Στην κλασική αποτύπωση της ελληνικής γειτονιάς πρωταγωνιστούσαν το ταχυδρομείο, η τράπεζα, ο φούρνος, το μανάβικο, το χαρτοπωλείο. Μεγαλώσαμε θεωρώντας αυτούς τους πυλώνες της κοινωνικής μας ρουτίνας ακλόνητους. Πού να ξέραμε…
Πρώτα έκλεισαν τα χαρτοπωλεία, που συχνά λειτουργούσαν και ως συνοικιακά βιβλιοπωλεία. Το χαρτοπωλείο ήταν μια νοητή επέκταση της σχολικής ζωής, αλλά και αναπόσπαστος βραχίονας του πολιτισμού της γραφής, πολύτιμος και (θεωρητικά) αναντικατάστατος. Μέχρι που σταματήσαμε να γράφουμε. Ακολούθησαν τα τραπεζικά υποκαταστήματα. Οι περισσότεροι δεν δώσαμε καν σημασία. Το πλήγμα αφορούσε τους πιο ηλικιωμένους (και ψηφιακά απροετοίμαστους) συμπολίτες μας. Και ήταν καίριο. Νεότερος (μονίμως βιαστικός και ανυπόμονος) εκνευριζόμουν στη θέα ενός παππού ή μιας γιαγιάς που περίμεναν στωικά να έρθει η σειρά τους για να ρωτήσουν τον μπαϊλντισμένο υπάλληλο το υπόλοιπο του λογαριασμού τους. Μα είναι δυνατόν, αναρωτιόμουν θυμωμένος, «δεν έχουν τι να κάνουν και καθυστερούν εμάς που έχουμε πραγματικές δουλειές να κάνουμε;». Τόσα ήξερα, τόσα έλεγα – ευτυχώς από μέσα μου.
Το ταχυδρομείο στην κεντρική αθηναϊκή συνοικία όπου μένω έχει κλείσει εδώ και χρόνια. Βρώμικο, σκοτεινό, σε μόνιμο καθεστώς εγκατάλειψης και παρακμής, δεν μου έλειψε καθόλου όταν έκλεισε. Ομως η προσωπική εμπειρία δεν είναι πάντα ο καλύτερος σύμβουλος. Τα ταχυδρομεία, παρά τη δραματική συρρίκνωση του συμβατικού έργου τους, εξακολουθούσαν να είναι σημαντικά, κυρίως στις πιο απομακρυσμένες ημιαστικές και αγροτικές περιοχές της χώρας. Για χιλιάδες Ελληνες, το μικροσκοπικό υποκατάστημα των ΕΛΤΑ αποτελεί τη μοναδική χειροπιαστή παρουσία του κράτους σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων.
Το ταχυδρομείο ανήκει σε έναν κόσμο που φεύγει· αλλά υπάρχει κάτι που μπορούμε ακόμη να κάνουμε.
Οι πιο κυνικοί ερμηνεύουν τις μεταβολές αυτές αποκλειστικά μέσα από τον φακό ενός οικονομίστικου ρεαλισμού σε συνθήκες τεχνολογικών σεισμών. Επαγγέλματα και επιχειρηματικές δραστηριότητες σαρώνονται στο πέρασμα του χρόνου. Εχει αξία ωστόσο να δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα. Η αποψίλωση του δημόσιου χώρου από κοινωνικά κρίσιμες υποδομές αφήνει ένα κενό που πλήττει κυρίως τις πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Αν δούμε τις χρήσεις που αντικαθιστούν τα σημεία αναφοράς του «παλιού κόσμου», θα ανακαλύψουμε υποκαταστήματα μεγάλων αλυσίδων, είτε πρόκειται για το εικοστό καφέ της γειτονιάς είτε πρόκειται για ένα ακόμη μίνι μάρκετ. Μιλάμε, δηλαδή, για απρόσωπα (και συχνά εφήμερα) επιχειρηματικά σχήματα χωρίς καμία ρίζα στις τοπικές κοινωνίες. Η διαπροσωπική αλληλεπίδραση φθίνει, ο «κοινός» χώρος παύει να είναι τόσο κοινός, η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση καιροφυλακτούν.
Αλλά εδώ υπάρχει και μια ευθύνη που είναι 100% δική μας: Η ευθύνη να στηρίζουμε επιχειρήσεις και υπηρεσίες της γειτονιάς μας, που μπορεί να κοστίζουν μισό ευρώ παραπάνω (σε σχέση με τον πολυεθνικό γίγαντα δέκα χιλιόμετρα μακριά), αλλά όταν κάποια στιγμή κλείσουν θα μας λείψουν πραγματικά. Θα νιώθουμε την έλλειψή τους κάθε μέρα. Και τότε, καμία δακρύβρεχτη ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν θα μπορεί να κάνει κάτι.
