Οπως ο ΟΣΕ απουσίαζε από τον δημόσιο διάλογο μέχρι το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών, ουδείς ασχολείτο με τον ΟΠΕΚΕΠΕ και τα ΕΛΤΑ μέχρι, αντιστοίχως, την αποκάλυψη του διαβόητου σκανδάλου και την ανακοίνωση ότι θα κλείσουν 204 ταχυδρομεία. Και στις τρεις περιπτώσεις, η συνήθης προβληματική λειτουργία των αντίστοιχων οργανισμών περνούσε απαρατήρητη· ήρθε στο προσκήνιο όταν συνέβη κάποιο τραυματικό γεγονός.
Τα τραυματικά γεγονότα έχουν γνωσιολογική σημασία: απο-καλύπτουν πώς, χρονίως και ρουτινωδώς, λειτουργεί ο οργανισμός· μας δίνουν την ευκαιρία να δούμε το εσωτερικό του κήτους. Στον ΟΣΕ ήρθε στην επιφάνεια ένα παρηκμασμένο σύστημα με απηρχαιωμένη τεχνολογία, σοβαρές ελλείψεις προσωπικού και προβληματική κουλτούρα. Στον ΟΠΕΚΕΠΕ αναδείχθηκε, σε πλήρη ανάπτυξη, η γνώριμη χορογραφία του πελατειακού κράτους και της διαφθοράς. Στα ΕΛΤΑ είδαμε το σημειωτόν ενός δημόσιου οργανισμού που, εκών άκων, μετέχει σε αγώνα ταχύτητας.
Η ρουτινώδης δουλειά σε έναν οργανισμό συνήθως γίνεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Μόνον όταν στραβώσει κάτι ασχολούνται τα ΜΜΕ μαζί του. Εύλογες οι διαμαρτυρίες σήμερα για τα ταχυδρομεία που κλείνουν, αλλά το διαφωτιστικό ερώτημα είναι πώς λειτουργούσε ο οργανισμός όταν η κοινή γνώμη δεν τον παρατηρούσε.
Γνωρίζουμε, χονδρικά, πώς. Μας ενημέρωσε εκ των υστέρων, στην επιστολή παραίτησής του, ο διευθύνων σύμβουλος των ΕΛΤΑ κ. Σκλήκας, στέλεχος με επιτυχημένη διεθνή σταδιοδρομία. Χαρακτήρισε τα ΕΛΤΑ «εγκαταλελειμμένη επιχείρηση», «μη βιώσιμη, παρά το γεγονός ότι θα έπρεπε να λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια ήδη από το 2013», που λειτουργεί με «ανεπαρκή ψηφιακή υποδομή» σε ένα «εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον».
Αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα αγνοούσε η κοινή γνώμη (εύλογο), ενώ τα κόμματα εξουσίας τη διαχειρίζονταν με τον γνώριμο τρόπο – κομματικά διορισμένες διοικήσεις επιχειρούσαν ανευφάνταστη συντήρηση του προβληματικού στάτους κβο (παράλογο). Η απελευθερωμένη ταχυδρομική αγορά κάλπαζε, αλλά οι αρμόδιοι έκαναν περίπατο στο πάρκο. Αν υπήρχε τόλμη και φαντασία, η ΕΛΤΑ Courier και η ΕΛΤΑ PostBox θα μπορούσαν να είναι οι χρυσοτόκοι όρνιθες, ενώ το τραπεζικό κομμάτι των ΕΛΤΑ να γίνει η ελληνική Revolut.
