Φτάσαμε στη νότια Πορτογαλία για ένα πρωτάθλημα όπου συμμετέχει ο Ντίνος. Είμαι μία από τις μαμάδες που κάνουν ποδοσφαιρικό τουρισμό. Το μέρος αυτό απέχει 15 χλμ. από τον Ατλαντικό και 269 χλμ. από τη Λισσαβώνα. Η πρωτεύουσα του πορτοκαλιού –όπως αυτοπροσδιορίζεται– έχει ένα μεσαιωνικό κάστρο, μια πλατεία με σιντριβάνι και ένα καφενείο όπου τα πουλιά ορίζουν το ωράριο λειτουργίας. Μαζεύονται κατά δεκάδες στα δέντρα της πλατείας στις έξι το απόγευμα και τα τιτιβίσματα είναι τόσο έντονα, που αποχωρείς για να μη διαλυθεί το ήδη εύθραυστο νευρικό σύστημα. Οι δυο-τρεις ταβέρνες σερβίρουν μέχρι τις 9 μ.μ. και οι δρόμοι μετά την ώρα αυτήν είναι άδειοι.
Οι λιγοστοί διαβάτες που διασχίζουν, εκτός ωραρίου, τον δρόμο τρεκλίζουν και οι μονόλογοί τους φτάνουν μέχρι τον πρώτο όροφο της μικρής πανσιόν. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όταν εισχωρούν αυτοβιογραφικοί μονόλογοι από το ανοιχτό παράθυρο, είναι ευπρόσδεκτοι. Θα με ενδιέφερε να τους παρακολουθήσω. Η προσοχή είναι η πιο σπάνια και πηγαία μορφή γενναιοδωρίας, λέει η Σιμόν Βέιλ και είμαι μαζί της αλλά, σε κάποιες περιπτώσεις, χρειάζεται η γλώσσα.
Είναι η δεύτερη ημέρα που βρίσκομαι σε ένα μέρος όπου δεν συμβαίνει τίποτα. Θυμάμαι ακριβώς τι έκανα. Παρακολούθησα κάποιους αγώνες και έβγαλα φωτογραφίες αγνώστων. Οπως αποδείχθηκε, ο γιος μου έπαιζε σε άλλη ομάδα και άλλη ώρα. Εκανα βόλτες μετρώντας τα βήματα με την εφαρμογή γιατί μου αρέσουν οι στόχοι, βρέθηκα σε μια υπαίθρια αγορά οπωροκηπευτικών, τέσταρα τα πορτοκάλια, μπήκα σε δυο καταστήματα με κεραμικά, διάβασα πολύ, έγραψα λίγο, πήγα να πάρω αγγλικές εφημερίδες και αγόρασα τις τελευταίες της προηγούμενης εβδομάδας. Αλλες δύο ημέρες μένουν σε έναν τόπο εκτός χρόνου με εύκρατο κλίμα.
Το μέρος όπου γευμάτισα είχε ωραία ψαρικά, πολυκαιρισμένες καρέκλες, έναν ιδιοκτήτη με φθαρμένο πρόσωπο και μια αίθουσα ποτισμένη με μυρωδιά καπνού και σκόρδου. Επιασα το κινητό για να διαβάσω τα νέα, γιατί η τεχνολογία σε βάζει σε πειρασμό να ασχοληθείς με οικείες δραστηριότητες, αλλά ένιωσα ότι τα νέα βαδίζουν πιο γρήγορα από το περιβάλλον. Μια αταίριαστη δραστηριότητα αποδυναμώνει την ατμόσφαιρα και ενδυναμώνει άσκοπα την επικαιρότητα. Μια οικογένεια τουριστών κάθισε στο διπλανό τραπέζι και ήταν σαν να εισχώρησε η εποχή μας.
Δέκα λεπτά πήρε στην κόρη μέχρι να αναφωνήσει «δεν έχω τίποτα να ποστάρω από εδώ». Της χρειάζονται φωτογραφίες. Είχα διαβάσει σε μια έρευνα (μιας τουριστικής εταιρείας που οργανώνει κρουαζιέρες) ότι μια οικογένεια σε διακοπές αναρτά, κατά μέσον όρο, δεκαπέντε στιγμιότυπα ημερησίως. Θα μπορούσε να ποστάρει τις σαρδέλες και τις γαρίδες, θα ήταν και αυτό μια κοινωνική φωτογραφία, ένα αυθεντικό momento mori. Βέβαια ό,τι είναι όμορφο στο μάτι της εφήμερης εμπειρίας που λέγεται πραγματικότητα δεν αποτυπώνεται πάντα καλά. Αυτό που εννοούσε είναι πως λείπει ό,τι έχει συνηθίσει.
