Πάρχουν μείζονα, στρατηγικής σημασίας, εκπαιδευτικά θέματα τα οποία αφορούν τόσο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια, όσο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με κρισιμότερο και σημαντικότερο -(και) κατά τη γνώμη μου- τις διακηρύξεις/αποφάσεις των διασκέψεων της Μπολόνια και του Βερολίνου για τη δημιουργία μιας «συνεπούς και συνεκτικής» ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με «συμβατά και συγκρίσιμα» εθνικά συστήματα, «διευκόλυνση της κινητικότητας» και «δυνατότητες απασχόλησης» των σπουδαστών, εκπαιδευτικών και ερευνητών, αλλά και με απώτερο σκοπό την «ενίσχυση της επιστημονικής έρευνας» και την «ανταγωνιστικότητα» της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε παγκόσμια κλίμακα.
Αν και η χώρα μας συμπεριλαμβάνεται στις 33 χώρες της ευρύτερης ευρωπαϊκής περιοχής, οι οποίες συνυπέγραψαν τις διακηρύξεις και δεσμεύθηκαν για την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έως το 2010 -θέτοντας ως προτεραιότητα την εφαρμογή των πλέον κρίσιμων μέτρων από το 2005- στην Ελλάδα δεν συζητήθηκε ουσιαστικά ποτέ το θέμα από την επιστημονική/εκπαιδευτική κοινότητα και τα ιδρύματα, ούτε έγιναν ευρέως γνωστοί οι σημαντικότεροι στόχοι, οι οποίοι μάλιστα πρέπει -ή ακριβέστερα, θα έπρεπε- να επιτευχθούν έως το 2005. Αυτοί οι στόχοι αφορούν στην αντιστοίχιση των σπουδών, στην εξασφάλιση της ποιότητας και στην ισοτίμηση των πτυχίων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Οι διακηρύξεις των διασκέψεων της Μπολόνια (το 1999), της Πράγας (το 2001) και του Βερολίνου (το 2003), στις οποίες μετείχαν οι υπουργοί αρμόδιοι για την τριτοβάθμια εκπαίδευση από 33 -στην τελευταία διάσκεψη- χώρες, επανεπιβεβαίωσαν ουσιαστικά τις γενικές αρχές της διακήρυξης της Σορβόννης (1998) και τις συμπλήρωσαν με νέους στόχους, προτεραιότητες και ενδιάμεσα χρονοδιαγράμματα, καθιστώντας οριστική τη δέσμευση των χωρών τους για ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έως το 2010.
Οι γενικές αρχές και στόχοι/υποχρεώσεις είναι:
α) Καθιέρωση (από το 2005) συστήματος τριών κύριων κύκλων σπουδών (προπτυχιακού, μεταπτυχιακού και διδακτορικού) με ελάχιστη διάρκεια τριών, δύο και τριών ετών ή 3+2+3 -αντίστοιχα- και στόχο την ενίσχυση της έρευνας, η οποία θεωρείται αναπόσπαστο τμήμα και σπουδαιότατο στοιχείο της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Απαιτείται γι’ αυτό η διευκόλυνση της κινητικότητας των μεταπτυχιακών/διδακτορικών φοιτητών και νέων ερευνητών, η βελτιστοποίηση της συνεργασίας μεταξύ των ιδρυμάτων αλλά και η ισχυρή υποστήριξή τους (συμπεριλαμβανομένης και της χρηματοδοτικής) από τις εθνικές κυβερνήσεις και από ευρωπαϊκούς οργανισμούς.
β) Διασφάλιση (από το 2005) της ποιότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με προώθηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στη διαμόρφωση συγκρίσιμων κριτηρίων και μεθόδων/συστημάτων βαθμολόγησης και αξιολόγησης. H ευθύνη για τη διασφάλιση ποιότητας εναπόκειται σε κάθε ίδρυμα, αλλά ζητείται από ευρωπαϊκούς οργανισμούς η ανάπτυξη ενός συνόλου προτύπων, διαδικασιών και οδηγιών ώστε (από το 2005) τα συστήματα εθνικής διασφάλισης ποιότητας να περιλαμβάνουν: 1) καθορισμό των ευθυνών των οργανισμών και των φορέων οι οποίοι εμπλέκονται, 2) αξιολόγηση των προγραμμάτων ή των ιδρυμάτων (εσωτερική και εξωτερική), με συμμετοχή των σπουδαστών/φοιτητών και δημοσίευση των αποτελεσμάτων, 3) σύστημα πίστωσης και πιστοποίησης, 4) διεθνείς συνεργασίες και δικτύωση σε διεθνές επίπεδο.
