Η νίκη του Ζοράν Μαμντάνι τάραξε τα νερά στις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα συζητούμε τη νίκη του κοιτάζοντας προς το εθνικό ακροατήριο. Με αυτόν τον τρόπο όμως χάνουμε μια από τις ουσιώδεις διαστάσεις του φαινομένου. Πρόκειται για τη διακυβέρνηση μιας πόλης. Δεν είναι ποσοτικό το φαινόμενο, αλλά ποιοτικό.
Είναι πολλές οι ενδείξεις ότι οι μεγάλες πόλεις ψηφίζουν διαφορετικά και πιο ριζοσπαστικά από τα εθνικά σύνολα. Αυτό φάνηκε αρχικά στο δημοψήφισμα για το Brexit (2016). Το Λονδίνο, το Μάντσεστερ και οι άλλες μεγάλες πόλεις ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε. Στις γαλλικές εκλογικές αναμετρήσεις οι πόλεις ψήφισαν Αριστερά ή Κεντροαριστερά, ενώ η επαρχία Κεντροδεξιά ή Ακρα δεξιά. Το ίδιο συνέβη και στη Γερμανία, αλλά και στην Τουρκία. Στο Βερολίνο, στη Βαρκελώνη και στο Αμστερνταμ ριζοσπάστες αριστεροί υποψήφιοι κέρδισαν ευρεία υποστήριξη σε πολιτικές που αφορούν τη στέγαση, το κλίμα, τις συμπεριληπτικές πολιτικές απέναντι στους μετανάστες. Η Αντα Κολάου στη Βαρκελώνη, ο Σαντίκ Καν στο Λονδίνο, η Αν Ινταλγκό στο Παρίσι συνδύασαν τολμηρές προτάσεις με δίκτυα ακτιβιστών και υποστήριξη από τα κινήματα των πόλεων. Με τον ίδιο τρόπο, από τοπικά δίκτυα κινητοποιήσεων αναδείχθηκε και ο Μαμντάνι.
Φαίνεται ότι διαμορφώνεται ένα νέο φαινόμενο στον δυτικό κυρίως κόσμο, το οποίο θα πρέπει να προσεχθεί γιατί αλλάζει το σκηνικό της πολιτικής. Είναι η εμφάνιση των μεγάλων πόλεων ως υποκειμένων διαφορετικής πολιτικής από τα κράτη. Αυτό το φαινόμενο το είχε επισημάνει πριν από μερικά χρόνια ο Μπένζαμιν Μπέρμπερ στο βιβλίο του «Αν οι δήμαρχοι κυβερνούσαν τον κόσμο: Δυσλειτουργικά έθνη, αναδυόμενες πόλεις». Ενώ όμως αυτό το βιβλίο αφορούσε κυρίως την αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης, εκείνο που αναδείχθηκε τα τελευταία χρόνια είναι ότι η διακυβέρνηση των μεγαλουπόλεων απέκτησε ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά και έγινε ένα εργαστήριο ανανέωσης της σχέσης των πολιτών με τη διακυβέρνηση. Γιατί συμβαίνει αυτό;
1. Οι μεγάλες πόλεις διαθέτουν μια ειδική κοινωνική σύνθεση, πιο νεανική, πιο μορφωμένη, πιο δυναμική και πιο κοσμοπολίτικη από την υπόλοιπη ενδοχώρα. Μεγάλο μέρος όμως της νέας εργατικής δύναμης ανήκει στη σφαίρα της επισφάλειας. Μορφωμένα παιδιά, απελευθερωμένα από οικογενειακές συμβατικότητες, δημιουργούν νέες μορφές κοινωνικότητας, νέα αιτήματα (κυρίως της στέγασης), νέες ευαισθησίες για τα προβλήματα της πόλης, νέες μορφές κινητοποίησης, λιγότερο ιεραρχικές και περισσότερο συμμετοχικές.
2. Η κλίμακα της αντιπροσώπευσης είναι μικρότερη και αμεσότερη. Ακόμη και σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη δημιουργείται μια δημόσια σφαίρα της πόλης που ζει και αναπνέει στον ρυθμό των προβλημάτων της πόλης με τους τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η κεντρική κυβέρνηση απομυζά τους πόρους των πόλεων και τα κόμματα επιμένουν να προωθούν στην τοπική αυτοδιοίκηση πειθήνια κομματικά στελέχη τα οποία περιμένουν τη στιγμή που θα πηδήξουν στην εθνική πολιτική σκηνή.
3. Η πολιτική καμπάνια αρθρώνεται γύρω από τη λύση προβλημάτων (κατοικία, μετακίνηση, παιδικοί σταθμοί, πράσινο, δικαιώματα κ.λπ.) παρά γύρω από ιδεολογικές κατευθύνσεις όπως στα κόμματα εθνικής κλίμακας. Στις πόλεις συνδυάζονται ο κοσμοπολιτισμός μαζί με τα αιτήματα διανεμητικής πολιτικής, γειώνοντας τις μεταρρυθμίσεις στις ανάγκες των ανθρώπων.
4. Τέλος, στο επίπεδο της πόλης είναι ευκολότερο να αναδειχθούν νέοι άνθρωποι, καινούργιοι στην πολιτική, νέα ταλέντα, παρά στο εθνικό επίπεδο μέσα από τα κόμματα.
Αν ένα μάθημα πρέπει να αντλήσουμε από τη νίκη του Μαμντάνι, είναι να δούμε και να σκεφθούμε πώς και στην Ελλάδα θα μπορούσαμε να συμμετάσχουμε σε αυτό το φαινόμενο του ριζοσπαστισμού των πόλεων. Και εδώ έχουμε δημάρχους των οποίων η εκλογή διαφέρει από τους μέσους όρους των εθνικών εκλογών. Αλλά η αδηφάγα κεντρική εξουσία πρόλαβε να αποδυναμώσει πλήρως τις ελληνικές πόλεις ως πεδία διακυβέρνησης. Η τοπική αυτοδιοίκηση είναι χωρίς αρμοδιότητες και πόρους. Δεν υπάρχουν μητροπολιτικοί δήμοι, όπως θα έπρεπε, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Η κεντρική κυβέρνηση απομυζά τους πόρους των πόλεων και τα κόμματα επιμένουν να προωθούν στην τοπική αυτοδιοίκηση πειθήνια κομματικά στελέχη τα οποία περιμένουν τη στιγμή που θα πηδήξουν στην εθνική πολιτική σκηνή. Τέλμα μιας γερασμένης δημογραφικά χώρας. Εντούτοις, προς τα εκεί θα πρέπει να κοιτάξουμε και να κινητοποιηθούμε. Στο νέο πεδίο της πολιτικής των πόλεων. Ας σκεφθούμε τι θα μπορούσε να είναι ένας δήμαρχος στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και σε δυο – τρεις μεγάλες πόλεις στις επόμενες εκλογές που θα ήταν δυνατόν να ταράξει τα λιμνασμένα νερά.
*Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
