«Δεν φοβάμαι τη δραχμή. Δεν φοβάμαι το ευρώ, που σαφώς το προτιμώ. Φοβάμαι μόνο τον διχασμό που τρέχει στο αίμα μας από τον καιρό του Θουκυδίδη έως τις μέρες μας», είχε γράψει ο πληθωρικός εκφραστής του συλλογικού εαυτού μας Διονύσης Σαββόπουλος στην προσωπική του σελίδα στο Facebook τις ταραγμένες ημέρες του θέρους του 2015.
Νέα αφορμή για διχασμό, μετά τα μνημόνια, την πανδημία, τα Τέμπη, όταν η χώρα συγκρούστηκε με τον σκοτεινό εαυτό της τεμαχίζοντας τη ροή του χρόνου σε ένα ανυποψίαστο πριν και σε ένα φουρτουνιασμένο μετά, τη Γάζα και την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση, η τροπολογία για την απαγόρευση εκδηλώσεων διαμαρτυρίας μπροστά από το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, που ένωσε την αντιπολίτευση και ρηγμάτωσε το κυβερνητικό επιτελείο. Δημοσκόπηση παρουσίασε το κοινό μοιρασμένο στα δύο. Αναμενόμενες οι αντιθετικές προσεγγίσεις, οι απαραίτητες για τη λειτουργία της δημοκρατίας. Ακρως προβληματικές, όμως, οι λεκτικές ακρότητες στα κοινωνικά δίκτυα, η υπερβολή της παραφοράς στο πλαίσιο του αειθαλούς διπόλου –αριστεροί και δεξιοί, εθνικιστές και εθνομηδενιστές, αγανακτισμένοι και γερμανοτσολιάδες, ακροαριστεροί και ακροκεντρώοι– που οδηγεί σε αδιέξοδα και νέους εμφυλίους.
Σε κάθε μεγάλη ή μικρή κρίση ενισχύουμε με τρόπους ακραίους τη διαίρεση.
Οι ύβρεις, τα ψεύδη, οι θεωρίες συνωμοσίας στα ψηφιακά εκκολαπτήρια αντίπαλων ομάδων, ανίκανων να συμφωνήσουν στα βασικά, ωθούν διαρκώς την πόλωση στα άκρα. Σχολιαστές χωρίς πραγματική γνώση των τεκταινομένων μιλούν από καθέδρας χειραγωγώντας πλήθη ακολούθων. Και μέσα στη δίνη των διαφορετικών εκδοχών της πραγματικότητας, που απαιτεί πρόχειρο κοσκίνισμα της πληροφορίας, χάνεται η ευθυκρισία και η ψυχραιμία. Η ανικανότητα για ησυχασμό συνεχώς αφαιρεί κομμάτια από τα ήδη φτωχά αποθέματα της πολιτικής μας σοφίας. Δεν βοηθάει η πρότερη γνώση. Η ανακυκλούμενη σύγκρουση επαναφέρει τις αντίπαλες ταυτότητες που υψώνονται σαν διάπυρες σφραγίδες και σαν σκιάχτρα. Η «άλλη πλευρά» προσομοιάζεται με ολετήρα. Είναι ο εγκλωβισμός στις πολιτικοϊδεολογικές κοινότητες που διεγείρει τον ακραίο θυμικό εαυτό και τον συναισθηματικό πόλεμο, δηλαδή την τάση να βαφτίζονται προδότες, κακοήθεις και υποχθόνιοι οι έχοντες διαφορετική πολιτική θέση.
Οι μεγάλες κρίσεις, οι οικονομικές, υγειονομικές, περιβαλλοντικές, οι μεγάλες κοινές απειλές που χάσκουν εμπρός μας σαν πύλες δυστοπικών κόσμων, θεωρητικά ενώνουν τα αντιμαχόμενα μέρη. Στη χώρα μας, όχι πάντα. Ακόμη και κατά την πανδημία, σε δεύτερο χρόνο, ανοίχτηκαν άβυσσοι ανάμεσα στον ορθολογισμό και στον συνωμοσιολογικό αρνητισμό, τον πολιτικοκοινωνικό πλουραλισμό και στην εχθρότητα προς τη δημοκρατία. Και προέβαλε αποκαρδιωτικά το κατακερματισμένο κοινωνικό τοπίο. Η ασθενική ιδέα της συνεννόησης πάντα πνίγεται μέσα σε κάθε νέα θερμή εστία. Και ένας καινούργιος πόλεμος ξεκινά. Με τις ίδιες λέξεις (π.χ. «σύμβολο», «σεβασμός», «κτήμα όλων») εννοούνται πράγματα διαφορετικά. Οι εκατέρωθεν τοποθετήσεις, ζωηρές, μονόχορδες, διχαστικές («όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας») γυρνούν ατέρμονα γύρω από ασύμπτωτα σημεία. Κι ολοένα συμβαίνουν γεγονότα που τροφοδοτούν την πόλωση στην αυτοσχέδια αρένα. Μετά κάθε νέα πράξη του «δράματος» (π.χ. την ανάθεση της καθαριότητας του Μνημείου του Αγνωστου Στρατιώτη σε ιδιώτες) προκύπτει νέος πόλεμος ανακοινώσεων και πάθη που τρέφονται από δογματισμούς – τα συνήθη άφθαρτα των ανθρώπων ψυχικά βαρίδια, που τους κρατούν στυλωμένους σε αμετακίνητες θέσεις.
Ο φανατισμός εξάπτει, αλλά και ασκεί ένα είδος τρόμου στις ψυχές, τις υποτάσσει και ενίοτε τις συντρίβει. Κυρίως όμως γκρεμίζει επαναληπτικά τα κοινά μας ερείσματα, συντηρώντας αναλλοίωτη την ελληνική εικόνα της διχοστασίας και του αλληλοσπαραγμού. Η προάσπιση των όποιων θέσεων με πύρινες τοποθετήσεις, το ασυγκράτητο μένος κατά του αντιπάλου, τόσο σύνηθες στα κοινωνικά δίκτυα, διαιωνίζουν το στερεότυπο της πανάρχαιας μάστιγας του γένους, της προαιώνιας διχόνοιας, που δεν έχει πάψει να περιγράφεται ως ανίατη φυλετική νόσος, ως στίγμα, ως συλλογική παράνοια, ως ασύνειδη εσωτερική τάση αυτοκαταστροφής. Αυτό θέλουμε; Μάλλον όχι. Αλλά μας κρατάει δεμένους στους φατριασμούς και στις παθιασμένες αντιμαχίες, ποιος ξέρει, μάλλον η Ιστορία μας, οι σκλαβωμοί, οι ερημώσεις, οι φυλετικές περιπέτειες και οι διαδοχικές δουλείες, αλλά και οι μεγαλοϊδεατισμοί, οι διαφορετικές ταχύτητες εξευρωπαϊσμού, η ακροβασία ανάμεσα σε ανατολή και δύση… Βέβαια, όλοι οι νοσηροί δεσμοί κάποτε σπάνε. Το ερώτημα είναι πότε.
