Η απόφαση να κλείσουν πολλά καταστήματα των ΕΛΤΑ κατέδειξε τη δύσκολη σχέση ανάμεσα στην πολιτική και στη διευθυντική ευθύνη. Στις σημερινές κοινωνίες τα ζητήματα που πρέπει να χειριστεί το κράτος είναι πάρα πολλά και πολύπλοκα. Κανένας πρωθυπουργός ή υπουργός δεν μπορεί να έχει αρμοδιότητα ή ευθύνη για όλες τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι διοικήσεις των δημόσιων οργανισμών. Μπορεί να θέτει όρια και γενικούς στόχους, αλλά μέχρι εκεί.
Οι οργανισμοί πρέπει να ανταποκρίνονται σε μεγάλες αλλαγές, τεχνολογικές, δημογραφικές, γεωπολιτικές, καθώς και στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς που αλλάζουν. Για αυτό δεν μπορούν να διοικούνται από γραφειοκράτες, που ακολουθούν προκαθορισμένες μεθόδους, αλλά από στελέχη που κατανοούν τις προκλήσεις της ανάπτυξης και της προσαρμογής σε συνθήκες που διαρκώς μεταβάλλονται. Τέτοιοι άνθρωποι συνήθως έχουν εκπαιδευθεί στον ιδιωτικό τομέα.
Η δημιουργία του Υπερταμείου το 2016 ήταν μια μεγάλη τομή για τη λειτουργία των οργανισμών που εντάχθηκαν σε αυτό. Από τη μία, έδωσε τη δυνατότητα να μπουν στη διοίκηση έμπειροι μάνατζερ από μεγάλες επιχειρήσεις, αντί για κομματικά στελέχη που δεν εξελέγησαν βουλευτές. Από την άλλη, όμως, ο ρόλος του Υπερταμείου ήταν να συντηρεί μια δημόσια περιουσία με εμπορική αξία ως εγγύηση για τα δάνεια του ελληνικού Δημοσίου. Γι’ αυτόν το λόγο, κύρια ευθύνη των διοικήσεων έγινε η οικονομική βιωσιμότητα, και πέρασε σε δεύτερη μοίρα η κοινωνική αξία των υπηρεσιών τους.
Ειδικά για τα ΕΛΤΑ υπήρξε άλλη μία μεγάλη αλλαγή. Η ψηφιακή τεχνολογία στέρησε από τον οργανισμό το «φυσικό μονοπώλιο» του πανελλαδικού δικτύου διανομής φακέλων, και έκανε τον κλάδο ανταγωνιστικό. Οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί άλλαξαν και απαγορεύτηκε η σταθερή επιχορήγησή τους από το κράτος. Εγινε πιο δύσκολο να επιτελέσουν τον κοινωνικό ρόλο τους σε απομακρυσμένα χωριά και για μοναχικούς ηλικιωμένους. Επρεπε να βρεθεί μια καινοτομία, θεσμική και τεχνολογική, για να συνεχίσει κάποιος να εξυπηρετεί όσους έχουν ανάγκη.
Μια λύση, που την έχει προτείνει ο Σταύρος Μπένος, είναι να ενταχθούν στα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ) λειτουργίες όπως η πληρωμή συντάξεων σε μετρητά, η διανομή φακέλων σε μικρά χωριά και η παραλαβή δεμάτων από και προς τους κούριερ. Μια τέτοια απόφαση υπερβαίνει τις αρμοδιότητες της διοίκησης των ΕΛΤΑ και πρέπει να εξεταστεί από την πολιτική ηγεσία. Μια άλλη λύση ίσως είναι αυτή που ανακοίνωσαν τα ΕΛΤΑ, δηλαδή περισσότεροι ταχυδρόμοι που πηγαίνουν στα σπίτια, με βελτιωμένα αυτοκίνητα και ψηφιακές εφαρμογές.
Μια λύση είναι η τοποθέτηση συμβουλευτικών ομάδων σε κάθε οργανισμό, ή στο Υπερταμείο, τα μέλη των οποίων θα έχουν πρακτική εμπειρία ως χρήστες υπηρεσιών ή θα είναι κοντά στους χρήστες.
Το γεγονός ότι αυτές οι λύσεις δεν προετοιμάστηκαν πριν από την απόφαση για το κλείσιμο των καταστημάτων δείχνει το κενό ανάμεσα στην οπτική των τεχνοκρατών, που εύλογα ερμηνεύουν την ευθύνη τους με στενά προσδιορισμένους στόχους, και των πολιτικών, που έχουν ευρύτερη ευθύνη για την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Αυτό το κενό μπορεί να καλυφθεί με συμβουλευτικές ομάδες σε κάθε οργανισμό, ή στο Υπερταμείο. Τα μέλη τους θα έχουν πρακτική εμπειρία ως χρήστες υπηρεσιών ή θα είναι κοντά στους χρήστες. Στην περίπτωση των ΕΛΤΑ, θα μπορούσαν να είναι από την τοπική αυτοδιοίκηση και από μη κερδοσκοπικές οργανώσεις που εξυπηρετούν ηλικιωμένους ή να είναι κοινωνικοί λειτουργοί. Σε οργανισμούς που αξιοποιούν ακίνητα να είναι άνθρωποι με εμπειρία στις κοινωνικές επιπτώσεις των μεγάλων αναπλάσεων. Για τις κεντρικές αγορές, παραγωγοί ή πωλητές. Κάποιοι θα πρέπει να έχουν ευρύτερη κατανόηση για το οικονομικό περιβάλλον και για τις τεχνολογικές αλλαγές της εποχής. Θα μετέχουν όχι ως εκπρόσωποι άλλων φορέων (όπως συμβαίνει συνήθως στα διοικητικά συμβούλια), αλλά με το θάρρος της δικής τους γνώμης, γιατί μόνον έτσι θα είναι ουσιαστική η συζήτηση. Και θα κρίνουν πότε πρέπει να υπάρξει ανοιχτή, ευρεία διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες.
Ισως αυτός είναι ένας τρόπος ώστε να κλείσει το κενό πολιτικής και τεχνοκρατίας, και να νιώσουν οι πολίτες ότι το κράτος είναι και κοντά τους, και αποτελεσματικό.
*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι ομότιμος εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.
