Τις προάλλες, ένας νέος γρονθοκόπησε μέχρι θανάτου τον οδηγό ενός αυτοκινήτου επειδή τον εμπόδιζε να περάσει με το μηχανάκι του. Τη σκηνή παρακολουθούσε ένας άλλος νέος από το δικό του μηχανάκι. Οι περίοικοι του φώναζαν να σταματήσει και ένας γιατρός που έσπευσε να τον συντρέξει δεν πρόλαβε να τον σώσει. Μια τυχαία ημέρα στην Αθήνα του 2025, ένα τυχαίο γεγονός. Ισως, αν το θύμα δεν είχε καταλήξει, μπορεί και να μην το μαθαίναμε. Αλήθεια, τι απέγιναν εκείνες οι έφηβες που προ μηνών είχαν κακοποιήσει μια συνομήλική τους; Συμβαίνουν αυτά. Τι να κάνουμε. Πόσα τροχαία επεισόδια δεν καταλήγουν σε γρονθοκόπημα επειδή ξεθυμαίνουν σε βρισιές; Οφείλουμε, αν θέλουμε να επιβιώσουμε, να εξοικειωθούμε με την κατάσταση. Η άλλη συνελήφθη να τρέχει με διακόσια χωρίς δίπλωμα και έχοντας πιει κάτι παραπάνω. Ευτυχώς δεν βρέθηκε κανένας στον δρόμο της. Ομως, δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι είναι κι αυτό μια από τις πολλές εκφάνσεις του γενικού φαινομένου που ονομάζουμε «βία». Εφηβική βία, τροχαία βία, βία νέτη σκέτη επειδή δεν γουστάρεις τον διπλανό σου. Εξαιρώ από το γενικό φαινόμενο τις διάφορες συμμορίες και μαφίες που αλληλοσκοτώνονται. Αυτοί έχουν κάποιον στόχο. Κάτι θέλουν να πετύχουν. Αν ήταν μόνον αυτοί, τότε τα πράγματα θα ήσαν απλούστερα. Εκείνο που προσπαθώ να καταλάβω είναι την αναίτια βία, αυτή που εκδηλώνεται σε πρώτη ευκαιρία και με κάποια αφορμή. Ποια είναι η αιτία της; Ποιες είναι οι ψυχολογικές δυνάμεις που την ενεργοποιούν και ποιες είναι οι κοινωνικές συνθήκες που την υποθάλπουν; Και πώς εκείνο το ελληνικότατο «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» έχει καταλήξει να μαχαιρώνει για να αποδείξει «ποιος είμαι εγώ».
Παλαιότερα οι σοφοί κοινωνιολόγοι αποφαίνονταν πως η βία εκδηλώνεται σε στρώματα του πληθυσμού τα οποία αισθάνονται αποκλεισμένα ή περιθωριοποιημένα. Οι κοινότητες των Ρομά, για παράδειγμα, έχουν φτιάξει ολόκληρο οπλοστάσιο στο Ζεφύρι επειδή η υπόλοιπη κοινωνία τούς αντιμετωπίζει με ρατσισμό. Γιατί όμως οι ίδιες κοινότητες αντιστέκονται σε όσες προσπάθειες γίνονται για να ενταχθούν κοινωνικά; Το ελληνικό κράτος τούς επιδοτεί για να στέλνουν τα παιδιά τους σχολείο κι αυτοί αφού παίρνουν την επιδότηση παίρνουν και τα παιδιά τους από το σχολείο για να τους μάθουν άλλες τέχνες. Και δεν είναι μόνον οι Ρομά. Σε χωριά της Κρήτης ο πατέρας δωρίζει στον γιο του ένα όπλο για να του δείξει ότι τον αναγνωρίζει ως άνδρα. Ομως, ας παραδεχθώ, ότι κι αυτά είναι εξαιρέσεις, κοινωνικά αποστήματα που χρήζουν χειρουργικής θεραπείας. Κοινώς, είναι της αρμοδιότητας της αστυνομίας. Πάντως, η θεωρία περί κοινωνικού αποκλεισμού έχει διαψευσθεί προ πολλού. Η βία που απασχολεί την ελληνική κοινωνία είναι αυτή που ξεσπάει μέσα στην κανονικότητα της ζωής, από ανθρώπους που εργάζονται, ή από εφήβους που μεγαλώνουν σε μεζονέτες και πάνε σε ακριβά σχολεία. Πώς την ερμηνεύεις αυτήν τη βία; Πώς την αντιμετωπίζεις;
Την ταυτότητα την οργανώνει η δημιουργία. Είμαστε όμως μια κοινωνία που έχουμε ξεμάθει την αξία της δημιουργίας.
