Η αίθουσα μισογεμάτη. Μέσος όρος ηλικίας των θεατών άνω των 65 και κάτι παραπάνω. Σχεδόν όλοι γνωριζόμασταν. Κάτι σαν αχτίφ του ΚΚΕ εσωτερικού. Αγνωστο τι με ώθησε να δω την ταινία. Το μνημόσυνο σε έναν μεγάλο πολιτικό; Η αναπόληση της νεότητάς μου; Το φρεσκάρισμα της μνήμης μου; Ή μήπως η ανάγκη να δικαιωθεί η τελεσίδικη στροφή της προσωπικής μου πορείας; Προφανώς κάτι από όλα αυτά.
Κριτικός κινηματογράφου δεν είμαι και ως εκ τούτου η ματιά μου στην ταινία είναι καθαρά πολιτική. Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ δεν προέκυψε από παρθενογένεση. Ακουμπούσε επάνω στην παράδοση του Αντόνιο Γκράμσι και του Παλμίρο Τολιάτι, οι οποίοι, ο καθένας με τον τρόπο του, διάβασαν με άλλη ματιά τον λενινισμό. Ο Γκράμσι κυρίως στο θεωρητικό επίπεδο, ο Τολιάτι στο πολιτικό, με την περίφημη svolta di Salerno του 1944, όταν άλλαξε εν μια νυκτί την πολιτική γραμμή του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Σήμερα θα το λέγαμε, ευπρεπώς, κυβίστηση.
Ο ηγέτης προχωρεί μέσα από τις συνθέσεις, κινείται όμως σταθερά στη γραμμή που αυτός χάραξε. Ποτέ δεν λειτουργεί με μέσους όρους.
Στα μεγάλα κόμματα ο αρχηγός πάντα έχει δίπλα του στενούς και πιστούς συνεργάτες. Είναι αυτό που αποκαλούμε ηγετική ομάδα. Ο Τολιάτι είχε δίπλα του τον Λουίτζι Λόγκο, ένα στέλεχος το οποίο είχε παραμείνει στην Ιταλία για το μεγάλο χρονικό διάστημα που ο Παλμίρο Τολιάτι, με το επαναστατικό ψευδώνυμο Ερκολι, δραστηριοποιείτο στη Μόσχα, στην Εκτελεστική Γραμματεία της Κομιντέρν. Ο Λόγκο ήταν ο καθοδηγητής των παρτιζάνων και ο άνθρωπος που στήριξε την «αναθεωρητική» svolta di Salerno και στη συνέχεια, πολλά χρόνια αργότερα, υπήρξε ο συνδετικός κρίκος της γενιάς του Μπερλινγκουέρ με αυτήν του Γκράμσι και του Τολιάτι.
Ο Μπερλινγκουέρ είχε την τύχη να αναλάβει την ηγεσία του ΙΚΚ (1972) όταν έλιωναν οι πάγοι του Ψυχρού Πολέμου και στον Δυτικό κόσμο το κλίμα προσφερόταν για ευρύτερες συναινέσεις. Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με την κουλτούρα των Ιταλών κομμουνιστών, έφερε τον ιστορικό συμβιβασμό, που αποτελούσε μία από τις πτυχές του ευρωκομμουνισμού, μαζί με την ανεξαρτησία από τη Μόσχα και τη μετάβαση στον σοσιαλισμό με πολυκομματισμό και ιδεολογικό πλουραλισμό. Αυτή η πορεία του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ δεν έγινε χωρίς εσωκομματικές συγκρούσεις. Υπήρχε και η αριστερή πτέρυγα του Κόμματος με επικεφαλής τον Πιέτρο Ινγκράο και η φιλοσοβιετική – παραδοσιακή πτέρυγα με επικεφαλής τον παλαίμαχο Oυμπέρτο Τερατσίνι, που επέκριναν τον ιστορικό συμβιβασμό. Ο ηγέτης προχωρεί μέσα από τις συνθέσεις, κινείται όμως σταθερά στη γραμμή που αυτός χάραξε. Ποτέ δεν λειτουργεί με μέσους όρους.
Η πολιτική Μπερλινγκουέρ είχε ένα σαφέστατο όριο. Την ισχύ του κόμματός του από τη μια μεριά και τις αντοχές της Χριστιανοδημοκρατίας από την άλλη. Αυτοί οι δύο παράγοντες οδήγησαν το ΙΚΚ σε μια στασιμότητα που παρατηρήθηκε μετά τις θριαμβευτικές εκλογές του 1975. «Εφυγε» πρόωρα το 1982 και δεν πρόλαβε να δει την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.
