Αν θεωρούσαμε τα μουσεία και όχι την άμυνα το «υπέρτατο ευρωπαϊκό δημόσιο αγαθό» που χρειάζεται ενίσχυση και συνεργασία, θα ήμαστε, απλώς, εξωφρενικά αφελείς. Ομως, η πραγματικότητα δεν έχει μόνο μία ανάγνωση. Δεν χρειάζεται να συγκρουστούν τα ετερόκλητα για να έρθουμε αντιμέτωποι με το φάσμα της παραμέλησης μεγάλων μουσείων, που συγκεντρώνουν εκατομμύρια τουρίστες και θεωρούνται ναυαρχίδα για την εικόνα της χώρας τους.
Μπορεί η πρόσφατη «ληστεία του αιώνα» στο Λούβρο να «προκάλεσε σοκ» (όπως συνηθίζουμε να λέμε), αλλά ως «σοκ» είχε περιγραφεί και η κλοπή από τις αποθήκες του Βρετανικού Μουσείου περίπου 2.000 αντικειμένων πριν από δύο χρόνια (Αύγουστο του ’23). Και τότε και τώρα (για να περιοριστούμε σε δύο μόνο κραυγαλέα περιστατικά), λέξεις όπως «πρωτοφανές», «ζητήματα ασφαλείας» κ.λπ., είχαν διατυπωθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες.
Στο Βρετανικό, δεν ήταν μόνον η κλοπή η πρώτη ένδειξη προβλημάτων, αλλά και η συνθήκη που επικρατούσε στη δυτική πτέρυγα, με ραγισμένα πλακάκια και οροφές που στάζουν νερό. Η επικείμενη ανακαίνιση του μουσείου, που θα κοστίσει πάνω από ένα δισ. λίρες, ήταν και ο λόγος της συνάθροισης πολύ πλουσίων, ντυμένων στα ροζ (Pink Ball), σε γεύμα στην αίθουσα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Σκοπός, η συγκέντρωση χρημάτων. Αποτέλεσμα, πενιχρό και αξιοθρήνητο αν αναλογιστεί κανείς τον αντίκτυπο των φωτογραφιών που κυκλοφόρησαν και τον σχολιασμό τους. Αξιζε τον κόπο; Μπαλώνονται οι ρωγμές με παρόμοιες ενέργειες ή συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, καθίστανται πιο ορατές;
Αρχές του καλοκαιριού ξέσπασε αιφνίδια απεργία στο Λούβρο, όταν οι υπάλληλοι αρνήθηκαν να αναλάβουν τα καθήκοντά τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα ανεξέλεγκτα πλήθη, τη χρόνια έλλειψη προσωπικού και τις απαράδεκτες συνθήκες εργασίας.
Στις αρχές του χρόνου η διευθύντρια του Λούβρου, Λοράνς ντε Καρ, είχε εξιστορήσει σε επιστολή διαμαρτυρίας της προς τη Γαλλίδα υπουργό Πολιτισμού τα πολλά επείγοντα που αντιμετωπίζει το δημοφιλέστερο μουσείο στον κόσμο. Ανάμεσα σε αυτά: «απαρχαιωμένος τεχνικός εξοπλισμός».
Ολο και πιο ευάλωτα φαντάζουν τα μουσεία, μέσα σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον που μεταβάλλεται ταχύτατα αλλάζοντας προτεραιότητες.
Ανακεφαλαιώνουμε: κλοπές, προβλήματα λειτουργικά, ελλιπή μέτρα ασφαλείας, ανησυχία από τη μια· υπερτουρισμός από την άλλη. Παράλληλα, το οργανωμένο έγκλημα εξελίσσεται, δικτυώνεται, εξαπλώνεται. «Τα μουσεία γίνονται ολοένα πιο συχνά στόχος για τα πολύτιμα έργα των συλλογών τους», σύμφωνα με τη γαλλική υπηρεσία για την καταπολέμηση της εμπορίας πολιτιστικών αγαθών.
Τα μουσεία συγκρούονται με την πραγματικότητα της νέας εποχής. Φαντάζουν όλο και πιο ανοχύρωτα και ευάλωτα, μέσα σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον που κι αυτό μεταβάλλεται ταχύτατα, αλλάζοντας προτεραιότητες. Στην κορυφή της ατζέντας είναι οι εξοπλισμοί. Εχουν ανακοινωθεί προγράμματα εξοπλιστικά για την άμυνα της Ε.Ε., ύψους εκατοντάδων δισ. ευρώ.
Θέσεις όπως αυτές του Φρανσουά Μιτεράν, που υποστήριζε ότι τα έργα πολιτισμού κάνουν τους λαούς υπερήφανους, ανήκουν οριστικά σε έναν άλλον κόσμο. Δεν είναι πρόσφατη η διαπίστωση. Απλώς, η αλλαγή προτεραιοτήτων εμπεδώνεται όλο και πιο κυνικά, καθιστώντας το παρελθόν μια συρραφή από αφηγήσεις και αναμνήσεις και το μέλλον αδιάφορο, ως προς τα μουσεία τουλάχιστον.
«Ο πολιτισμός είναι η άμυνα στη βαρβαρότητα», υποστηρίζουν κατά καιρούς καλλιτέχνες και διανοούμενοι, αλλά κανένα κράτος δεν διαθέτει χρόνο και χρήμα να επενδύσει σε παρόμοιες απόψεις.
Από την άλλη, βέβαια, υπάρχει η εξής αντίφαση: κάθε φορά που ένα μουσείο πλήττεται, αναστατώνεται ο κόσμος, περισσεύει ο θυμός και η θλίψη για την επίθεση σε αντικείμενα «ανεκτίμητης αξίας», που είναι κτήμα όχι μόνο της ιστορίας της χώρας αλλά και «της παγκόσμιας κληρονομιάς». Σε άρθρο του στην «Κ» (21/10) ο Νίκος Αλιάγας αναφέρεται στον αντίκτυπο της κινηματογραφικής ληστείας στο Λούβρο και στην «άνευ προηγουμένου συναισθηματική έκρηξη στο εσωτερικό της χώρας». Ακόμη, όπως λέει, κι αν ελάχιστοι γνώριζαν την ύπαρξη των κλεμμένων θησαυρών πριν από το συμβάν, ακόμη κι αν «εργαλειοποιήθηκε πολιτικά», τίποτα δεν αναιρεί το γεγονός ότι το Λούβρο, όπως όλα τα μεγάλα μουσεία είναι τόποι συλλογικής μνήμης. Σημείο αναφοράς, το «τελευταίο κοινό μας έδαφος». Θα το εκχωρήσουμε σιγά σιγά ή θα το υπερασπιστούμε;
