Χθες έγραψα για τον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ και τον ευρωκομμουνισμό. Αυτή ήταν η μία όψη του ζητήματος. Η άλλη όψη ήταν το ΚΚΣΕ και ο σοβιετικός μαρξισμός, καθώς ο ευρωκομμουνισμός προέκυψε ως αντίδραση στον σοβιετικό κομμουνισμό. Ετσι, αμφότεροι κατέρρευσαν μαζί.
Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα προσδιόρισε τις σχέσεις του με το ΚΚΣΕ με τις λέξεις «κριτική συμπάθεια». Ποια ήταν η επεξήγηση; «Απόσταση μα όχι απάρνηση, γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσε να μιλάμε για κομμουνιστές που προέρχονται από την ίδια μοναδική, θεωρητική και πολιτική μήτρα», διευκρίνιζε ένας εκ των στενών συνεργατών του Μπερλινγκουέρ, ο Τζανκάρλο Παγιέτα.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 οι Ιταλοί κομμουνιστές προσπαθούσαν να διαχωρίζουν τις θέσεις τους από το σοβιετικό καθεστώς με κάθε ευκαιρία, θέλοντας όμως να αποφύγουν τη ρήξη. Η υπόθεση Ζαχάροφ ήταν ενδεικτική αυτής της τάσης. Να υπενθυμίσω πως όταν ο φυσικός και αντικαθεστωτικός Αντρέι Ζαχάροφ τιμήθηκε από τη νορβηγική Ακαδημία με το Νομπέλ Ειρήνης, οι Σοβιετικοί αρνήθηκαν να του χορηγήσουν διαβατήριο για να ταξιδέψει στο Οσλο. Το ΙΚΚ, προσπαθώντας να ισορροπήσει, ενώ καταδίκασε τη συμπεριφορά των σοβιετικών Αρχών, συγχρόνως άφησε υπονοούμενα ότι πολιτικά κίνητρα υπαγόρευσαν τη συγκεκριμένη απονομή του βραβείου Νομπέλ.
Οι Σοβιετικοί αντιμετώπιζαν τους Ιταλούς κομμουνιστές με κριτική αντιπάθεια, δηλαδή και αυτοί εκδήλωναν τη δυσφορία τους με κάθε ευκαιρία για τις θέσεις των αιρετικών, χωρίς να θέλουν να φτάσουν στη ρήξη. Το ενδιαφέρον βρισκόταν στον τρόπο με τον οποίον έστελναν τα μηνύματά τους οι Σοβιετικοί στην εποχή της ΔΑΣΕ και της ύφεσης. Επί Στάλιν έστελναν το μήνυμά τους με μια σφαίρα στο σβέρκο, επί Χρουστσόφ με εγκλεισμό σε ψυχιατρείο και επί Μπρέζνιεφ σημειολογικά.
Αν έστελναν σε ένα συνέδριο τον Σουσλόφ ή τον Πονομαριόφ, τους θεματοφύλακες του σοβιετικού κομμουνισμού, οι ιδεολογικοί κεραυνοί εθεωρούντο δεδομένοι. Στην εποχή του Μπρέζνιεφ η σημειολογία είχε αναχθεί σε πολιτική επιστήμη.
Τον Αύγουστο του 1975 ο Κονσταντίν Ζαρόντοφ, ένας κλασικός απαράτσνικος (κομματικός γραφειοκράτης), έγραψε έναν λίβελλο στην «Πράβντα» κατά του ΙΚΚ. Στις 15 Ιουνίου 1975 το ΙΚΚ είχε θριαμβεύσει στις εθνικές εκλογές με ποσοστό 35% και τρία πρωτοκλασάτα στελέχη του (Νάτα, Τσερβέτι, Παγιέτα) βρίσκονταν στη Μόσχα για να εξηγήσουν στο σοβιετικό ιερατείο τη γραμμή του ιστορικού συμβιβασμού, δικαιωμένου εκ του εκλογικού αποτελέσματος.
Το άρθρο του Ζαρόντοφ τους ενόχλησε, αλλά το προσπέρασαν καθώς ο αρθρογράφος ήταν ένας εμπειρογνώμονας. Ομως στις 27 Σεπτεμβρίου η «Πράβντα» έγραψε πως ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, μόλις επέστρεψε από τις διακοπές του, δέχθηκε τον Ζαρόντοφ. Το μήνυμα εστάλη.
Οι σχέσεις των δύο κομμάτων είναι γεμάτες από τέτοια επεισόδια. Στο φινάλε, ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, σε αντίθεση με τον Τσεχοσλοβάκο ηγέτη Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, καρπωνόταν το δικαίωμα της διαφωνίας διότι τον προστάτευαν οι νατοϊκοί πύραυλοι.
Σημείωση: Για το άρθρο συμβουλεύθηκα το βιβλίο του Βιτόριο Γκορέζιο «Μπερλίνγκουερ», εκδ. Αρίων, 1976.
