαίδευση. Είναι μεν μαζική (αυτό εκτός από ανάγκη της εποχής αποτελεί και μεγάλη δημοκρατική κατάκτηση), αλλά δεν ευνοεί τη διάκριση, δεν παράγει την «ελίτ» (αυτό το έργο το έχει προ πολλού εναποθέσει στα πανάκριβα ιδιωτικά φροντιστήρια). Εκφράζει «δημοκρατικότατα» τη βαθύτατη περιφρόνηση στη λαϊκή «μάζα», καθηλώνοντάς την στην ακινησία και στη μετριότητα. Μια μεγάλη δημοκρατική κατάκτηση που μεταλλάχθηκε στο αντίθετό της.
Με πανευρωπαϊκή ενημέρωση για τα πανεπιστημιακά πράγματα ο κ. Αντ. Λιβιεράτος είχε την καλοσύνη να μου στείλει εκτενές άρθρο του, δημοσιευμένο τον περασμένο Φεβρουάριο στο περιοδικό «Επιλογή». Περιγράφει την κρίση της Ευρωπαϊκής Ανώτατης Εκπαίδευσης, η οποία πρώτα είναι οικονομική. H μαζικότητα, αλλά και οι σύγχρονες επιστημονικές και ερευνητικές απαιτήσεις έχουν εκτινάξει τις δαπάνες στα ύψη, ενώ η σχεδόν πλήρης εξάρτηση από τον κρατικό προϋπολογισμό («δωρεάν παιδεία») αφενός προκαλεί μόνιμα και άλυτα προβλήματα στη χρηματοδότηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης, αφετέρου δεν επιτρέπει την εσωτερική διαφοροποίηση του κόστους και της ποιότητας. H «δωρεάν παιδεία» είναι άνιση και αντιδημοκρατική, κάθε πράγμα έχει κόστος και τιμή, πληρώνουν όσοι μπορούν και απολαμβάνουν όσοι δεν μπορούν ανάλογα με την αξία τους. Το αποτέλεσμα του «δωρεάν». H Ευρώπη διαθέτει για την Ανώτατη Εκπαίδευση το 1,1% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος της και οι ΗΠΑ το 2,3%!
Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ήδη επανεξετάζουν το σύστημα της «δωρεάν παιδείας» και μελετούν την επαναφορά των διδάκτρων για εκείνους που μπορούν να πληρώσουν, και εκτεταμένων υποτροφιών για εκείνους που αποδεικνύουν την αξία τους και δεν μπορούν να πληρώσουν. Αυτό είναι το δίκαιο, το δημοκρατικό, το ισότιμο και αξιοκρατικό σύστημα. Το «δωρεάν» ισοπέδωσε την εκπαίδευση και μας έκανε να διαθέτουμε ελάχιστα για τον λαό και πολλά στα ιδιωτικά σχολεία, στα φροντιστήρια και στα λεγόμενα κέντρα ελευθέρων σπουδών. Ακριβοί στα πίτουρα και φτηνοί στο αλεύρι.
Θίγει και πολλά άλλα ζητήματα ο κ. Αντ. Λιβιεράτος. Το κυριότερο και καίριο για μας και τα πανεπιστήμιά μας η παρατηρούμενη ήδη τάση να επικρατήσει ενιαίο ευρωπαϊκό πτυχίο που θα αποτυπώνει κοινές πανεπιστημιακές αξίες. Είναι τα πανεπιστήμιά μας έτοιμα να δεχθούν αυτές τις αξίες; Αν δεν θα είναι μοιραία θα περιπέσουν στην κατηγορία των «πανεπιστημίων ευκαιρίας» για την υπόλοιπη Ευρώπη…
