Τι ακριβώς προκαλεί μια φοβία; Τα ακριβή αίτια δεν έχουν διαλευκανθεί. Συχνά σχετίζονται με αρχαίες δεισιδαιμονίες. Ακόμα συχνότερα αποτελούν «ευγενική χορηγία» των γονιών μας – που και αυτοί από κάπου τις κληρονόμησαν (πιθανότατα από τους δικούς τους γονείς…).
Η αλυσίδα πάει μέχρι πολύ πίσω, τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο. Το στερεοτυπικό παράδειγμα της αραχνοφοβίας είναι πολύ χαρακτηριστικό. Π.χ., οι σκορπιοί και οι σφήκες θα έπρεπε να προκαλούν πολύ μεγαλύτερο φόβο, για πολύ συγκεκριμένους λόγους: έχουν κεντρί και το τσίμπημα είναι επώδυνο – κάποτε και μοιραίο, ανάλογα με τον εκάστοτε οργανισμό του θύματος. Η αράχνη, με ελάχιστες εξαιρέσεις σε πολύ συγκεκριμένα σημεία του πλανήτη μάλιστα, είναι, συγκριτικά, πολύ αθώα.
Η επαφή του ανθρώπου όμως με την αράχνη είναι πολύ πιο συχνή. Οι δε κρυπτοζωολόγοι, που αρέσκονται σε ιστορίες αποκρυφιστικής ζωολογίας, θεωρούν ότι σε προϊστορικούς χρόνους κυκλοφορούσαν πάνω στη Γη τεράστιες αράχνες που κατασπάραζαν ανθρώπους – η αραχνοφοβία έμεινε λοιπόν από εκεί, σαν κατάλοιπο αρχαίας συλλογικής μνήμης.
Πολύ ωραία ιδέα για ταινία τρόμου, όμως στην πραγματικότητα ακόμα και οι πιο μεγάλες αράχνες, του Αμαζονίου π.χ., δεν ξεπερνούν σε μέγεθος ένα πιάτο. Αλλά και αυτές δεν είναι επικίνδυνες. Το γράφαμε και χθες, με αφορμή το βιβλίο που διατρέχουμε αυτές τις μέρες, το «Φοβίες και μανίες» (μτφρ.: Ειρήνη Αποστολάκη, εκδ. Πατάκη) της Κέιτ Σάμερσκεϊλ, η φοβία διαφέρει από τον κοινό φόβο: προέρχεται κατά βάση από μέσα μας και όχι από μια εξωτερική εμπειρία. (Οχι τυχαία πάντως, το εξώφυλλο του ανά χείρας βιβλίου –που αντιγράφει πιστά την πρωτότυπη αγγλική έκδοση– έχει μια αράχνη…)
Οπως και να ‘χει, η αράχνη είναι κάτι που –σχεδόν– όλοι προτιμάμε να αποφεύγουμε. Υπό αυτήν την έννοια, «εάν ως φοβία ορίζουμε τον ψυχαναγκασμό τού να αποφύγουμε κάτι, η μανία χαρακτηρίζεται από μια έντονη ανάγκη να κάνουμε κάτι». Εδώ μιλάμε για εμμονικές συμπεριφορές και η συγγραφέας περιγράφει μια σειρά από τέτοιες καταστάσεις που, όπως οι φοβίες, είναι αναρίθμητες και ποικίλλουν.
Με τον όρο «μανία» κάποιος μπορεί να σκεφτεί τους διονυσιασμένους Κορύβαντες και τις Μαινάδες της ελληνικής αρχαιότητας, αλλά μπορεί να είναι και κάτι πολύ πιο καθημερινό: π.χ., η μανία τού να μην πετάμε ποτέ τίποτα. Υπό μία έννοια, οι συλλέκτες διακατέχονται από μανία («μανιώδης συλλέκτης», δεν λέμε πολύ συχνά;).
«Οι φοβίες και οι μανίες», γράφει η Σάμερσκεϊλ, «ντύνουν με ένα πέπλο μυστηρίου κάποιο αντικείμενο ή ενέργεια, δίνοντας έτσι τη δύναμη να μας κυριεύσει και να μας μεταμορφώσει» – και πόσο πληκτική θα ήταν η ζωή μας χωρίς αυτές, θα προσθέταμε εμείς.
Από αύριο θα αντλήσουμε από τη μεγάλη λίστα της συγγραφέως μερικές από αυτές τις φοβίες και μανίες που λατρεύουμε να μισούμε…
