Την εποχή που πολλοί άνθρωποι διάβαζαν τρεις και τέσσερις εφημερίδες κάθε Κυριακή, και τις έφερναν φορτωμένοι από το περίπτερο στο σπίτι, για να τις απολαύσουν με τον κυριακάτικο καφέ τους, η επιλογή τους ήταν πλατιά. Συχνά, ο ίδιος άνθρωπος διάβαζε «Καθημερινή», «Βήμα», «Ελευθεροτυπία» και «Αυγή» (κλασικός συνδυασμός για τους πνευματικά πιο ανήσυχους). Ορισμένοι έκαναν συνδυασμό με «Ελεύθερο Τύπο» ή αργότερα «Πρώτο Θέμα» και Real, υπήρχε ευελιξία από τη Δεξιά έως την Αριστερά, με μεγάλη πύκνωση στη ζώνη Κεντροαριστερά – Κεντροδεξιά.
Γνώριζα, όπως όλοι μας, τα παλαιότερα χρόνια, ανθρώπους που ενώ ψήφιζαν Ν.Δ. ή ΠΑΣΟΚ, έπαιρναν και εφημερίδες αντίθετες στην ιδεολογία τους. Υπήρχαν βεβαίως και οι απολύτως σταθεροί. Ιδίως, η «Καθημερινή» είχε (και έχει) πολύ υψηλό ποσοστό αναγνωστών ψυχικά συνδεδεμένων με τον ιστορικό τίτλο της εφημερίδας. Θυμάμαι τη φράση: «Το έγραψε η Καθημερινή!». Ευαγγέλιο, τελεία και παύλα!
Πιθανώς, όλες αυτές οι συμπεριφορές ανήκουν σε γενιές που σταδιακά φεύγουν ή, έστω, υποχωρεί το αποτύπωμά τους στην κοινωνία. Πιθανώς, η σύγχρονη ανθρωπογεωγραφία να είναι περισσότερο ρευστή και απρόβλεπτη, διάσταση εμφανής και από τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων. Οι ψηφοφόροι σήμερα είναι περισσότερο έτοιμοι (ή πρόθυμοι) να καταδικάσουν, να κατηγορήσουν ή να ακολουθήσουν, αλλάζοντας αποχρώσεις στο διάγραμμα της πολιτικής τοποθέτησης. Οι εφημερίδες δεν παίζουν πλέον τόσο κεντρικό ρόλο, αλλά μάλλον επικουρικό, μέσα σε μια πλημμυρίδα πληροφόρησης και σύγχυσης. Πού να στεκόταν σήμερα ο κεντροδεξιός του 1990;
Η μακρινή εποχή που το 85% της κοινωνίας ψήφιζε Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ αντιπαραβάλλεται με τη σημερινή Βαβέλ, όπου όμως διατηρείται μια σχετική πλειοψηφία που επιθυμεί σταθερότητα και σοβαρότητα.
Χρόνια έχω να δω άνθρωπο φορτωμένο με εφημερίδες ευρέος πολιτικού φάσματος και το πιθανότερο είναι ότι πλέον ο νέος αναγνώστης θα ασχολείται μόνο με το κινητό του, όπου θα εκτίθεται σε εναλλασσόμενες πολιτικές ειδήσεις, συνταγές και φωτογραφίες της σόου μπιζ. Οι ρευστές πολιτικές ταυτότητες της εποχής μας δεν φαίνεται να είναι ασύνδετες από το φαινόμενο της διαρκούς έκθεσης σε ερεθίσματα μιας εντυπωσιακής διαβάθμισης εγκυρότητας, αληθοφάνειας, συκοφάντησης και επιλεκτικής απόχρωσης. Τα μήλα της Εριδος για όλους, οι κεντροδεξιοί ή οι κεντροαριστεροί, μπορούν ευκολότερα να κινηθούν συγκυριακά στο φάσμα της πολιτικής έκφρασης, σε όλη την περιοχή που μένει ελεύθερη ανάμεσα στα δύο άκρα.
Αλλά και πάλι. Υπάρχει υπογείως ένας ψυχικός χάρτης συναισθηματικών αποκλίσεων. Αυτά τα αφανή ρήγματα στο εκλογικό σώμα διαφεύγουν συνήθως τις δημοσκοπήσεις και αποτελούν αστάθμητο παράγοντα. Η μακρινή εποχή που το 85% της κοινωνίας ψήφιζε Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ αντιπαραβάλλεται με τη σημερινή Βαβέλ, όπου όμως διατηρείται μια σχετική πλειοψηφία που επιθυμεί σταθερότητα και σοβαρότητα. Ενας υποθετικός ψηφοφόρος που αυτοπροσδιορίζεται κεντρώος, μπορεί να κλίνει προς τη Δεξιά ή την Αριστερά ανάλογα με τη συγκυρία, τα πρόσωπα ή τη δική του, ατομική και οικογενειακή κατάσταση. Υπάρχουν ψηφοφόροι που ενσωματώνουν στην αντίληψή τους αισθήματα θετικά και αισθήματα αρνητικά για την κυβέρνηση. Ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να έλκεται και να απωθείται από όψεις του κυβερνητικού έργου. Ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να συμφωνήσει στιγμιαία και λόγω συγκυρίας με τις απόψεις αρχηγού μικρού κόμματος και την επόμενη μέρα να συμφωνεί και να επαυξάνει σε μια συζήτηση-κόλαφο για το ίδιο πρόσωπο.
Αυτή η ρευστότητα στις ψυχικές διαθέσεις αποτελεί μια μεγάλη ταλάντωση στο κοινωνικό σώμα. Ο κλασικός τύπος του δεξιού και ο κλασικός τύπος του αριστερού παραμένουν εύκολα αναγνωρίσιμοι, αλλά και πάλι το στοιχείο της έκπληξης τείνει να γίνει κανόνας. Η διεθνής πραγματικότητα μας λέει πως όλο και λιγότεροι πολίτες είναι πρόθυμοι να ταυτιστούν με μια πολιτική απόχρωση και όλο και λιγότεροι αυτοπροσδιορίζονται σύμφωνα με τις ιδεολογικές ταυτότητες του περασμένου αιώνα. Ολοι έχουμε γνωστούς που δεν τους πιάνει καμία δημοσκόπηση…
