Η πολιτική αποστρατεία εξασφαλίζει ένα ανεκτίμητο πλεονέκτημα στους αποστράτους: τους απαλλάσσει από την υποχρέωση να οργανώνουν τη δράση τους με βάση τους συσχετισμούς της εποχής και το συμφέρον ορισμένου κόμματος ή χώρου. Οι απόστρατοι δεν υπόκεινται πια στην εξουσιαστική πίεση μιας πολιτικής οντότητας που ορίζει πώς θα αξιοποιούν το προσωπικό τους κεφάλαιο (πολιτικό, ρητορικό, κοινωνικό). Κινούνται με μεγαλύτερη ευελιξία, γιατί το βάρος που φέρουν δεν έχει την πρακτική υπόσταση και το κόστος που θα είχε κάποια χρόνια πριν. Αλλωστε, αν ο απόστρατος αποδοκιμαστεί για μια επιλογή του, έχει την πολυτέλεια στη συνέχεια να την ερμηνεύσει πολύ πιο δημιουργικά απ’ ό,τι θα ερμήνευε την επιλογή του ένας ενεργός πολιτικός: η μεγάλη εικόνα, η μικρή εικόνα, η εμπειρία και το συγκείμενο μπορούν να τεθούν στην υπηρεσία ενός διορθωτικού αφηγήματος που θα αναιρέσει κομψά την αποδοκιμασία. Στο κάτω κάτω, τους απόστρατους τους αγαπάμε ευκολότερα και εξίσου εύκολα τους συγχωρούμε. Δεν μας «απειλούν» πια.
Τι απέγινε το χάσμα;
Η συνάντηση Βενιζέλου – Καραμανλή στην εκδήλωση για τα 15 χρόνια της εφημερίδας «Δημοκρατία», τα εγκάρδια λόγια που αντάλλαξαν, αλλά και οι συγκλίσεις που παρατηρήθηκαν στον λόγο τους, προκάλεσαν μια ταραχή ίσως αναντίστοιχη της αξίας της περίστασης. Η έκπληξη συνίσταται στο προφανές: τι σχέση έχει η παλαιοπολιτική και δυσάρεστα αναπολογητική κληρονομιά του Καραμανλή με τον σοφά (ανα)στοχαστικό Ευάγγελο Βενιζέλο; Πώς δικαιολογείται η συνύπαρξη ενός πολιτικού ταυτισμένου με μια εποχή ανενδοίαστης σπατάλης και υπονόμευσης του οικονομικού μέλλοντος της χώρας με έναν πολιτικό που έχει εμβαθύνει στη μετανεωτερική εθνική μας παθογένεια με τόση θεωρητική επάρκεια, ώστε να γνωρίζει καλύτερα από τους περισσότερους πώς οδηγηθήκαμε στη μεγάλη κρίση, την οποία ο ίδιος κλήθηκε να αντιμετωπίσει; Δεν πρόκειται για χάσμα κομματικό, αλλά για διαφορά κουλτούρας και ιστορικής θέασης.