Το πρώτο εμπόδιο που συναντάς είναι ότι η βία έχει τόσο πολύ διαχυθεί στην καθημερινότητά μας ώστε είναι δύσκολο να την εντοπίσεις. Τη συναντάς ακόμη κι όταν πας να περάσεις τη διάβαση πεζών κι έρχεται κατά πάνω σου ένα μηχανάκι. Κοινώς, η βία είναι μία από τις λέξεις που έχουν χάσει τη σημασία τους. Τη βλέπεις και την προσπερνάς, όπως τους ξέχειλους κάδους με τα σκουπίδια, τα κατεστραμμένα πεζοδρόμια ή τα τραπεζοκαθίσματα που δεν σε αφήνουν να περπατήσεις. Την κουβαλάμε μέσα μας και την αντιμετωπίζουμε ως μέρος της φύσης μας. Εδώ που τα λέμε η βία είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Ομως, υποτίθεται ότι οι οργανωμένες κοινωνίες –δεν λέω οι προοδευμένες– έχουν τα εργαλεία για να τη χαλιναγωγήσουν. Η χειραψία καθιερώθηκε ώστε να ξέρουν ότι οι δύο που συναντιούνται δεν κρατούν ξίφος.
Ο πόλεμος είναι διδάσκαλος βίας, λέει ο Θουκυδίδης. Εμάς, ποιος πόλεμος μας τη δίδαξε; Κάποιοι προσπάθησαν να την πολιτικοποιήσουν. Θεωρία που ξέπεσε μαζί με τη θεωρία του κοινωνικού αποκλεισμού. Για μια ακόμη φορά θα θυμηθώ τον Νταβίντ Γκρόσμαν, που με είχε ρωτήσει ποιος εχθρός έφερε την Ελλάδα σ’ αυτήν την κατάσταση – ήταν μόλις είχε ξεσπάσει η κρίση. Του είχα απαντήσει: «ο εαυτός μας». Ηταν ο καιρός της πλατείας με τις κρεμάλες και τις μούντζες. Είχε προηγηθεί η καταστροφή του κέντρου της Αθήνας το 2008.
Ο πόλεμος με τον εαυτό μας. Ο πόλεμος για να του δώσουμε μια ταυτότητα που θα τον κάνει να ξεχωρίσει. Το βλαμμένο που τρέχει με διακόσια νομίζει ότι κάνει κάτι ξεχωριστό. Την ταυτότητα την οργανώνει η δημιουργία. Είμαστε όμως μια κοινωνία που έχουμε ξεμάθει την αξία της δημιουργίας. Και γι’ αυτό δεν αντέχουμε τον εαυτό μας. Κι όταν δεν αντέχεις τον εαυτό σου δεν αντέχεις ούτε τον απέναντί σου. Θέλεις να τον βρίσεις, να τον γρονθοκοπήσεις, να του δείξεις ποιος είσαι εσύ. Κι έτσι η συνείδησή σου νομιμοποιεί την άσκηση βίας. Τη θεωρεί φυσιολογική. Εδώ που τα λέμε, ας μην αισθανόμαστε μοναδικοί. Το φαινόμενο κυκλοφορεί σε όλες τις κοινωνίες του Δυτικού Κόσμου.
