Στην Ελλάδα δεν τα πάμε πολύ καλά με την ιδιοκτησία, ιδίως αν είναι των άλλων. Αντί για σεβασμό, μας εμπνέει διάθεση να την πλήξουμε κι έχουμε μάλιστα γίνει και πολύ ευρηματικοί στην ηθική νομιμοποίηση των πληγμάτων: πάνω απ’ όλα τίθεται η «ελευθερία» μας, και η ελευθερία της ελευθερίας μας να καταλαμβάνει τα πάντα. Οταν μάλιστα μιλάμε για πνευματική ιδιοκτησία, το άυλο της υπόθεσης ξεσηκώνει ακόμη εντονότερη διάθεση παραβίασης. Η ενόχληση κάποιων με την άρνηση του Γιώργου Χατζιδάκι να επιτρέψει την παρουσίαση του έργου του πατέρα του σε περιοδεία-αφιέρωμα στον Θεοδωράκη και στον Χατζιδάκι, με τον Γιάννη Χαρούλη και τη Νατάσσα Μποφίλιου, προκύπτει κατά ένα μέρος από αυτή τη νοοτροπία: Εμείς ξέρουμε καλύτερα από τους άλλους πώς πρέπει να διαχειριστούν αυτό που τους ανήκει, πόσο μάλλον αν πρόκειται για τέχνη, η οποία ως γνωστόν «ανήκει σε όλους». Το μεταφορικό ανήκειν συμπλέκεται με το κυριολεκτικό και το αποτέλεσμα είναι ένα πανδαιμόνιο αναρμόδιων απόψεων περί καλλιτεχνικής ιδιοκτησίας. Αυτή η αυθαίρετη γαλαντομία, ωστόσο, σε ό,τι αφορά τα έργα διανοίας δεν είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα γενναιοδωρίας· εμπεριέχει ένα στοιχείο εγωισμού: θαυμάζουμε το έργο του Χατζιδάκι ως οικουμενικό αγαθό, αλλά δεν το αναγνωρίζουμε ως το προϊόν ιδιωτικής έμπνευσης που είναι, λες και φύτρωσε μόνο του· πιστεύουμε ακράδαντα ότι «ανήκει σε όλους», αλλά, παραδόξως, ξεχνάμε ότι πρωτίστως ανήκει στον δημιουργό του, ο οποίος επέλεξε να το προστατεύσει (πρωτογενώς και δευτερογενώς) με ορισμένο τρόπο.
Το έργο και η χρήση του
Δεν είναι όλες οι ενστάσεις απέναντι στη «συντηρητική» διαχείριση του χατζιδακικού έργου το ίδιο άσχετες με τον νόμο και την ηθική του. Πολλοί αντιτείνουν στο εξαιρετικά επιλεκτικό κριτήριο του νόμιμου διαχειριστή τον κίνδυνο συρρίκνωσης που διατρέχει το αποτύπωμα του δημιουργού, αν το έργο του συνεχίσει να διατίθεται με τόση φειδώ. Είναι ο Χατζιδάκις το 2025 μια μουσειακή φυσιογνωμία; Πόσοι θα γνωρίσουν τη μουσική του εάν αυτή παραμείνει αεροστεγώς κλεισμένη στο αποστειρωμένο μπαούλο του κληρονόμου; Προσθέτουν κάποιοι άλλοι ότι το έργο είναι τόσο σπουδαίο, που ακόμη και οι λιγότερο ποιοτικές «χρήσεις» του δεν είναι ικανές να το βλάψουν, ίσα ίσα, μπορούν μόνο να επαυξήσουν το αντίκρισμά του, μυώντας και τους μη μυημένους, έστω και άγαρμπα, στο πολιτισμικό σύμπαν του Μάνου Χατζιδάκι. Με λίγα λόγια, δεν θέλουν όλοι οι διαφωνούντες με τον «ελιτισμό» του Γιώργου Χατζιδάκι να αποσπάσουν από αυτόν το δικαίωμα διαχείρισης του έργου του πατέρα του. Κάποιοι πιο καλόπιστοι ελπίζουν απλώς σε μια διαχείριση επιεικέστερη και φιλικότερη προς τις μάζες.
Βίος-οδηγός
Πότε όμως υπήρξε ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις επιεικής με ό,τι θεωρούσε μέτριο ή κακό; Πότε επιδίωξε τη συμπάθεια των μαζών; Ο προβληματισμός που εγείρει ο υπερβάλλων προστατευτισμός του Γιώργου Χατζιδάκι είναι κατανοητός, αλλά μοιάζει να μη λαμβάνει υπόψη ότι το παρόν καθεστώς διαχείρισης του έργου του Μάνου Χατζιδάκι βασίζεται στη μακρά παράδοση αυστηρής επιφύλαξης που τηρούσε ο δημιουργός όσο ήταν εν ζωή. Οποιος έχει ασχοληθεί ελάχιστα με τον Μάνο Χατζιδάκι γνωρίζει πόσο ιδιοσυγκρασιακός ήταν· ξέρει ότι δεν έβλεπε τα έργα του ως ξεροκόμματα δημιουργικότητας που πετιόνταν τυχαία στην αγορά, αλλά, αντιθέτως, τον απασχολούσε κάθε πλευρά τους, από τη σύλληψη μέχρι την παράδοσή τους στο κοινό. Για τον Χατζιδάκι, έργο δεν ήταν μόνον η μουσική και οι στίχοι, αλλά και ο τρόπος που τα έθετε υπ’ όψιν μας – το κοινωνικό, αισθητικό και τεχνικό πλαίσιο στο οποίο τα τοποθετούσε. Επιπλέον, ο Χατζιδάκις ήταν ιδιότροπος: δεν πίστευε ότι το έργο του ήταν για όλους τους ακροατές, ούτε για όλους τους καλλιτέχνες· ενίοτε «τα χάλαγε» ακόμη και με καλλιτέχνες που εκτιμούσε. Σημαίνουν αυτά πως πράττει ορθά ο γιος του όταν μοιράζει απαγορεύσεις σαν σοκολατάκια σε γιορτή; Οχι απαραιτήτως. Σημαίνουν όμως πως όποιος συνδέει τη χρηστή διαχείριση του πνευματικού έργου του Χατζιδάκι με την απλοχεριά, κάτι δεν έχει καταλάβει καλά.