Εξω απ’ τη μάχη
Υπάρχει η εξήγηση της αμβλυντικής επίδρασης της αποστρατείας. Οταν έχεις πάψει να συμμετέχεις στο πολιτικό παιχνίδι με αποφασιστικό ρόλο, μπορείς να συναναστρέφεσαι τον ιδεολογικό σου αντίπαλο χωρίς η συναναστροφή να αναιρεί την ετερότητά σας ή να σηματοδοτεί κάποια ομοιότητα που δεν υπάρχει. Η πολιτική σύγκρουση από ένα σημείο και έπειτα επιτρέπεται να είναι θεωρητική και να μην παρεισφρέει σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης έκφρασης και επαφής. Βενιζέλος και Καραμανλής έχουν το δικαίωμα, λοιπόν, να ανταλλάσσουν χειραψίες, χαμόγελα και αβρότητες χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι. Αν διαβάσει, μάλιστα, ένα άτομο νεαρό σε ηλικία όσα είπαν οι δύο πρώην πρόεδροι περί θεσμών, ίσως δυσκολευτεί να πιστέψει ότι οι δύο άνδρες ανήκαν κάποτε σε αντίπαλα στρατόπεδα. Είναι κι αυτό απότοκο της αποστρατείας: όσο και αν διαφέρουν στην ποιότητα και στην τεκμηρίωσή τους, οι ακαδημαϊκού τύπου αναλύσεις τείνουν να συμπίπτουν όταν δεν διακυβεύεται κάτι για εκείνους που τις διατυπώνουν. Πόσο άσχετοι μπορούν να είναι μεταξύ τους δύο λόγοι περί Δημοκρατίας από δύο δημοκράτες πολιτικούς που δεν φέρουν πια την πολιτική ευθύνη της;
Σημειολογία εκ του αποτελέσματος
Υπάρχει, όμως, και το θέμα του συμβολισμού: του εκ προθέσεως και του εκ του αποτελέσματος. Αν ρωτήσει κανείς Βενιζέλο και Καραμανλή κατά πόσο θεωρούν ότι η συνάντησή τους σηματοδοτεί ιδεολογικό πλησίασμα, θα λάβει μάλλον αρνητική απάντηση. Δεν βρέθηκαν δύο πρώην αντίπαλοι για να διατρανώσουν μια όψιμη συγγένεια, με λίγα λόγια. Εκτός όμως από τον άμεσο, υπάρχει και ο έμμεσος συμβολισμός, ο οποίος σε δύο έμπειρους πολιτικούς δεν μπορεί να είναι ξένος. Γιατί έγινε τώρα η συνάντηση; Γιατί εκφράστηκε τώρα η συμπάθεια; Πώς κατέληξαν οι δύο πολιτικοί άνδρες ταυτόχρονα στο συμπέρασμα πως «η χώρα είναι μη διακυβερνήσιμη» ο ένας και πως «ένα ολοένα διευρυνόμενο τμήμα της κοινωνίας θεωρεί ότι οι θεσμοί δεν λειτουργούν με την πληρότητα που απαιτείται» ο άλλος; Βενιζέλος και Καραμανλής γνώριζαν ότι τα σχόλιά τους θα εκτιμηθούν τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τον χρονισμό τους· όχι μόνο «μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας», αλλά και σε σχέση με την απεύθυνσή τους. Και τα διατύπωσαν παρ’ όλα αυτά ή, ενδεχομένως, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Ηταν εξαρχής αναμενόμενο ότι οι δύο παρουσίες, παρά την ανεξαρτησία τους, θα συμβόλιζαν ένα κοινό μέτωπο.
Ποιος κατσαδιάζει;
Η λογική, βέβαια, λέει ότι απ’ όπου κι αν προέρχεται η πολιτική κατσάδα, είναι θεμιτή, όταν η ανάγκη γι’ αυτήν υπάρχει. Η αξιολόγηση μιας καταγγελτικής συμμαχίας, λοιπόν, ακόμη και της πλέον παράδοξης, είναι δευτερεύουσας σημασίας, εφόσον το αντικείμενο της καταγγελίας είναι έγκυρο: Η θεσμική δυσλειτουργία είναι θεμελιώδες πρόβλημα της χώρας, άρα καλό είναι ο πρωθυπουργός να ακούει όσο συχνότερα γίνεται και σε όλους τους τόνους ότι πρέπει να αναλάβει δράση για να αποκαταστήσει το κύρος των πυλώνων της Δημοκρατίας που πλήττονται. Είναι, ωστόσο, προφανές ότι η δυσλειτουργία δεν προέκυψε τώρα. Προφανές είναι, επίσης, ότι η δημοκρατική έκπτωση που Βενιζέλος και Καραμανλής ορθώς επισημαίνουν είναι προϊόν μιας μακράς πολιτικής παράδοσης την οποία γνώρισαν όχι ως απόστρατοι, αλλά ως πρωταγωνιστές.