Πριν, λοιπόν, οι βουλευτές μας εκφράσουν την κατανοητή αγανάκτησή τους για τα ταχυδρομεία που κλείνουν, όφειλαν να αναρωτηθούν αναστοχαστικά: Ζητήσαμε από τις κυβερνήσεις να λογοδοτήσουν για τα ΕΛΤΑ και, αν ναι, τι κάναμε με τις όποιες εξηγήσεις μάς δόθηκαν; Πιέσαμε υπουργούς, διοικήσεις και συνδικάτα να φέρουν τα ΕΛΤΑ στον 21ο αιώνα;
Σήμερα, οι κυβερνητικοί βουλευτές, «σε έξαλλη κατάσταση» (Κακλαμάνης, πρόεδρος Βουλής), ανακάλυψαν ότι οι «τεχνοκράτες» οφείλουν να περιβάλλουν τις αποφάσεις τους με «πολιτικό περίβλημα» (ό.π.). Σοβαρά; Ζητείται από τους μάνατζερ να σκέφτονται «πολιτικά» ενώ οι πολιτικοί αρνούνται την πεμπτουσία της πολιτικής – την ενεργό μέριμνα για την προστασία των δημόσιων αγαθών και την ευθύνη για τις δύσκολες αποφάσεις που αυτή συνεπάγεται; Γιατί δεν ήταν «έξαλλοι» οι βουλευτές και όταν τα ΕΛΤΑ είχαν αφεθεί να παρακμάζουν, ενόσω ο ανταγωνισμός εντεινόταν;
Ζητήσαμε από τις κυβερνήσεις να λογοδοτήσουν για τα ΕΛΤΑ. Πιέσαμε υπουργούς, διοικήσεις και συνδικάτα να φέρουν τον οργανισμό στον 21ο αιώνα;
Να μεταφέρεις απλώς το λαϊκό αίσθημα της οργής, στοχοποιώντας τους «πεφωτισμένους μάνατζερ» (Μαρκόπουλος, κυβερνητικός βουλευτής), είναι εύκολο πλην ανεύθυνο. Το δύσκολο και υπεύθυνο είναι να ζητάς θεσμικές προσαρμογές –να ενισχύεις την ικανότητα του οργανισμού να αυτομεταρρυθμίζεται– αγκαλιάζοντας τις απαραίτητες αλλαγές, οι οποίες, αναπόφευκτα, ξεβολεύουν.
Εκτός από τον βουλευτικό λαϊκισμό, όμως, υπάρχει και ο τοξικός πραγματισμός. «Τα πράγματα είναι απλά. Οχι στο κλείσιμο αυτών των καταστημάτων σημαίνει αύξηση φόρων για να συνεχίσουν να λειτουργούν», έγραψε η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας κ. Αγαπηδάκη. Σωστά, μόνο που, πριν κλείσουν τον διακόπτη, όφειλαν εξηγήσεις: Τι έπραξαν διαχρονικά για να μη φτάσουμε στο σημείο όπου το δίκτυο των ΕΛΤΑ μειώνεται στο μισό; Αναζήτησε η διοίκηση του οργανισμού λιγότερο οδυνηρές λύσεις;
Αν οι ανερμάτιστοι λαϊκιστές υπερασπίζονται το στάτους κβο, οι τοξικοί πραγματιστές υιοθετούν την οδυνηρή εξυγίανση ως τη μόνη δυνατή απόκριση. Αμφότεροι, υπόρρητα εμφορούνται από αιτιοκρατική νοοτροπία: δεν υπάρχει εναλλακτική. Μα, αν δεν την αναζητήσεις εγκαίρως, φυσικά δεν υπάρχει! Τι έκανες για να υπάρξει;
Η διάκριση «τεχνοκρατικής» και «κοινωνικά ευαίσθητης» διοίκησης είναι ψευδής. Η καλή διοίκηση έχει και τις δύο ιδιότητες. Για να διοικήσεις σωστά πρέπει να κερδίσεις την αυθόρμητη συνεργασία των υπαλλήλων σου και την εκτίμηση των πελατών σου. Αν η διοίκηση ήταν απλώς θέμα τεχνοοικονομικών μελετών, θα την αναθέταμε σε συμβούλους επιχειρήσεων ή στο ChatGPT. Δεν είναι, φυσικά. Η διοίκηση παραμένει αυτό που πάντα ήταν: μια σύνθετη διαδικασία οραματικής και οργανωμένης αξιοποίησης ανθρώπινων και υλικών πόρων, η οποία προωθεί στρατηγικά το μακροχρόνιο συμφέρον του οργανισμού, αποσπώντας τις κατάλληλες συναινέσεις και λαμβάνοντας δύσκολες αποφάσεις που αλλάζουν εμπεδωμένους τρόπους λειτουργίας. Η τέχνη είναι να γνωρίζεις τι να κάνεις, πότε, για ποιο σκοπό, υπερβαίνοντας την αδράνεια και χτίζοντας συμμαχίες.
Η διαχείριση των αλλαγών σε έναν οργανισμό είναι ένα μείγμα επιβολής και συναίνεσης. Οταν κυριαρχεί η επιβολή, χάνεται πολύτιμη οργανωσιακή γνώση και διασαλεύεται η αυθόρμητη συνεργασία, ενώ όταν δεσπόζει η αναζήτηση συναίνεσης καταλήγουμε στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή, δηλαδή στην ακινησία. Στα ΕΛΤΑ το εκκρεμές κινήθηκε στα δύο άκρα: από την ακινησία στην επιβολή. Χάθηκε η μέση και δυσεύρετη οδός – η διαρκής προσαρμοστικότητα.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
