Στα μέσα Νοεμβρίου ο Πρόεδρος των ΗΠΑ στριμώχτηκε για την υπόθεση Epstein. Η Catherine Lucey, ανταποκρίτρια του Bloomberg στον Λευκό Οίκο, επέμεινε στην ερώτησή της. «Ησύχασε, ησύχασε γουρουνίτσα» της είπε ο Πρόεδρος. Η γυναίκα έκανε απλώς τη δουλειά της.
Χτες ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αποκάλεσε μία άλλη ανταποκρίτρια, γυναίκα πάλι, εκνευριστική. Την στοχοποίησε ανάμεσα σε συναδέλφους της και την κατσάδιασε κανονικά. «Είσαι η πιο εκνευριστική δημοσιογράφος, δεν είσαι καλή, είσαι εκνευριστική κάθε φορά». Μάλιστα το ύφος του ήταν ακόμη πιο επιθετικό από το ύφος που επιφυλάχθηκε για την γουρουνίτσα. Οκ. Η ρεπόρτερ του δικτύου ABC, Rachel Scott (32, βραβευμένη, επιτυχημένη, μαχητική), είχε μια δύσκολη μέρα στη δουλειά. Θα το ξεπεράσει. Τι σημαίνουν, όμως, όλ’ αυτά στο πλαίσιο της ελευθερίας του λόγου;
Το ερώτημα «ποιος μιλάει;» είναι κρίσιμο. Η ελευθερία του λόγου, που προτάσσει στην Πρώτη Τροποποίηση το Αμερικανικό Σύνταγμα, είναι, υποτίθεται, «ιερή». Φορείς του δικαιώματος είναι πρωτίστως όσοι υφίστανται εξουσία (βλ. Τσακυράκης, Η Ελευθερία Του Λόγου Στις ΗΠΑ), όχι όσοι την ασκούν. Το δικαίωμα είναι απεριόριστο, προκειμένου άνθρωποι που δεν διαθέτουν άλλους πόρους, παρά μόνον τη φωνή τους, να μετέχουν της δημοκρατίας, να διαμορφώσουν τα πράγματα. Παράλληλα, αποτελεί διέξοδο δίκαιης ή άστοχης οργής που δεν περιλαμβάνει όπλα, αιματοχυσίες, τρομοκρατία.
Η ακραία αντιδραστική σκέψη έχει οικειοποιηθεί τη γλώσσα των αδυνάμων/περιθωριακών προκειμένου να την θέσει στην υπηρεσία πανίσχυρων ανθρώπων με οργιώδες οικονομικό κεφάλαιο, χαμηλή ατομική φορολόγηση, αδιανόητες διασυνδέσεις και πολιτική εξουσία. Όταν κάποιος επιχειρεί να τους ελέγξει ή να αντιμιλήσει, αντιδρούν σαν μωρά που έχασαν την πιπίλα τους.
Η υποχώρηση της δημοκρατίας-και μαζί η υποχώρηση της ελευθερίας του λόγου και του τύπου-συνδέεται με μία αντιστροφή ρόλων. Ενώ είναι αυτονόητο πως όταν κατέχεις εξουσία δέχεσαι κριτική και πως η εργασία των δημοσιογράφων έγκειται στο να ασκούν κριτική προς το συμφέρον του λαού (αυτά λένε τα συντάγματα), στην περίπτωση Τραμπ «κανονικοποιείται» η επίθεση από τα πάνω προς τα κάτω. Άλλο ένα σπάσιμο του ταμπού. Να επιτεθείς στην εργαζόμενη!
Τη στοχοποιείς. Την τρομοκρατείς (σε προσβάλει ο πιο ισχυρός άνδρας του κόσμου στο κάτω κάτω!) και τελικά επιχειρείς να τη φιμώσεις, να μπεις στο μυαλουδάκι της. Θυμόμαστε και την δυστυχέστατη αποστροφή του Έλληνα Πρωθυπουργού προς ξένη δημοσιογράφο που τον πίεσε για απαντήσεις στη διαχείριση του προσφυγικού: «have you been to Samos? No you have not been to Samos». Τουλάχιστον, δεν μπορούν να του αποδοθούν σεξιστικά κίνητρα. Το ίδιο θα έλεγε και σε άνδρα.
Ο διακεκριμένος ιστορικός Timothy Snyder στο βιβλίο του Περί Ελευθερίας (εκδ. Παπαδόπουλος) μιλάει, μεταξύ άλλων, για την πλάνη του οικονομικού ντετερμινισμού. Ενώ υποτίθεται πως μόνον οι μαρξιστές έπασχαν από κάποιες καταθλιπτικές βεβαιότητες, ο Snyder υποστηρίζει πως και οι οπαδοί του καπιταλισμού, ειδικά τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, έπασχαν-και μάλλον πάσχουν ακόμη-από κάποιου είδους βαθιά πίστη στην ικανότητα της αγοράς (ως αφηρημένης οντότητας) να διορθώνει μόνη της τα πράγματα.
Ο Snyder είναι από τους κορυφαίους μελετητές της Ανατολικής Ευρώπης. Όπως είναι φυσικό εστιάζει στο παράδειγμα της Ρωσίας. Οι αγορές «απελευθερώθηκαν», με εκείνη τη σιγουριά του ‘90, όμως δεν εγκαθιδρύθηκε φιλελεύθερη δημοκρατία. Αναπτύχθηκε μία ολιγαρχική δύναμη. Στη Ρωσία του Πούτιν, το σύστημα σταδιακά μετατράπηκε σε απροσχημάτιστα απολυταρχικό, ενώ δεν άργησε να εκδηλώσει επιθετικότητα προς άλλες χώρες. «Ο φασιστικός χαρακτήρας του ρωσικού καθεστώτος θα έπρεπε να είχε γίνει σαφής πολύ πριν την ολομέτωπη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022», γράφει ο Snyder, ενώ συνταγογραφεί τη συστηματική μελέτη της ιστορίας για τη θεραπεία από τις σιγουριές.
Από πού κι ως πού θεωρείται δεδομένο ότι καπιταλισμός, ορθολογισμός και ελευθερία πάνε πακέτο; Παράλογη υπόθεση, ομολογεί, έχοντας μελετήσει την Ανατολική Ευρώπη, τον φασισμό και τις παρεμβάσεις των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική με σκοπό την εξυπηρέτηση αμερικανικών συμφερόντων. Η ελευθερία δεν είναι μονάχα αρνητική (ελευθερία από κάτι). Έχει και θετικό περιεχόμενο, ελευθερία να κάνω κάτι. Τις πιο συναρπαστικές σελίδες του βιβλίου, ο Snyder τις πληκτρολογεί μέσα σε αμαξοστοιχίες που συνδέουν την Ουκρανία με την Πολωνία.
Δεν ανησυχεί μόνο για τους Ουκρανούς. Κι εμείς, ευρισκόμενοι σε δημοκρατίες που δεν δέχονται εισβολή, αδρανούμε, δικαιολογούμε τ’ αδικαιολόγητα, η σκέψη μας γίνεται πλαδαρή. «Έχοντας μπει σε έναν αιώνα που, τη δεκαετία του 1970, ήταν το υλικό των ονείρων και τη δεκαετία του 1990 αντικείμενο σίγουρων προβλέψεων, βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής».