γ) Λειτουργία (από το 2005) συστήματος εύκολα αναγνωρίσιμων/αναγνώσιμων και συγκρίσιμων βαθμών/πτυχίων (συμπλήρωμα διπλώματος), για τη διευκόλυνση της κινητικότητας και την εξασφάλιση της δυνατότητας απασχόλησης των Ευρωπαίων πολιτών, αλλά και της ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
δ) Προώθηση ενός συστήματος πιστώσεων σπουδών, με γενίκευση του ευρωπαϊκού συστήματος λογιστικής μεταφοράς και τη σταδιακή μετατροπή του σε μια γενικευμένη βάση για τα εθνικά πιστωτικά συστήματα σπουδών, ως μέσου διευκόλυνσης της κινητικότητας των σπουδαστών/φοιτητών.
ε) Προώθηση της κινητικότητας των σπουδαστών/φοιτητών (για σπουδές, κατάρτιση κ.ά.) και των εκπαιδευτικών, των ερευνητών και των διοικητικών υπαλλήλων (με τη λήψη μέτρων και την άρση όλων των εμποδίων), αφού διαπιστώνεται η τεράστια σημασία της κινητικότητας αυτής για την ακαδημαϊκή και πολιτιστική, αλλά και την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ολοκλήρωση της Ευρώπης.
στ) Περαιτέρω ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάσταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με πρόσθετα μέτρα (κυρίως όσον αφορά στη διαμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων, τη διαπανεπιστημιακή συνεργασία, τις ανταλλαγές και τα κοινά προγράμματα σπουδών σχετικά με την κατάρτιση και έρευνα, ιδίως αυτά με ευρωπαϊκό περιεχόμενο και προσανατολισμό) και άρση νομικών εμποδίων.
ζ) Εξουσιοδότηση, ενίσχυση και ενθάρρυνση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για μεταρρυθμίσεις -(και) στην εσωτερική οργάνωση και διοίκησή τους, στις συνθήκες μελέτης και διαβίωσης των σπουδαστών/ φοιτητών τους για την ολοκήρωση των σπουδών τους χωρίς εμπόδια σχετικά με το κοινωνικό και οικονομικό τους υπόβαθρο κ.λπ.- με συμμετοχή των σπουδαστών /φοιτητών τους.
η) Ενθάρρυνση και εξασφάλιση της διά βίου μάθησης, με την παροχή ευκαιριών σε όλους τους πολίτες, σύμφωνα με τις προσδοκίες και δυνατότητές τους, για να ακολουθήσουν ευέλικτες πορείες διά βίου μάθησης (και) μέσα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, κάνοντας χρήση και του συστήματος των πιστώσεων σπουδών.
θ) Προώθηση της ελκυστικότητας της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στους σπουδαστές/φοιτητές τρίτων χωρών.
Στις υποχρεώσεις των χωρών-μελών περιλαμβάνεται η παροχή πληροφοριών σχετικά με την εφαρμογή και την πρόοδο των διαδικασιών σε κάθε χώρα, αλλά και η παρουσίαση και αποτίμησή τους κατά την επόμενη διάσκεψη των αρμόδιων υπουργών (από 40 συνολικά, μετά την είσοδο 7 νέων μελών, χώρες) στο Μπέργκεν της Νορβηγίας, τον Μάιο του 2005.
Στην Ελλάδα, εκτός από το ότι οι στόχοι αυτοί -και οι υποχρεώσεις οι οποίες έχουν αναληφθεί- δεν έχουν γίνει ευρέως γνωστοί ούτε έχουν συζητηθεί ουσιαστικά για την εξασφάλιση -εκ των προτέρων- της συναντίληψης της εκπαιδευτικής κοινότητας και των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, δεν έχει ακόμη -έστω εκ των υστέρων- προκληθεί η συζήτηση ούτε έχει αρχίσει μια διαδικασία για την προετοιμασία, την ενίσχυση και την προσαρμογή των ιδρυμάτων. Αυτή η καθυστέρηση αφαίρεσε από την εκπαιδευτική κοινότητα τη δυνατότητα συμμετοχής στις αποφάσεις (πριν από το 1999), στοίχισε στα ιδρύματα την απώλεια τεσσάρων ετών προετοιμασίας (από το 1999), θα στοιχίσει στη χώρα την απώλεια της αξιοπιστίας της (από το 2005) και θα στοιχίσει πιθανότατα στους φοιτητές την καθυστέρηση της συγκρισιμότητας και της ισοτίμησης των πτυχίων τους (από το 2010). Αυτή η καθυστέρηση δεν μπορεί να συνεχιστεί…
Η δημιουργία μιας ευρύτερης, ενοποιημένης, αναβαθμισμένης και ανταγωνιστικής -σε παγκόσμια κλίμακα- ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η διασφάλιση της ποιότητας, της αντιστοίχισης των σπουδών και της ισοτίμησης των πτυχίων της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, εκτός από μείζονα και στρατηγικής σημασίας, είναι θέματα εξαιρετικά επείγοντα για να τα αγνοούμε ή να τα πνίγουμε στον «θόρυβο» υποκριτικών και αποπροσανατολιστικών κραυγών περί «λογοκρισίας», «μετεγγραφών», «σημαιοφόρων» κ.ά.
* O κ. Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