Ψάχνει για ένα «σωστό» στιγμιότυπο που να εξυπηρετεί και να υποβάλλει τα σέβη του στην αισθητική των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Εδώ και χρόνια τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία, οι δημόσιοι χώροι και τα μουσεία προμηθεύουν το φόντο, χρώματα και ντιζάιν, παρέχουν δηλαδή την αισθητική του Instagram. Και έτσι ο κάθε τόπος, η κάθε εμπειρία, το μυαλό και η σκέψη οργανώνονται πλέον γύρω από την ψηφιακή επικοινωνία του κυβερνοχώρου. Οι ηλικίες της έχουν μάθει να βλέπουν την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια οθόνης κινητού και κάθε εμπειρία συρρικνώνεται απλώς σε μια εικόνα, που μπορεί να έχει και ήχο, αλλά στερείται μυρωδιάς, αφής, γεύσης.
Οταν παρήγγειλαν, η μητέρα σκρόλαρε στο κινητό της και είπε στους υπόλοιπους καχύποπτα: «Μου κάνει εντύπωση… αυτό το μέρος δεν υπάρχει πουθενά στο Ιντερνετ». Είχε το πρόσωπό της μια έκφραση δυσπιστίας και την αγωνία των ανθρώπων της πόλης που οτιδήποτε δεν είναι καταλογογραφημένο και συστημένο τους προκαλεί αναστάτωση. Θα προτιμούσε η ταβέρνα να είχε την αποδοχή της «καλύτερης ταβέρνας της περιοχής» και τη βαθμολογία εκατοντάδων αγνώστων, θα την καθησύχαζε η «σοφία» τους παρότι μπορεί να μην είχαν πα-τήσει ποτέ εκεί το πόδι τους.
Οι νέοι έχουν μάθει να βλέπουν την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια οθόνης κινητού και κάθε εμπειρία συρρικνώνεται απλώς σε μια εικόνα, που μπορεί να έχει και ήχο, αλλά στερείται μυρωδιάς, αφής, γεύσης.
Ο καλύτερος όμως ήταν ο μπαμπάς: ρώτησε τον ιδιοκτήτη πότε πιστεύει ότι θα σταματήσει να βρέχει γιατί το κινητό του δεν είχε προβλέψει νεροποντή. Και ο ιδιοκτήτης με το έμπειρο φθαρμένο πρόσωπο του έριξε ένα βλέμμα φρέσκο, γεμάτο λύπηση.
Σκέφτηκα ότι έχουμε υιοθετήσει έναν τουριστικό τρόπο ζωής. Εχουμε απολέσει την ταξιδιωτική νοοτροπία για μικρές αγωνίες και για μεγάλες εκπλήξεις. Εχει χαθεί η επιθυμία για απομάκρυνση από τη ρουτίνα, για παρεκκλίσεις, για αποσύνδεση, που είναι το ζητούμενο για τα καλύτερα ταξίδια. Οπως οι τουρίστες, προσβλέπουμε, ίσως και να εκλιπαρούμε, άνεση, ευκολία, προβλεψιμότητα.
Εναποθέτουμε τις αναμνήσεις μας στο Facebook και στο Instagram, τις απόψεις μας στο X, την περιέργειά μας στο Google. Αναθέτουμε την αίσθηση του προσανατολισμού στο GPS, τους παλμούς και τα βήματα σε εφαρμογές. Εχουμε επιτρέψει σε πολλές από τις εμπειρίες μας να τις ελέγχει και να τις σχεδιάζει κάποιος άλλος. Και παρότι είναι λίγοι οι τομείς που μπορούμε να διαφυλάξουμε και να μην επεμβαίνουν το software και η τεχνολογία, αυτούς δεν τους προφυλάσσουμε. Κάνουμε προφανείς διαδρομές αφήνοντάς τες σημαδεμένες με data.
Ετοιμάζομαι να φύγω και παρατηρώ ότι η κόρη βρήκε ένα αντικείμενο άξιο να φωτογραφηθεί: τον εαυτό της. Μια φωτογραφία-τρόπαιο. Ποζάρει ευχαριστημένη προκαταβολικά για τη μαζική αποδοχή που θα έχει η σέλφι της. Θα την καταναλώσει μαζικά και ταχύτατα όλος ο πλανήτης.
Κάτι χάνεται όμως, η ιδιωτικότητα των στιγμών, η αδιαμεσολάβητη επαφή με το νέο, η αίσθηση της εμπειρίας –ακόμη και αν δεν είναι ευχάριστη–, οι σκιές και οι αποχρώσεις. Το ανθρώπινο δράμα, στο οποίο είμαστε όλοι ηθοποιοί και κοινό ταυτόχρονα, προϋποθέτει μια σκηνή και μια κουρτίνα να κατεβαίνει πού και πού. Χρειάζεται και η ησυχία.
*Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.
